Bundels met vaste telefonie

237. Vaste telefonie wordt zowel aangeboden als individuele dienst als in een pakket met andere

diensten zoals internettoegang en/of televisie.¹⁵⁹ Ten opzichte van het aantal individuele vaste

telefoniediensten is de afgelopen jaren het aantal gebundeld afgenomen diensten toegenomen (zie opkomst van VoB in Figuur 4; VoB wordt in praktijk altijd gebundeld met andere diensten

aangeboden). Figuur 8 toont het verloop van het aantal dual- en triple-playbundels van eind 2008 tot medio 2010. Deze ontwikkeling kan invloed hebben op de afbakening van de productmarkt en leidt daarom tot de vraag of vaste telefoniediensten in bundels tot dezelfde relevante productmarkt behoren als individueel aangeboden vaste telefoniediensten. Het college onderzoekt dit aan de hand van vraag- en aanbodsubstitutie.

238. De vraag of er sprake is van een aparte productmarkt voor bundels, analyseert het college in

Annex B. In deze annex concludeert het college op basis van een analyse van vraag- en

aanbodsubstitutie tot de conclusie dat er geen aparte productmarkt voor bundels afgebakend dient te worden.

159

Bundeling is een fenomeen dat vooral zichtbaar is bij diensten gericht op consumenten en in mindere mate bij zakelijke diensten. Ook bij zakelijke diensten is sprake van afname van diensten bij dezelfde aanbieder, echter er is dan minder vaak sprake van een pakketprijs. Onderstaande analyse richt zich daarom op de bundels van diensten (primair) gericht op consumenten.

62 Figuur 8. Bundeling van vaste diensten (cijfers *1.000 )¹⁶⁰

239. BEREC hanteert de volgende definitie van bundels.¹⁶¹ Er is sprake van een bundel wanneer

een bedrijf twee of meer diensten samen, als een gecombineerd aanbod, verkoopt voor één prijs. Het college gebruikt deze definitie, waarbij hij nog het element van één rekening toevoegt. Het college definieert een bundel als:

´diensten die bij dezelfde aanbieder worden afgenomen voor één prijs én waarvoor één rekening wordt gehanteerd.´

240. Het college heeft de invloed van bundels op de markten onderzocht¹⁶² waarbij bovenstaande

definitie ook is gehanteerd.¹⁶³

241. Deze paragraaf heeft betrekking op bundels met diensten over het vaste netwerk. Het betreft

de diensten vaste telefonie, internettoegang en televisie. Deze typen bundels komen het meest voor. Daarnaast worden vaste diensten ook gecombineerd met mobiele telefonie en mobiele

breedbanddiensten. Uit de scenarioanalyse die A.T. Kearney/Telecompaper voor het college heeft uitgevoerd, blijkt dat de bundeling van mobiele diensten en vaste diensten een belangrijke

ontwikkeling kan worden. Het college acht deze toekomstige ontwikkeling onzeker. Bundeling van mobiele telefonie en vaste diensten wordt immers door de meeste marktpartijen nog niet

160

Bron: Structurele Marktmonitor.

161

BEREC Project team bundling, Report on impact of bundled offers in retail and wholesale market definition, conceptversie, november 2010.

162

Blauw Research, Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten, december 2010, blz. 6.

163

De cijfers uit de Structurele Marktmonitor van OPTA zijn gebaseerd op een andere definitie: ´aantal actieve eindgebruikers aan wie u meerdere diensten levert; producten bij één aanbieder´. Dit leidt niet tot een onjuiste interpretatie van de feiten. Het totale aantal bundels zal namelijk niet wezenlijk verschillen met beide definities. Daarnaast is het exacte aantal bundels niet relevant voor de te bepalen concurrentiedruk.

63

aangeboden.¹⁶⁴ Daarom ziet het college geen reden om te onderzoeken of bundels met mobiele

diensten een aparte markt vormen.

4.3.2.8.1 Vraagsubstitutie

242. Het college onderzoekt vraagsubstitutie op basis van a) de functionaliteit van individuele

vaste telefoniediensten en vaste telefoniediensten in bundels; b) het feitelijke overstapgedrag van consumenten; en c) het te verwachten overstapgedrag van consumenten.

Feiten en analyse

243. Partijen als KPN, Tele2 en T-Mobile/Online verkopen hun vaste telefoniediensten zowel

individueel als in bundels met andere vaste diensten. De kabelaanbieders bieden een individuele vaste telefoniedienst altijd aan in combinatie met hun analoge televisiedienst, maar verder zowel los als gebundeld met internettoegang en/of digitale televisie. Qua functionaliteit verschillen de individuele vaste telefoniediensten niet van vaste telefoniediensten in bundels. Ten behoeve van consumenten betreft het in beide gevallen aansluitingen met typisch één lijn (in een beperkt aantal gevallen twee) waarmee men kan bellen en gebeld kan worden.

244. Uit onderzoek van Blauw Research blijkt dat 19 procent van de ondervraagde consumenten

tussen eind 2008 en eind 2010 is overgestapt naar een andere aanbieder van vaste telefonie. Ongeveer 77 procent is bij dezelfde aanbieder van vaste telefonie gebleven, terwijl 4 procent voorheen nog geen abonnement had voor vaste telefonie. Het percentage consumenten dat is

overgestapt van televisieaanbieder of internetaanbieder gedurende deze periode is vergelijkbaar.¹⁶⁵ In

Tabel 6 is weergegeven in welke mate de overstappers hebben gekozen voor bundels of individuele diensten.

164

Bundelaanbiedingen met internettoegang, vaste telefonie, televisie en mobiele telefonie (Quadruple play) zijn vooralsnog beperkt tot één aanbieder [vertrouwelijk: (XXX)]. Dit betrof slechts circa [vertrouwelijk: XXX] bundels per medio 2010.

165

Blauw Research, Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten, december 2010, blz. 44.

64

Huidige abonnementsvorm

Vorige abonnementsvorm Losse diensten Dual-playbundels Triple-playbundels

Losse diensten Percentage respondenten: 100 % 35% 36% 29% Aantal respondenten: 379 133 136 110 Dual-playbundels Percentage respondenten: 100% 9% 24% 67% Aantal respondenten: 606 55 145 406 Triple-playbundels Percentage respondenten: 100% 15% 23% 62% Aantal respondenten: 188 28 43 117

Totaal aantal overstappers per

(nieuwe) abonnementsvorm 216 324 633

Tabel 6. Overstappercentages individuele diensten en bundels¹⁶⁶

245. Ruim de helft van de overstappers (633 respondenten) heeft gekozen voor een

triple-playbundel. Er is ook een groep consumenten die voor individuele diensten (216 respondenten) of dual-playbundels (324 respondenten) heeft gekozen. Circa tweederde van de afnemers van losse diensten stapte over naar dual play of triple play. Ongeveer tweederde van de afnemers van dual play stapte over naar triple play en ongeveer tweederde van de afnemers van triple play blijft daarbij na overstap. Dit wijst op een migratie van individuele diensten naar bundels.

246. In Figuur 9 is weergegeven wat de eerste voorkeur is van consumenten die momenteel

individuele diensten afnemen. In tegenstelling tot Tabel 6 gaat het hier om de abstracte voorkeur van consumenten als zij nu voor de keuze zouden staan om over te stappen. Het blijkt dat consumenten in dat geval aangeven bij voorkeur over te stappen op triple-playbundels (42 procent). Een kleiner deel stapt bij voorkeur over op dual-playbundels (26 procent) of blijft het liefst individuele diensten afnemen (28 procent).

Figuur 9. Eerste voorkeur abonnementsvorm voor toekomst¹⁶⁷

247. Verder duidt de langetermijnontwikkeling van het percentage vaste telefoniediensten binnen

bundels en buiten bundels erop, zoals weergegeven in Figuur 10, dat de meeste vaste telefoniediensten (een kleine 60 procent) binnen bundels worden afgenomen.

166

Blauw Research, ´Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten´, december 2010, blz. 47.

167

Blauw Research, ´Marktonderzoek bundels: Consumentenonderzoek naar de afname van gebundelde telecomdiensten´, december 2010, blz. 76.¹⁶⁷ Vraag: „Stel dat u voor de keuze staat om te veranderen van aanbieder of product van televisie, internet of telefonie. Welke van onderstaande mogelijkheden zou u overwegen?‟

65 Figuur 10. Ontwikkeling vaste telefoniediensten binnen bundels en buiten bundels¹⁶⁸

248. Het college constateert dat vaste telefoniediensten qua functionaliteit niet van elkaar

verschillen al naar gelang zij individueel of als onderdeel van een bundel worden geleverd. Het college acht het daarom aannemelijk dat consumenten bundels als substituut zien voor individuele vaste telefoniediensten.

249. Consumenten die overstappen van aanbieder van vaste telefonie kiezen in de meeste

gevallen voor een bundel. Dit geldt eveneens voor consumenten die voorheen individuele diensten afnamen. Daarnaast leidt het college uit Figuur 10 af dat consumenten op een wat langere termijn bezien een stijgende mate van voorkeur hebben voor vaste telefoniediensten binnen bundels. Het college acht dit een sterke indicatie dat bundels een vraagsubstituut vormen voor individuele vaste telefoniediensten en derhalve tot dezelfde productmarkt behoren.

250. Subconclusie. Het college concludeert dat vaste telefoniediensten in bundels op basis van

vraagsubstitutie tot dezelfde productmarkt behoren als individuele vaste telefoniediensten.

4.3.2.8.2 Aanbodsubstitutie

251. Zelfs als er geen enkele mate van vraagsubstitutie zou zijn tussen vaste telefoniediensten in

bundels en individuele vaste telefoniediensten, kan er op basis van aanbodsubstitutie nog wel sprake zijn van één gezamenlijke productmarkt. Een prijsverhoging van alle individuele vaste

telefoniediensten, door een hypothetische monopolist, kan namelijk uitlokken dat bijvoorbeeld

168

66 aanbieders van bundels individuele vaste telefoniediensten zullen gaan aanbieden door hun

bundelaanbod te ontbundelen. Als aanbieders dit relatief snel en zonder significante kosten kunnen doen, dan is er sprake van aanbodsubstitutie. Doordat deze andere marktpartijen individuele diensten gaan aanbieden, heeft de consument immers meer mogelijkheden om van de hypothetische

monopolist over te stappen. Deze overstap van consumenten naar concurrenten kan een prijsverhoging van een hypothetische monopolist verliesgevend maken. Daarom onderzoekt het college of aanbieders van bundels op korte termijn individuele vaste telefoniediensten kunnen gaan aanbieden door hun bundelaanbod te ontbundelen.

Feiten en analyse

252. Landelijke aanbieders van vaste telefonie bieden zowel individuele vaste telefoniediensten als

bundels met vaste telefonie aan. Het betreft bijvoorbeeld KPN, Tele2 en T-Mobile/Online. Ook

kabelaanbieders zoals Ziggo en UPC bieden individuele¹⁶⁹ en gebundelde vaste telefoniediensten

aan.

253. Het college ziet hierin het bewijs dat in het verleden aanbodsubstitutie heeft plaatsgevonden

tussen individuele vaste telefoniediensten en bundels. Als een hypothetische monopolist dus

individuele vaste telefoniediensten zou aanbieden en deze in prijs zou verhogen, kunnen aanbieders van bundels kennelijk zonder al te veel moeite omschakelen van bundels naar individuele vaste telefoniediensten (en vice versa overigens). Op die manier zouden partijen in de markt door middel van aanbodsubstitutie voor concurrentiedruk kunnen zorgen vanuit het bundelsegment op individuele vaste telefoniediensten.

254. In de bestaande praktijk kunnen partijen via aanbodsubstitutie echter geen additionele

concurrentiedruk meer uitoefenen, aangezien alle partijen immers reeds over een ontbundeld aanbod voor individuele vaste telefoniediensten beschikken. De bestaande aanbiedingen van deze partijen zijn reeds in de analyse van vraagsubstitutie betrokken.

255. Subconclusie. Het college concludeert dat geen sprake meer is van aanbodsubstitutie tussen

vaste telefoniediensten in bundels en individuele vaste telefoniediensten.

4.3.2.8.3 Conclusie

256. Het college concludeert dat vaste telefoniediensten binnen bundels op basis van

vraagsubstitutie tot dezelfde relevante productmarkt behoren als individuele vaste telefoniediensten.

257. Het college heeft in zijn onderzoek naar het bestaan van een aparte markt voor bundels

geconcludeerd dat bundels met vaste telefoniediensten geen aparte relevante markt vormen (zie Annex B). Het college is van oordeel dat de verkoop van deze bundels desondanks effect heeft op de concurrentiepositie van marktpartijen. Om die reden betrekt hij in dit besluit de effecten van bundeling bij zijn concurrentieanalyse van de retailmarkt(en) voor vaste telefonie.

169

Kabelaanbieders bieden een individuele vaste telefoniedienst wel altijd in combinatie aan met analoge televisie, maar niet per se in combinatie met digitale televisie en/of internettoegang.

67 4.3.2.9 Conclusie productmarkt

258. Het college bakent de volgende productmarkten af:

- de retailmarkt voor PSTN/ISDN1/VoB1-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna:

retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken);

- de retailmarkt voor n*ISDN2/VoB2-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna: retailmarkt

voor tweevoudige gesprekken); en

- de retailmarkt voor ISDN15/ISDN20/ISDN30-aansluitingen en het verkeer hierover (hierna:

retailmarkt voor meervoudige gesprekken.

259. Het internationale verkeer en het verkeer naar 0800/090x- en 084/087-nummers behoort niet

tot deze relevante productmarkten.

In document Marktanalyse vaste telefonie (pagina 62-68)