3.4 De concurrentiesituatie op de hoger gelegen wholesalemarkten .1 Ontbundelde toegang tot het aansluitnet .1 Ontbundelde toegang tot het aansluitnet
4.3.3 Geografische markt
260. Het college bakent in deze paragraaf de geografische markten af. Het startpunt voor de
analyse is het verzorgingsgebied waarin KPN haar diensten aanbiedt. KPN heeft een nationaal productaanbod op de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken, de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken en de retailmarkt voor meervoudige gesprekken. De vraag die het college beantwoordt, is of de concurrentieomstandigheden in het verzorgingsgebied van KPN, dus binnen geheel Nederland, voldoende homogeen zijn om het verzorgingsgebied als relevante geografische markt af te bakenen of dat in dit verzorgingsgebied de concurrentievoorwaarden dermate heterogeen zijn dat sprake is van kleinere geografische markten.
261. In deze analyses spelen directe vraag- en aanbodsubstitutie geen rol. Afnemers zullen niet
kiezen voor afname van diensten op een andere geografische locatie ingeval van prijsstijgingen op hun locatie. Aanbieders kunnen niet zonder significante investeringen een aanbod doen op andere geografische locaties.
4.3.3.1 Retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken
262. In deze paragraaf bakent het college de relevante geografische markt af voor de retailmarkt
voor enkelvoudige gesprekken. Het college kijkt hierbij naar geografische verschillen in concurrentieomstandigheden.
Feiten en analyse
263. KPN heeft een landelijke dekking en biedt in haar hele verzorgingsgebied dezelfde diensten
aan tegen dezelfde prijzen. De concurrentiedruk is landelijk overal vergelijkbaar. Individuele kabelaanbieders zijn immers in (vrijwel) het gehele verzorgingsgebied van KPN actief. Hoewel het aanbod van de kabelaanbieders onderling verschilt, zijn deze verschillen niet wezenlijk. Lokaal zijn
68 verschillende glasvezelaanbieders actief, het grootste gedeelte van deze aanbieders is echter
onderdeel van KPN.170
264. Geen van de aanbieders van vaste telefoniediensten geeft in reactie op de vragenlijst aan
(van plan te zijn) geografisch te differentiëren in het aanbod. Aanbieders ervaren ook geen of hooguit geringe geografische verschillen in concurrentievoorwaarden.
265. Gezien de afwezigheid van geografische verschillen in concurrentieomstandigheden heeft het
college onvoldoende reden om een geografische markt kleiner dan een nationale markt af te bakenen. Conclusie
266. Het college concludeert dat de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken nationaal is.
4.3.3.2 Retailmarkten voor tweevoudige gesprekken en voor meervoudige gesprekken
267. Gezien de vergelijkbare aard en ordegrootte van de concurrentieomstandigheden op de
retailmarkt voor tweevoudige gesprekken en de retailmarkt voor meervoudige gesprekken, bespreekt het college in deze paragraaf de geografische afbakening van deze markten gezamenlijk. Het college kijkt hierbij naar geografische verschillen in concurrentieomstandigheden.
Feiten en analyse
268. Ook op de markt voor meervoudige gesprekken heeft KPN landelijke dekking en biedt KPN
binnen haar dekkingsgebied dezelfde diensten aan tegen dezelfde prijzen. Gezien de aanwezigheid van alternatieve glasvezelaanbieders is er op de markt voor meervoudige gesprekken wel sprake van enig verschil in concurrentieomstandigheden.
269. In tegenstelling tot de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken, kenmerkt de retailmarkt voor
twee- en meervoudige gesprekken zich door bepaalde geografische verschillen in kostprijs. Deze verschillen in kostprijs worden verklaard door de mate van dichtheid van zakelijke gebruikers. Hoe groter de dichtheid van deze afnemers, hoe lager de kostprijs per geleverde dienst. Dergelijke kostprijsverschillen worden doorberekend aan de gebruiker. De regionale tariefverschillen zijn echter beperkt. In productaanbod wordt door aanbieders op de retailmarkten voor twee- en meervoudige
gesprekken niet geografisch gedifferentieerd.171
270. Het college is van oordeel dat de concurrentieomstandigheden niet in elk gebied dezelfde zijn,
bijvoorbeeld daar waar andere aanbieders actief zijn. Naar het oordeel van het college zijn deze verschillen echter onvoldoende groot om te concluderen dat er sprake is van subnationale markten.
170
Zie hiervoor randnummer 330.
171
Marktpartijen onderschrijven dat er geen differentiatie in productaanbod op het zakelijke segment plaatsvindt. Bron: antwoorden van marktpartijen op vragenlijst college. Vragenlijst marktanalyse vaste telefonie 2011, kenmerk: OPTA/AM/2011/200035, 13 januari 2011.
69 Conclusie
271. Het college concludeert dat de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken nationaal is.
272. Het college concludeert dat de retailmarkt voor meervoudige gesprekken nationaal is.
4.3.3.3 Conclusie geografische markt
273. Het college bakent de volgende geografische markten af:
- de nationale retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken;
- de nationale retailmarkt voor tweevoudige gesprekken; en
70
5 Concurrentieanalyse retailmarkten voor vaste telefonie
274. In het vorige hoofdstuk heeft het college de retailmarkten voor vaste telefonie afgebakend. Dit
zijn de retailmarkt voor enkelvoudige gesprekken, de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken en de retailmarkt voor meervoudige gesprekken. In dit hoofdstuk schetst het college een aantal factoren dat de ontwikkelingen op deze markten beschrijft. Hierna bespreekt het college factoren die mogelijk bijdragen aan een risico op AMM. Aangezien de concurrentieomstandigheden op de retailmarkt voor tweevoudige gesprekken en de retailmarkt voor meervoudige gesprekken van vergelijkbare aard en ordegrootte zijn, behandelt het college deze markten gezamenlijk in deze concurrentieanalyse. Uitsluitend daar waar noodzakelijk, behandelt het college de markten separaat. Naar de markten tezamen wordt verwezen als de „retailmarkten voor twee- en meervoudige gesprekken‟. De analyse is dit hoofdstuk is stap 1b uit Tabel 1.
5.1 Analysekader
275. De concurrentieanalyse van de retailmarkten in afwezigheid van regulering heeft tot doel om
vast te stellen of op de retailmarkten een risico op AMM bestaat voor de betrokken onderneming en of er derhalve aanleiding is voor een onderzoek naar de bovenliggende wholesalemarkten met als doel vast te stellen of op die wholesalemarkten maatregelen passend zijn om de concurrentie op de onderliggende retailmarkten te bevorderen.
276. De concurrentieanalyse in afwezigheid van regulering heeft niet tot doel om vast te stellen of
er sprake is van AMM op de retailmarkt en op basis daarvan verplichtingen op deze retailmarkt op te leggen. Deze benadering is in overeenstemming met artikel 6a.2, tweede lid, van de Tw, waarin is bepaald dat het college alleen verplichtingen kan opleggen op de retailmarkt, indien
wholesalemaatregelen ontoereikend zijn.
277. De concurrentieanalyse is een toekomstgerichte analyse, wat betekent dat niet alleen wordt
gekeken naar de bestaande concurrentiesituatie, maar dat ook wordt bezien of een eventueel gebrek
aan daadwerkelijke concurrentie blijvend is.172 Gelet op artikel 6a.4 van de Tw hanteert het college
daarvoor een periode van maximaal drie jaar.
278. Zoals in paragraaf 7.2 en annex A is aangegeven, wordt het marktaandeel vaak gebruikt als
indicatie van de marktmacht.173 Ook het overstapgedrag van eindgebruikers, prijsontwikkelingen en de
ontwikkelingen in het dienstaanbod geven indicaties over de mate van concurrentie op de markt. Factoren die voorts inzicht geven in het risico op AMM van de betrokken onderneming op de relevante markt zijn: 172 Richtsnoeren, randnummer 20. 173 Richtsnoeren, randnummer 75.
71 a) relatieve positie van de onderzochte onderneming ten opzichte van concurrenten op de
afgebakende markt(en);
b) aard van de concurrentie op de afgebakende markt(en); en c) concurrentiedruk van buiten de afgebakende markt(en).