Meetbaarheid en theorie

Niet alleen in de juridische wetenschap, maar ook in andere sociale weten- schappen is het probleem van de vergelijkbaarheid opgeworpen.31 In hun boek, “The logic of comparative social inquiry” stellen Przeworski en Teune twee problemen aangaande vergelijkbaarheid centraal.32 _{Het eerste is dat van de be-} schikbaarheid van een goede theorie en het tweede dat van de meetbaarheid.

26 _{Burkens, 1972, p. 6.}

27 _{Burkens, 1972, p. 13.} 28 _{Burkens, 1975, pp. 11-12.}

29 _{Qua talis betekent hier: als zodanig.} 30 _{Burkens, 1975, p. 12.}

31 _{Przeworski & Teune, 1982, p. 3 e.v.; Lijphart, 1971, pp. 682-693.} 32 _{Przeworski & Teune, 1982, pp. IX-XII.}

Voor Przeworski en Teune wordt een theorie gevormd door algemene bewe- ringen die dienen als vooronderstellingen in een verklaring.33

Verschillende theorieën kunnen volgens hen verklaringen bieden voor dezelfde fenomenen. Daarom formuleren zij als aanvullende criteria dat een theorie ac- curaat, algemeen, sober en causaal moet zijn.34 Een accurate theorie verklaart en voorspelt zo compleet mogelijk zoveel van de variatie als mogelijk is. De conse- quentie voor vergelijkend onderzoek is dat het doel van de theorie is om zo goed mogelijk rekenschap te geven van het te onderzoeken fenomeen in elk van de verschillende vergeleken systemen. Accuratesse heeft echter een prijs. Zij gaat ten koste van algemeenheid en soberheid. Met algemeenheid wordt be- doeld dat de theorie gelding heeft in een breed gebied. Hoe algemener de theo- rie, des te meer verschijnselen erdoor kunnen worden verklaard. Daaraan gere- lateerd is de eis van soberheid. Hoe minder criteria er nodig zijn om een ver- schijnsel te verklaren, des te soberder is de theorie. Tot slot moet een theorie causaal zijn.35 Daarom hoeft de causaliteit verder niet aan de orde te komen. Daarmee is niet gezegd dat aan de andere eerder genoemde eisen geen aan- dacht moet worden besteed. Voor het opbouwen van een model van vergelij- king gelden deze eisen onverkort.

De theorie dient ertoe om sociale systemen of contexten te beschrijven en/of te verklaren. Een goede theorie is bruikbaar voor meer sociale systemen of contex- ten. Dat betekent dat een theorie zo geformuleerd moet zijn dat deze aansluit op de overeenkomsten in die systemen of contexten. In een vergelijking moet een vergelijkingstaal zo zijn geformuleerd dat deze verschillen tussen sociale systemen of contexten blootlegt.

Volgens Przeworski en Teune vinden vergelijkingen in de praktijk lang niet altijd plaats met behulp van een expliciete vergelijkingstaal.36 _Wetenschap- pelijke talen moeten volgens hen echter wel expliciet zijn. Zij menen dat de taal van meetbaarheid, zijnde een wetenschappelijke taal, daartoe een oplossing kan bieden en kan worden gebruikt als een metataal van vergelijking. Dat blijkt uit het volgende citaat:

33 _{Przeworski & Teune, 1982, p. 20.} 34 _{Przeworski & Teune, 1982, pp. 20-23.}

35 _{Przeworski & Teune, 1982, p. 23. Causaliteit is van belang bij verklaringen op basis van empirisch}

onderzoek. Er is sprake van causaliteit als elk aspect van het bestudeerde fenomeen door slechts één variabele wordt verklaard en het verklaringsmodel niet verandert, als nieuwe variabelen aan het model worden toegevoegd. Het is van belang om een opmerking te maken over de relatie tussen het probleem van vergelijkbaarheid en causaliteit. De vergelijkbaarheid betreft het begin van een onderzoek. De causaliteit ziet op het verklaren van fenomenen op basis van het onderzoek. Verder geldt dat causaliteit van belang is bij het verklaren uit waarnemingen, waarna eventueel een theorie kan worden aangepast. De vergelijkbaarheid ziet op de vraag of iets vergeleken kan worden met iets anders.

Whether two or more phenomena are ‘comparable’ depends on whether their properties have been expressed in a standard language. A language of measure- ment defines classes of phenomena by providing specific criteria for deciding whether an observation can be assigned to a particular class. It also orders relation- ships among those classes. It is a standard language if it can be consistently applied to all individuals or social units.37

Dit citaat sluit aan bij een stelling die zij al eerder hadden ingenomen en die een van de kernpunten van hun boek vormt. Het gaat om het verwijderen van ei- gennamen van sociale systemen uit algemene theorieën. Zij stellen en illustre- ren:

The goal of comparative research is to substitute names of variables for the names of social systems, such as Ghana, the United States, Africa, or Asia.38

Zij geven daarna het voorbeeld van twee natuurkundigen, die een proces van water koken bestuderen. De een doet dat in New York, de ander in Denver. De eerste natuurkundige zoekt een verklaring voor de verschillen in kooktijd in het verschil tussen New York en Denver. De andere natuurkundige vervangt de plaatsaanduiding (in de opvatting van Przeworski en Teune een eigennaam) door een variabele en zoekt het verschil in de atmosferische druk. Daarmee heeft hij in tegenstelling tot de eerste natuurkundige ook op andere plaatsen dan New York en Denver een verklaring voorhanden voor een andere kooktijd. Atmosferische druk blijkt in dit voorbeeld een variabele te zijn met als eenhe- den New York en Denver. Indien bijvoorbeeld een metataal voor de vergelij- king van wettelijke stelsels van universiteiten in Nederland, Frankrijk en Duits- land zou worden geformuleerd, mogen de wettelijke stelsels van universiteiten in deze landen, althans de per land gebruikte omschrijvingen, niet in de meta- taal voorkomen. De wettelijke stelsels zijn immers de eenheden van onderzoek. Er moet daarom een metataal worden ontwikkeld of gevonden los van deze concrete wettelijke stelsels.

Het uitgangspunt van Przeworski en Teune is dat eigennamen vervangen moe- ten worden door variabelen. Verder pleiten zij voor een metataal, die zo dicht mogelijk tegen het onderzoeksobject aanligt. Tenslotte moet een dergelijke me- tataal voldoen aan de voornoemde ‒ in dit kader ‒ drie eisen van een theorie. Hun uitgangspunt zou, toegepast op dit rechtsvergelijkend onderzoek, pleiten voor een introductie van een juridische metataal.39 _{In het volgende hoofdstuk} wordt betoogd dat deze taal kan worden gevonden in de institutionele rechts- theorie.

37 _{Przeworski & Teune, 1982, p. 93.} 38 _{Przeworski & Teune, 1982, p. 8.} 39 _{Conform Burkens, 1975, pp. 11-12.}