De chronotoop van de zoektocht

In ELIC wordt er heel wat afgespeurd: Oskar is op zoek naar het slot, zijn grootvader zocht als jongen het meisje waar hij verliefd op was. Na het bombardement gaat hij heel Dresden af om haar te vinden. In de roman is verder een interview opgenomen van een Japanse vrouw die haar dochter kwijtraakt na het bombardement op Hiroshima en vervolgens de hele stad afgaat om haar te vinden.¹²⁷ William Black is op zoek naar Thomas om zijn kluissleutel terug te krijgen¹²⁸ en ondertussen wordt Oskar ook nog eens gevolgd door zijn grootvader. Grootmoeder Schell kijkt op de ochtend van elf september naar een documentaire over een vader die zijn dochter is kwijtgeraakt, die naar eigen zeggen pas zal ophouden met zoeken wanneer hij haar lichaam vindt.¹²⁹ Hetzelfde geldt voor grootvader Schell en Oskar. Omdat Thomas’ lichaam nooit is gevonden, kunnen ze zijn dood niet verwerken.

Er wordt ook gezocht op elf september 2001. Oskars moeder gaat op de dag van de aanslagen op zoek naar haar man en hangt overal “missed”-posters op terwijl Oskar thuis zit met oma. Pas anderhalf jaar na de aanslagen gaat hij zelf op pad! Dit hangt samen met een spel dat hij en zijn vader samen speelden en waarbij de ruimte een belangrijke plaats inneemt, de zogeheten “Reconaissance Expeditions”. Oskars vader zette hierbij speurtochten uit in New York.¹³⁰ Doel van het spel was objecten te vinden waarvan Oskar ook nog eens hun onderlinge samenhang moest ontdekken. De speurtochten werden steeds pittiger en de aanwijzingen steeds onduidelijker. Op een zeker moment ziet Oskar dat zijn vader een krantenbericht leest over een vermist meisje: “We will not stop looking until we are given a definitive reason to stop looking, namely, Chandra’s [het vermiste meisje, E.D.] return.”¹³¹ De woorden “not stop looking” zijn hierbij rood omcirkeld. Oskar springt een gat in de lucht: “It was a message to me!”¹³² Dit blijft door zijn hoofd spoken. Wanneer hij anderhalf jaar na de aanslagen de sleutel in de blauwe vaas vindt, is het voor hem duidelijk: dit moet een aanwijzing van zijn vermiste vader zijn. Hierdoor krijgt de zoektocht het karakter van een speurtocht. Wanneer Oskar op pad gaat noemt hij zijn queeste dan ook een “expedition”.¹³³

Door de herinnering aan deze “Reconaissance Expeditions” wordt de ruimte voor Oskar één grote laatste boodschap van zijn vader. Het gebied dat de jongen moet doorzoeken is enorm: New York heeft een oppervlakte van 1214,4 km2 en meer dan acht miljoen inwoners. Na acht maanden zoeken heeft hij dan nog niet eens alle Blacks bezocht. De ruimte vormt een groot obstakel voor de kleine Oskar. Bovendien raakt hij aniek wanneer hij een plek bezoekt waar hij nog nooit eerder is geweest.¹³⁴ Onderweg komt hij ruimtes tegen waar hij panisch van wordt zoals liften¹³⁵, hoge gebouwen,¹³⁶ 127 Pag. 187-189 128 Pag. 295 129 Pag. 224 130 Pag. 8 131 Pag. 10 132 Pag. 10 133 Pag. 87 134 Pag. 88 135 Pag. 90 136 Pag. 36

bruggen,¹³⁷ achtbanen,¹³⁸ metro’s,¹³⁹ en veerponten.¹⁴⁰ Hij vreest deze plekken omdat hij bang is dat ze het doelwit zullen worden van een aanslag.¹⁴¹

ELIC lijkt soms net een sprookje. Allereerst is er sprake van een raadselachtige speurtocht maar ook van mysterieuze personages als de stokoude Abe Black die iedere dag van de twintigste eeuw heeft geleefd en een magnetisch bed heeft. Ook de treurende grootvader die zijn stem verliest en de woorden “ja” en “nee” op zijn handpalmen laat tatoeëren. De speurtocht, het zoeken naar een slot, in combinatie met een angst die langzamerhand overwonnen wordt, doen denken aan een sprookje. Er is in de roman bovendien sprake van een geheimzinnig eiland. Oskars vader vertelde graag over een mysterieus zesde district, “The Sixth Borough”, dat vroeger bij New York hoorde. Dit zesde district is van Amerika afgedreven en bevindt zich ergens rond Antarctica.^{142 143} Iedere vertelling over dit district begint met “once upon a time”, dezelfde woorden als waarmee in het Engels sprookjes beginnen waardoor het geheel nog meer sprookjesachtige kenmerken krijgt.¹⁴⁴

Het zesde district houdt sterk verband met Central Park. Niet alleen blijkt dit stadspark afkomstig te zijn uit het hart van “The Sixth Borough”,¹⁴⁵ ook suggereert Oskars vader dat alle spulletjes die Oskar tijdens “Reconaissance expedition” in het Central Park opgraaft, afkomstig zijn uit dit district.¹⁴⁶ De ruimte waarin Oskar vervolgens gaat zoeken krijgt zo ook sprookjesachtige trekken. Er is een mysterieus slot en bovendien een flink aantal obstakels die overwonnen moeten worden. Er is sprake van een vermist persoon die gered moet worden.

De laatste verbinding tussen het Zesde District en Oskars vader is het feit dat de doden van elf september op de grote ijsbanen in het centrum van New York werden bewaard.¹⁴⁷ Alle bewoners van het zesde district zijn volgens Oskars vader óók bevroren: ze bevinden zich op Antarctica. Bovendien gaat het hier om een stuk ruimte die even onherroepelijk verdwenen is als de Twin Towers en de mensen die tijdens de aanslagen zijn omgekomen.

New York krijgt door de zoektocht en de sprookjesachtige elementen van de ruimte, de vorm van een schatkaart. Er is sprake van een slot dat naar een soort schat zal leiden. Bovendien is er een sprookjesachtige handeling, die van de zoektocht, waarbij gevaar en dapperheid een belangrijke rol spelen.

Tot dusver hebben tijd en ruimte in tijdens de zoektocht veel weg van tijd en ruimte in wat Bachtin de “adventure-time” chronotoop noemt. Er is sprake van een gevaarlijke, sprookjesachtige ruimte en monsters zoals terroristen die hem ieder moment kunnen aanvallen. Het is dan de vraag wat voor tijd in ELIC mee samenhangt. In het geval van de “adventure-time” chronotoop neemt de tijd haast magische vormen aan: de 137 Pag. 87 138 Pag. 147 139 Pag. 194 140 Pag. 204 141 Pag. 194 142 Pag. 222

143 Op de laatste pagina blijkt dat zijn vader hem dit op tien september 2001 vertelde.

144 Pag. 217

145 Pag. 221

146 Pag. 223

tijd kan zomaar worden stilgezet, er kan worden gereisd in de tijd. Deze vorm van tijd komen we met betrekking tot de speurtocht niet tegen in ELIC. Er kunnen geen tijdreizen worden gemaakt. De tijd neemt met betrekking tot de speurtocht, net zoals de ruimte, de rol aan van een obstakel. Wanneer Oskar ontdekt dat er in New York een slordige 162 miljoen sloten zijn, slaat hij aan het rekenen:

“I [Oskar, E.D.] timed myself and it took me 3 seconds to open a lock. Then I figured out that if a baby is born in New York every 50 seconds and each person had 18 locks, a new lock is created in New York every 2.777 seconds. So even if all I did was open locks, I’d still be falling behind by .333 locks every second. And that’s if I didn’t have to travel from one lock to the next, and if I didn’t eat, and didn’t sleep…”¹⁴⁸

Oskar rekent uit dat wanneer hij iedere zaterdag mensen met de achternaam “Black” wil gaan bezoeken, dit hem ongeveer drie jaar zal gaan kosten.¹⁴⁹ Tijd vormt dus een groot obstakel. Hij heeft geen flauw idee hoe lang het zal duren voor hij het slot vindt. De tijd valt dus alleen te tellen in personen die hij heeft bezocht. Hoe minder personen te gaan, hoe dichter hij bij het slot is.

Oskar probeert tijdens de speurtocht de tijd te remmen. Hij drinkt bijvoorbeeld koffie zodat hij niet meer groeit. Tegelijkertijd heeft hij het gevoel dat hij ieder moment kan sterven. Op een gegeven moment bevindt Oskar zich bovenop het Empire State Building. Hij is doodsbang en heeft het gevoel dat de toren ieder moment kan worden aangevallen door een vliegtuig. Oskar begint zich voor te stellen hoe er brand uit zal breken en hij de keuze krijgt tussen springen of levend verbranden. Op dat moment zinkt hem de moed in de schoenen:

“I [Oskar, E.D.] thought about … how everyone is going to die, whether it’s in a millisecond, or days, or months, or 76.5 years, if you were just born. Everything that’s born has to die, which means our lives are like skyscrapers. The smoke rises at different speeds, but they’re all on fire, and we’re all trapped.”¹⁵⁰

Brandende gebouwen worden hier gelijk gesteld aan het leven. De aanslagen hebben directe invloed op Oskars beleving van tijd en ruimte. Het zal geen verbazing wekken dat hij bovendien denkt dat zijn vader de vallende man is!¹⁵¹ De tijd is Oskars vijand: langzaam maar zeker raakt zij op. Net zoals er uit In the Shadow het idee spreekt dat er te weinig tijd is om één dag te kunnen beschrijven, zien we in deze passages van ELIC dat er te weinig tijd is om de zoektocht te voltooien. De ruimte waarin Oskar leeft, New York, zal vroeg of laat toch ten onder gaan, sterker nog: zijn leven ís zelf zo’n ruimte, een “skyscraper”, die vanaf zijn geboorte al in brand staat.

Hier wordt afgeteld. Het is niet meer de vraag óf de mensheid ten onder zal gaan maar wanneer. Gedurende de zoektocht vormt de ruimte zowel een obstakel als een bedreiging. Ook de tijd is bedreigend: er is te weinig tijd om de speurtocht te voltooien. Het tijdstip van Oskars voortijdige dood komt steeds dichterbij. Dit wordt

148 Pag. 41

149 Pag. 51

150 Pag. 245

gesymboliseerd door een brandende toren, zoals we ook in In the Shadow. Hier is eveneens sprake van aftellen tot er weer een ramp plaatsvindt en een bedreigende ruimte. In In the Shadow vormen bovengenoemde tijd en ruimte een rem op de handeling. De angst voor tijd en ruimte leidt tot een impasse. In ELIC is er wel sprake van een handeling: het doorzoeken van de ruimte. Dit gebeurt echter tegen beter weten is. Uit de roman blijkt duidelijk dat Oskar doorheeft dat hij zijn vader er niet mee terug krijgt, dat de speurtocht eigenlijk een spel is, een spel dat nergens toe leidt. De handeling die door deze tijd en ruimte wordt toegelaten is een handeling die nergens toe leidt. Hoewel er dus sprake is van activiteit, leidt deze nergens toe. De handeling is in feite even contraproductief als de impasse waarin Spiegelman zich bevindt.

In de roman zijn ook enkele tientallen pagina’s opgenomen waarin Oskars grootvader verslag doet van zijn zoektocht naar Anna, enkele uren na het bombardement op Dresden. Hier is de ruimte enorm bedreigend: de grootvader kan geen deurknop aanraken zonder dat het vlees van zijn huid schroeit!¹⁵² Ook is er geen tijd te verliezen: de stad brandt af terwijl grootvader zoekt. Tegelijkertijd blijkt dit allemaal nutteloos: hij vindt Anna niet: ze is al tijdens het bombardement om het leven gekomen. Ook hier is er sprake van een bedreigende ruimte en afteltijd. De chronotoop is dus van toepassing op zowel Dresden als het New York van na de aanslagen. Deze chronotoop komt een derde maal voor tijdens de zoektocht van de Japanse vrouw naar haar dochter na het bombardement op Hiroshima waarover Oskar een spreekbeurt houdt. Ook hier dreigt de ruimte de hele tijd in te storen en vormt zij een obstakel voor het vinden van de geliefde en ook hier is er sprake van een vorm van afteltijd.

De chronotoop van het naderend onheil komt in ELIC voor tijdens die romanstukken waarbij een historische ramp aanleiding geeft voor een zoektocht naar verloren geliefden tegen beter weten in. Hierdoor vindt er tussen deze historische gebeurtenissen een gelijkschakeling plaats. Rampen kunnen onderling verschillen, de menselijke reactie daarop is in het geval van ELIC hetzelfde.