BIBLIOTHEEK KITLV
0095 4790
Istri Jang Terkoetoek.
A T A W A
Achirnja djadi binasa.
O l e h :
L i m P o e n K i e & L i a u w T j i n T e k .
S a t o e t j e r i t a j a n g s a n g e t m e n a r i k h a t i d a n b e r - a s e h a t , b a e k s e k a l i d i b a t j a o l e h l e l a k i d a n r a m p o e a n , s o e p a j a t i d a k l i r o e >eatan
ï n g t e r s e s a t . '• i
D i t j i t a k o l e h D r u k k e r i j
KWEE SENG TJOAN Batavia-Stad
V'olkenK^^
Sedikit oetjapan. t>„
S a j a m e i i i b r i h o r m a t d a n s l a m t t p a d a s e k a l p e m b a t j a , k e r n a s a j a p o e n j a a a f i i e g d j a d i p e n - ^ ' g a r a n g , m i k a s e b r a p a b i s a s a j a j a k i n k e n t r o e s , ^ ^ h i n g g a s e k a r a n g s a j a b i s a s o e g o e k e n p a d a p e m - ^ ^ b a t j a s a t o e t j e r i t a j a n g b e r k a l i m a t , , I s t r i | j a n g ^ ^ t e r k o e t o e k a t a w a A c h i r n j a d j a d i b i n a s a " .
D a l e m i n i t j e r i t a a d a n i e n o e f o e r k e n l a m a r a n d a r i h e i b a t n j a c r i s i s , b a n j a k o r a n g j a n g m c n d j a d i k o r b a n , a p a l a g i k o r b a n m e m p o e n j a i i s t r i j a n g m o r a a l n j a k o e r a n g b a e k , t e n t o e l a h i a p o e n j a s e - p o e a n d j a d i l o e n t o e r , k e r n a b a n j a k n j o n j a - n j o n j a j a n g t e l a h a m b i l p o e t o e s a n k l i r o e , i a o r a n g l e b i s o e k a b e r t j e r e d e n g e n s w a î t i i n j a j a n g r o e d i n , d a r i p a d a m i s t i i d o e p s e n g s a r a t e r o e m b a n g - a m b i n g d a l e m g ^ w a ^ n g k e m a l a r a t a n .
T a p i i a o r a n g t i d a m a o e p i k i r b a h o e w a r o d a | p e r o e n t o e n g a n d a r i s o e a t o e i n e n o e s i a s e n a n t i a s a m a s ! b e r d j a l a n t r o e s t e r p o e t e r d e n g e n n a e k f o e - r o e n m e n o e r o e t k e a d a h a n w a k t o e .
T e r o e t a m a b o e a t o r a n g j a n g m a s i a d a p o e n j a a n a k , d i m a n a m a s i a d a s a t o e h a r e p a n b a e k
b o e a t d i r i n j a d i k e m o e d i a n h a r i , s e b a g i m a n a d a l e m ini t j e r i t a s a t o e s o e w a m i j a n g d i t i n g g a l k e n o l e h ' ^ ' i s t r i n j a d e n g e n k e d j e m , d e r g e n s o e s a p a j a i t o e
^ " ' s o e w a m i s u e d a p i a r a i a p o e n j a p o e t r i s a m p e d j a d i ' ^ ® ' d e w a s a d a n t e l a t i b e r d j o d o d e n g e n s a o r a n g h a r - ' " ^ ' t a w a n d t n g e n m e n i k a s e b a g i i s l r i j a n g s a h . î n g
T a b e d a n h o r m a t s a j a , Lim Poen Kie.
fdtl a d i m g s e -
V PFNJEWAKAN eOEKOE
ari . . H A N " ,
l g
d a I i s a l e -
i j a e k
T e r k a r a n g d a n d i k n e m p o e l k e n o l e h :
Lim Poen Kie
H Istri Jang Terkoetoek.
X A T A W A
H Achirnja djadi binasa.
^ "
X M
X D i r o b a d a n d i p a n d j a n g k e n o l e h ;
^ Liauw
i
Kakedjemannja Malaise.
L a n t a r a n M a l a i s e p o e n j a g a r a - g a r a . B a n j a k o r a n g i d o e p s e n g s a r a ,
R o e m a t a n g g a d j a d i h o e r o e - h a r a , M e n a n g i s s e d i t i d a b e r s o e a r a .
M
N
f
ALEM
j a n g g e l a p g o e l i t aT a d i n j a t j o e w a t j a a d a t r a n g d i s o r o t i n o l e h r e m - b o e l a n , k e m o e d i a n b e r b a l i k m e n d j a d i g o e r e m , i n i l a h t i d a b e r b e d a d e n g e n n a s i p n j a m e n o e s i a , *
awan-aWan item bergoeloeng goeloeng diatas "f'
l a n g i t , s o e a t o e t a n d a b a h o e w a d i i t o e w a k t o e
É
a k e n t o e r o e n o e d j a i T t j e s a r , d i P a s a r B o g o r d i m a n a B i o s c o o p b i o s c o o p d a n k e b o n T o e a n B e s a r b o l e d i b i l a n g s a b a n m a l e r n s e l a i o e a d a r a m e , t a p i b e r o b a s o e d a d j a d i s e p i , a p a l a g i i t o e w a k t o e d j a r o e m l o t j e n g s o e d a m e n o e n d j o e k a n g k a 1 1 .
T i d a s e l f i n g b r a p a l a m a , a e r l a n g i t s o e d a % i o e - l a i m e n j i r e m b o e m i d e n g e n s a n g e t d e r e s , s e r t a d i b a r e n g i n s a m a b o e n j i n j a s a n g g o e n t o e r d a n s i n a r k i l a p j a n g b e r k r e d e p - k r e d e p b i k i n t i m - b o e l p e r a s a h a n s e r e m , s a o l a h - o l a h s e p e r t i i t o e g o ë n o e n g M e r a p i j a n g l a g i m o e n t a k e n l a h a r n j a , s a n g a n g i n j a n g m e m a n g a d a m e m d j a d i k a w a n s o e d a t i d a m a o e k e t i n g g a l a n , m e n g a m o e k p a d a d a o n - d a o n p o e h o e n h i n g g a b a n j a k j a n g r o n t o k , h a w a o e d a r a d j a d i s e m i n g k i n s e d j o e k s o e d a m e m b i k i n s o e a t o e o r a n g p a d a m e r a s a k a - d i n g i n a n .
L a k s a n a a n a k k e t j i l j a n g l a g i m e n g a m b e k , b e - g i t o e a e r o e d j a n t o e r o e n t e r o e s t e r o e s a n , s e m i n g k i n l a m a d j a d i s e m i n g k i n b e s a r .
S e k a l i a n p e n d o e d o e k d a l e m k o t a B u i t e n z o r g b o l e d i b i l a n g r a t a - r a t a l e b i s e n a n g b e r d i a m d a l e m r o e m a n j a d a r i p a d a p e r g i k l o e a r , b o e a t t j a r i k e s e n a n g a n .
D a r i d j o e r o e s a n H a n d e l s t r a a t a d a b e r d j a l a n s a t o e p a m o e d a d e n g e n p a k e a n j a n g s o e d a . d j a d i b a s a , s a m b i l b e r d j a l a n d e n g e n t o e n d o e k i n k e p a l a -
- 6 -
n j a m e n o e d j o e k a T a n d j a k a n E m p a n g .
A e r m o e k a n j a a d a b e g i t o e l e s o e d a n p e n ( e d e n g e n k e s e d i a n , m a k a i a s o e d a t i d a a m b i l p - ' r - d o e i i l a g i d e n g e n g a n g g o e a n n j a a e r o e d j a n j a n g s o e d a m e m b i k i n i a p o e n j a t o e b o e d j a d i b e r g o e - m e t e r .
„ J a i b o e - b a p a k o e j a n g t e r t j i n t a , a k o e t i d a ? n j a n a b a h o e w a p e r o e n t o e n g a n k o e s a m p e b e g i n i s i a l , a k o e b o e k a n a d a s a o r a n g m a l e s a t a w a b o d o , ^ a k o e d a p e t p l a d j a r a n s a m p e t j o e k o e p m a k a a k u e s o e d a b i s a k e r d j a d i O n d e r n e m i n g D j a s i n g a s e
b a g i k l e r k d e n g e n m a k a n g a d j i p o e l o e a t i l o e p i a , o l e h k e r n a i t o e d j o e g a m a k a s a m p e a k o e b r a n i m e n i k a . D j i k a a k o e t a o e b a h o e w a c r i s i s s a m p e b e g i n i s e r o e , l e b i b a e k a k o e t i n g g a l b o e d j a n g a n z o n d e r p i k o e l t a n g g o e n g a n s o e a t o e a p a , s e k a r a n g a k o e s o e d a d i k a s i b r e n t i , a k o e p o e n j a s i m - p e n a n o e w a n g a k o e s o e d a p a k e a m p i r a b i s , t o c h m a s i b l o n b r o e n t o e n g b i s a d a p e t k e n s o e a t o e p a k e r d j a h a n b a r o e b o e a t s a m b o e n g a k o e p o e n j a p e n g i d o e p a n .
S a b a n h a r i a k o e s o e d a d j a l a n k o e l i l i n g d i t o k o - t o k o s a m p e d i B i o s c o o p - b i o s c o o p d a n h o t e l h o t e l b o e a t t j a r i p a k e r d j a h a n , t o c h s a m p e i n i
s a a t a k o e p o e n j a h a r e p a n t i n g g a l n i h i l , k a l o e a k o e b e r d j o e m p a d e n g e n i s t r i k o e , t e n t o e a k o e d i s a m b o e t d e n g e n s e m p r o t a n j a n g p e d e s d a n
f
I
É
- 7
t
' • •
m e n i a k i t i n h a t i . A k o e t i d a n j a n a s e k a l i i s t r i k o e a n g d o e l o e a d a b e g - t o e b a e k d a n b e r b o e d i , l a -
d f p r a m p o e a n j a n g k a t a k
a n k e d i e m , i t o e p e r o b a h a n a k o e t i d a h e r a n k e r n a s e k a r a n g a k o e s o e d a t i d a m e m p o e n i a i p a - k e r d j a h a n d a n o e w a n g k o e s o e d a m a o e a m p i r l o e d e s , m a k a i a s o e d a t i d a h a r g a k e n l a g i d i r i - k o e , l a s o e d a d j a d i s a t o e p r a m p o e a n j a n g s a n g e t b a w e l d a n b r a n g a s a n , i a t i d a s e k a l i p o e n j a p e - r a s a h a n k e s i a n p a d a d i r i k o e m a o e p o e n p a d a
N i n " ' n h r ' o e n g g a l s i L a n
N i o . O h k e s i a n s o e n g g o e k e s i a n b o e a t L a n N i o s a t o e a n a k j a n g b a t i n n j a m a s i s o e t j i , m i s t i t r i m a s e k s a h a n d a n i d o e p s e n g s a r a . " b e g i t o e i t o e p a - m o e d a s o e d a m e r a t a p s e n d i r i a n s f m p e b e r d j a - i a n m e n o e d j o e k a s a t o e r o e m a g o e b o e k i a n g k e - tjil d a n s e m p i t .
D i s i n i k i t a p e r l o e k a s i k e n a l n a m a n j a i t o e p a - m o e d a p a d a p e m b a t j a b a h o e w a i a b e r n a m a L i e l i o n g K i n g a d a o r a n g a s a l d a r i P a d a n g , d i s i n i l a s o e d a p e r n a k e r d j a p a d a b e b r a p a f i r m a k e m o e d i a n l a p i n d a d a t e n g d i B a t a v i a .
B e b r a p a t a o n k e m o e d i a n d e n g e n b a n t o e a n n j a d a r i i a p o e n j a k e n a l a n i a s o e d a b i s a m a s o e k d j a d i k l e r k d a l e m O n d e r n e m i n g D j a s i n g a , d j o e s - t r o e d i i t o e w a k t o e i a m a s i d j a d i s a t o e p e r - d j a k a , m a k a s a b a n h a r i m i n g g o e i a s o e d a d a t e n g .
I
i:
d j a l a n - d j a l a n k a P a s a r B o g o r , d i m a n a i a p o e n j a h a t i s o e d a ketarii< d e n g e n s a t o e g a d i s e ü o k j a n g d a g a n g d i P a s a r B u i t e n z o r g .
T i o n g K i n g s o e d a d j a d i t e r g i l a - g i l a p a d a i t o e g a d i s , m a k a z o n d e r s e l i d i k i n l e b i d j a o e , i a s o e d a s o e r o e o r a n g l a m a r , k e m o e d i a n m a r i k a i d o e p s e b a g i s o e w a m i i s t r i d e n g e n m a n i s , h i n g - g g a m a r i k a b r o e n t o e n g m e m p o e n j a i s a t o e p o e t r i .
A c h i r n j a s e g a l a a p a d j a d i b e r o b a T i o n g K i n g , d a p e t o n s i a g d a r i o n d e r n e m i n g , t e r p a k s a d j a d i m i s t i k o m b a l i p i n d a k a B u i t e n z o r g , d i m a n a k i t a 9 s o e d a t o e t o e r k e n d i s t b l a a t a s , d i w a k t o e o e d j a n b e s a r d e n g e n p a k e a n l e p e k T i o n g K i n g b a r o e a b i s p o e l a n g t j a r i k e r d j a h a n d e n g e n z o n d e r b e r h a s i l , m a k a i a s e m b a r i d j a l a n s o e d a m e n g e l a n a p a s b o e a t l e g a k e n h a t i n j a j a n g p e p e t .
M a k a d i i t o e m a l e r n d e n g e n h a t i t e r p a t a d a n p o e t o e s h a r e p a n , i a s o e d a b r a n g k a t p o e l a n g d e n g e n k a o e d j a n a n , b e r d j a l a n s a m p e d i d e p a n g o e b o e k n j a s a m b i l k e t o k p i n t o e .
„ S i a p a ? " t a n j a s a t o e s o e a r a d e n g e n k e t o e s • • d a r i s e b l a d a l e m .
„ B o e k a - i n a f t o e p i n t o e S i a u w N i o . " k a t a s a n g s o e w a m i j a n g l a g i k a d i n g i n a n .
„ S e t a n , a k o e l a g i s e d e n g e n a k t i d o e r m i s t i t b a n g o e n b o e k a - i n p i n t o e , " s a m b i l k a t a b e g i t o e
d
- 9 -
i t o e i s t r i j a n g k a t a k , d e n g e n i t o e o e t j a p a n janjj;
• k a s a r i a s a m b o e t d a t e n g n j a i a p o e n j a s o e w a m i , s e r a j a m e n a n j a p o e l a h :
„ B a g i m a n ? ! , a p a s o e d a d a p e t k e r d j a h a n K i n g . "
, „ B l o n i s t r i k o e . " m e n j a o e t T i o n g K i n g d e n g e n . ^ s o e a r a a m p i r t i d a k e d e n g e r a n n j a l a .
, , K a l o e k a u t i d a p o e n j a g o e n a k e n a p a k a u b r a n i m e n i k a . ' '
i' ^
D e n g e n t a h a n s a b a r T i o n g K i n g t r i m a i t o e h i - , n a h a n a t a s d i r i n j a , k e r n a s e b r a p a b o l e i a m a o e
^ d j a g a s o e p a j a t i d a a d a b e n t r o k a n d e n g e n I i s t r m j a .
„ K a u t j e l a d a n m a k i p a d a k o e , a k o e m i s t i t r i - n i a , a k o e d j o e g a m e r a s a k e s i a n s e k a l i p a d a d i r i - m o e j a n g s o e d a d j a d i a k o e p o e n j a i s t r i , h i n g g a r s e k a r a n g k a u m i s t i i d o e p d e n g e n m e l a r a t , t a p i
^ ^ o e k a n a k o e t i d a a u a g o e n a n j a a t a w a k o e r a n g ( ^ d a j a , b a r o e s a n a k o e s o e d a p e r g i i d e r - i d e r a n k a - I ' k o e l i l i n g k o t a B o g o r b o e a t t j a r i p a k e r d j a h a n , ( s a b a n e i g e n a a r t o k o j a n g a k o e k o e n d j o e n g i n k a s i ' p e n j a o e t a n b a h o e w a i a o r a n g t i d a p e r l o e p a k e
% p e n g g a w e b a r o e l a g i , s e d e n g p e n g g a w e j a n g l a m a I b a n j a k d i b r e n t i k e n a t a w a g a d j i n j a d i t o e r o e n k e n ' s a m p e d j e m 1 1 m a l e m a k o e b a r o e p o e l a n g d e -
n g e n t a n g a n k o s o n g . "
10 -
„ D a s a r a n k a u l e l a k i g o b l ok d a n m a l e s , t e n t o e b a r o e s a d j a k a u m i n t a p a k e r d j a h a n d i s a t o e t o k o d a p e t p e n j a o e t a n j a n g b e g i t o e r o e p a , l a m e s k a u ^ p o e n j a n j a l i d j a d i k e t j i ! , t i d a b r a n i l a m a r p a k e r - d j a l a g i d i l a e n t o k o , m a s a d i k o t a B o g o r t o k o - t o k o j a n g b e g i t o e b a n j a k d j o e m b U n j a t i d a a d a j a n g m a o e p a k e p e n g g a w e b a r o e . "
„ O h i s t r i k o e , a k o e t r i m a s a l a s e b a b a k o e s e b a g i k a u p o e n j a s o e w a m i t i d a b i s a b r i k e n k e s e n a n g a n , m a k a a k o e s o e d a p e r g i t j a r i p a k e r d j a h a n a m p i r d i s e m o e w a t o k o , s a m p e a d a e i g e n a a r ' t o k o j a n g l i a t a k o e s e r i n g d a t e n g m i n t a k e r d j a h a n ' d j a d i m e r a s a b e n t j i , s e b a g i d j o e g a k a u b e n t j i p a d a d i r i k o e , s e d a n g a k o e t i d a b e r b o e a t s a l a , t j c e m a a k o e p o e n j a p e r o e n t o e n g e n j a n g s i a l . "
m e r a t a p T i o n g K i n g s a m b i l m e l e l e i a p o e n j a a e r m a t a .
] \ >
„ D j o e s t a , m e m a n g k a u b i s a s a d j a , b o e a t b i k i n O • a k o e d j a d i m e r a s a k e s i a n , t a p i k a u t i d a t a o e •" **
b a g i m a n a m e l a r a t n j a a k o e m i s t i i d o e p k e r n a b e r - s o e w a m i p a d s m o e , s e l a e n n j a k o e r a n g m a k a n d a n t i d a b f s a b e r p a k e a n b a g o e s , k a u p o e n j a a n a k C s i L a n N i o j a n g m a s ! k e t j i l , p a k e a n n j a s o e d a r o m b e n g n i i s t i i d o e p t i d a b e r b e d a s e b a g i a n a k n j a s a t o e p e n g g e m i s . S a b a n h a r i k a u p e r g i
É
- 11 -
k l o e a r b o e k a n m i n i a p a k e r d j a h a n , t n a k a s e l a l o e I k a u t i d a b i s a d a p e r , b o l e d j a d i d j o e g a d i l o e a r a n k e u a d a p o e n j a p i a r a h a n , j a n g k a n t o e r o e t i n m a o e n j a d a n k a s i h a i i , t i n g g a l a k o e d a n L a n N i o d i s i n i b o l e d j a d i m a t i k e l a p a r a n , k a l o e a k o e j p i k i r s a n p e d i s i t o e a k o e k l i w a t g e m e s p a d a d i -
^ r i m o e . " k ^ t a i t o e i s t r i j a n g t i d a m e n g e n a l a p a j a n g d i b i l a n g „ B o e d i b a h a s a m a n i s " .
„ O h S i a u w N i o , d j a n g a n l a h k a u t j a t j i d i r i k o e *
^ s a m p e b e g i t o e , a k o e b r a n i s o e m p a d e n g e n d e m i , k e h j r n ' . a t a n a k o e p o e n j a l e i o e h o e r b a h o e w a a k o e t i d a s e k a l i a d a n i a t a n b e r h a t i s e r o n g , a k o e t j i n t a p a d a d i r i m i i e s e b a g i d j o e g a a k o e p o e n j a n j a w a ,
I
j t a p i n a s i p k o e j a n g m a l a n g b i k i n k a u t e r s e r e t I t o e r o e t h a d e p k e n k a s o e k e r a n , b e r s a b a r l a h s e d i k i t w a k t o e l a g i i s t r i k o e , s a m p e a d a p a k e r d j a h a n j a n g t e r k o e k a . "• „ M e m a n g k a u t i d a l a e n m i n t a a k o e s a b a r , a p a
" • a k o e d j a d i o r a n g k o e r a n g s a b a r , b e r a p a b o e l a n s o e d a l i w a t , s a m p e s e k a r a n g s o e d a a m p i r m a o e s a t o e t a o h , s e m o e w a b a r a n g p a k e a n j a n g b e r -
% h a r g a a b i s d i d j o e a l d a n d i g a d e , a p a a d a o r a n g p r a m p o e a n j a n g b e g i t o e b a e k s e b a g i d i r i k o e . "
( H m , a e r i a o e t s i a p a j a n g a s i n - i n ! C o r r . ) .
„ K a u h a r o e s i n g e t S i a u w N i o i n i w a k t o e m a l a i s e ,
- 12 - i I
o r a n g k a j a p o e n b a n j a k J a n g d j a t o m i s k i n , l i a t s a d j a R a d j a S i a m d e n g é n i s t r i n j a m i s t i h a d e p i n k a s o e k e r a n d a r i p e r o b a h a n d j e m a n , s a b a g i m a n a . a k o e d a p e t b a t j a d i s o e r a t k a b a r b a h o e w a i t o e * r a d j a s o e d a k e n a d i t a w a n , s e m o e w a t o k o d i s i n i k e b a n j a k a n p a d a k o e r a n g i n p e n g g a w e n j a b o e a t t a r i k o n g k o s , s o e p a j a d a g a n g a n b i s a b e r d j a l a n t e r o e s . "
„ K a u d j a n g a n b a n j a k m e n g o b r o l , b i k i n a k o e d j a d i b e r t a m b a b e n t j i , a k o e l e b i s o e k a l i a t n a - d j i s d a r i p a d a m o e k a m o e j a n g s i a l d a n g k a l a n , t j o b a k a u l i a t s e n d i r i , k a l o e s a t o e t o k o d j a t o f a i l l e t l a n t e s d i g a n t i k e n d e n g e n l a e n t o k o b a r o e , d i m a n a k a u b o l e b i l a n g d j e m a n M a l a i s e s o e s a d a p e t p a k e r d j a h a n , i t o e s e m o e w a d j o e s t a , a k o e t i d a p e r t j a j a s a o e d j o e n g r a m b o e t . ' "
„ A k o e h a r e p k a u p o e n j a k e s i a n d j a n g a n i a h s a m p e k a u m a o e b e r t e n g k a r t e r o e s - t e r o e s a n , n a n t i ^ i b e s o k a k o e t j o b a l a g i t j a r i . " ^
D e n g e n b a d a n m e n g g e t g e t T i o n g K i n g p e r g i t o e k a r p a k e a n j a n g k r i n g d a n k e m o e d i a n i a l a l o e r e b a k e n d i r i n j a d i b a i e , d i s a m p i n g i a p o e n j a p o e - C t r i — L a n N i o — i a s o e d a t i d a r a s a k e n p e r o e t n j a
j a n g l a p a r m e n a g i m a k a n a n .
D e n g e n ^>€noe k e s e d i a n i a p a n d a n g m o e k a n j a l'
• ^
I
t - j L a n N i o j a n g i j a n t i k s a t o e a n a k p r a m p o e a n j a n g 1 , b a r n e b e r o e s i a 1 2 t a u r i , m e m p o e n j a i k o e l i t m o e k a
1
, 1 j a n g p o e t i b e r s i , j a n g i a s a j a n g d a n t j i n l a d e n g e n t i d a b e r w a t e s .1 , , l n i l a h a d a d j a d i a k o e p o e n ja p e n g i b o e r h a t i s a t o e - s a t o e n j a , d j i k a t i d a L a n N i o s a o r a n g ' t e n t o e a k o e i e b i s o e k a a m b i l p o e t o e s a n m a t i , k e r n a s i k e p a k o e p o e n j a i s t r i a d a b e g i t o e r o e p a , s o e s a s e k a l i b i s a d i p e r t j a j a k a s e t i a h a n n j a , d a l e m a k o e p o e n j a k e a d a ' a n j a n g s a n g e t m i s k i n . " k a t a
• T i o n g K i n g s a m b i l m e n a n g i s s e s e n g g o e k a n .
•f . .
, , D i a m , d j a n g a n b i k i n r i b o e t t e n g a m a i e m b o e t a , n a n g i s s a d j a a p a g o e n a n j a , k a l o e a k o e t i d a b i s a p o e l e s b e s o k a k o e n a n t i d a p e t s a k i t , s a j a n g - s a j a n g a k o e p o e n j a d i r i j a n g m a s i m o e d a n a n t i d j a d i r o n g s o k s e b a g i b o e n g a j a n g l a j o e . "
). m e n j e n t a k S i a u w N i o d e n g e n b e n g i s .
^ „ S o e d a i s î r i k o e d j a n g a n k a u t e r l a i o e b e n g i s p a d a d i r i k o e , a k o e l a g i t o e m p a k e n s e m o e w a k e - s e d i a n b o e a t b i k i n l e g a h a t i k o e j a n g p e p e t . " m e - n j a o e t s a n g s o e a m i j a n g d j a d i n a n g i s s e m i n g k i n
^ k o e w a t .
, , A k o e m i n t a a m p o e n s e r e b o e a m p o e n ' d j a n g a n p o e n j a l a k i s e b a g i d i r i m o e , s o e d a t i d a m a m p o e f; - k a s ! m a k a n , m a o e g a n g g o e a k o e p o e n j a k a ~
!
f'
s e n a n g a n t i d o e r . " k a t a p o e l a i t o e i s t r i d e n g e n l a k o e s e b a g i s a t o e n j o n j a b e s a r .
T i o r i g K i n g t i d a m a o e l a d e n i n p a d a i s t r i n j a m a k a i a s o e d a m a n d a d i a m s a d j a , z o n d e r o e t j a p - k e n s o e a t o e p e r k a t a h a n .
O e d j a n m a s i t e r o e s t o e r o e n d e n g e n s a n t e r s e b a g i d j o e g a a e r m a t a n j a T i o n g K i n g j a n g t i d a b i s a b r e n t i l a n t a r a n s e d i .
o I •
(D D
O a r o e s a d j a t r a n g t a n a h T i o n g K i n g s o e d a k l o e a r "
d a r i i a p o e n j a r o e m a , d a t e n g d i t o k o - t o k o b o e a t t j a r i p a k e r d j a h a n , i a d j a i a n d e n g e n t i d a m e n g e n a l t j a p e s a m p e t e n g a h a r i b a r o e i a b r e n t i m e n g a s o
s a m b i l m a k a n n a s i d a n s a j o e r , t i d a l e b i d a r i t i g a / c e n t , j a i t o e o e w a n g j a n g k e t i n g g a l a n d a l e m i a ^ ^
p o e n j a s a k o e . * 0 w
S a m b i l s o e a p n a s i k a m o e l o e t n j a , i a p o e n j a a e r m a t a m e n g e t e l - n g e t e l m a s o e k d a l e m p i r i n g n a s i - n j a t e r a d o e k s a m a k o e w a s a j o e r . ^
, , S e k a r a n g a d a o e w a n g j a n g p a l i n g p e n g a b i s a n •.
d a l e m a k o e p o e n j a k a n t o n g , d j a n g a n h a r e p a k o e 1 ' b i s a t e l e n n a s i l a g i , s e b l o n a k o e b i s a
IÉ
- 15 -
b r o e n t o e n g d a p e t k e n p a k e r d j a h a n . D ^ e l o e k a l o e , a k o e d a t e n g d i s i n i t e n t o e o r a n g l i a t d i r i k o e s e - Î* b a g i s a t o e B a r o n , b a n j a k k a w a n - k a w a n k o e j a n g
s a m b o e t d a n p l e s i r , s e k a r a n g d j a n g a n k a t a i a o r a n g m a o e m e n e g o r , b a j a n g a n n j a p o e n t i d a k e l i a t a n , l i d a b e r b e d a d e u g e n i s t r i k o e j a n g d o e i o e
^ a d a s ä n g e t m a n i s d a n b e r b o e d i , s e k a r a n g s o a d a d j a d i b e r o b a s e p e r t i l a n g i t d e n g e n b o e i n i . " b e r k a t a T i o n g K i n g s e n d i r i a n s e b a g i d j o e g a o r a n g j a n g s o e d a r o e s a k i n g e t a n n j a .
• K e m o e d i a n i a a w a s i n i t o e p i r i n g n a s i j a n g
> p o e t o e s i n b o e a t i a p o e n j a t e n a g a d a n d j i w a p a - i i n g p e n g a b i s a n . s e m e n t a r a a e r m a t a n j a m e n g o e - t j o e r t e r o e s s e b a g i i t o e o e d j a n b e s a r j a n g s e m a l e n i i a s o e d a a i a m k e n .
M a s k i p e r o e t n j a a d a s a n g e t l a p a r , t a p i b o e a t
^ a b i s k e n i t o e s a t o e p i r i n g n a s i s o e d a a m b i l t e m - . p o s t e n g a d j e m , t o e k a n g n a s i s e n d i r i d j a d i m e -
# r a s a d j e n g k e l t e l a h d a t e n g o r a n g s e b a g i T i o n g K i n g , d j i k a i a l i d a t a k o e t d a p e t t j e l a h a n o a r i o r a n g l o e a r , s o e d a t e n t o e i a n a n t i s o e r o e T i o n g K i n g l e k a s d a h a r d a n b e r l a l o e d a r i i a p o e -
^ n j a w a r o e n g .
T o k o - t o k o j a n g m e m a n g l a g i k e n a c r i s i s , s o e d a t i d a m a o e d a p e t g a n g g o e a n j a n g t i d a m i s t i n j a ' d a r i o r a n g - o r a n g j a n g d a t e n g m e l a m a r p a k e r d j a h a n
16 —
m a k a m a r i k a s e m o e w a s o e d a p a d a p a s a n g m e r k .
Disini tida ada pakerdjahan terboeka.
T i o n g K i n g r a s a k e n d i r i n j a a m b l e s d i d e p a n s a t o e t o k o j a n g b e r m o e l a i a d a p e t l i a t i t o e I
merk, kerna ia anggap sebagi djoega orang ba- ' f
n j a k h e n d a k s i n g k i r k e n d i r i n j a d a r i p e r g a o e l a n ®
i d o e p . j
D e n g e n t i d a k e t a h a n l a g i a e r m a t a n j a t o e r o e n d e r e s s e k a l i , i a s o e d a m e n a n g i s m e n g g e r o e n g -
• m e n g g e r o e n g s e b a g i d j o e g a a n a k k e t j i l j a n g d i
tinggalken oleh iboenja, i',
P u b l i e k j a n g s e d e n g b e r a d a d i i t o e s t r a a t d a p e t l i a t t i n g k a l a k o e n j a T i o n g K i n g j a n g b e r s e d i z o n d e r a d a s e b a b , t e l a h a n g g e p b a h o e w a i a a d a s a o r a n g j a n g k o e r a n g b e ; e s i n g e t a n n j a , t j o b a k a - l o e o r a n g t a o e b a g i m a n a s e n g s a r a a d a h a t i n j a T i o n g K i n g , p a s t i m a s i n g - m a s i n g m e r a s a k e s i a n , b o l e d j a d i d j o e g a b i l a b i s a k e t e m o e o r a n g j a n g Q b a e k h a t i , n a n t i s o e k a t o e l o e n g t j a r i k e n p a k e r - h a n p a d a i t o e p a m o e d a j a n g l a g i b i n t a n g g e l a p .
A n a k - a n a k j a n g d a t e n g b e r k r o e m o e n p a d a O t e r t a w a g e l i d a n b e r s o e r a k - b e r s o e r a k , m a r i k a a n g g e p s e b a g i s a t o e t o n t o n a n j a n g b a g o e s , d e n g e n
t r o e s a k l o e a r k e n o e w a n g . ^
it •
- 17 -
B e r m o e l a T i o n g K i n g h e n d a k g o e s a r p a d a i t o e o r a n g - o r a n g d a n a n a k a n a k k e t j i l , b a e k i a d a - p e t p i k i r a n b a h o e w a i a s e k a r a n g b e r a d a d a i e i n s o e s a , s e d e n g b o c a t i d o e p n j a s e n d i r i i a t i d a t a o e b a g i m a n a n a n t i d j a d i n j a , k a p a n i a d j a d i s e t o r i p a d a i t o e o r a n g - o r a n g p a s t i i a ^ ' p ^ ^ p j a k e - s o e k e r a n d j a d i b e r t a n i b a d o e w a k a l i . H p e t , " m a k à ^ d e n g e n t i d a p e r d o e l i s e g a l a d j e n g e k a n orangj'"
i a s o e d a b e r d j a i a n p o e l a n g d i g o e b o e k n j a .
L a n N i o j a n g m e l i a t a j a h n j a p o e l a n g d e n g e n ' a e r m o e k a b e g i t o e k o e s o e t , i a s o e d a b i s a d a p e t ^ - f ' t e b a k b a h o e w a i a p o e n j a a j a h m a s i b l o n b r o e n - . t o e n g d a p e t k e i i p a k e r d j a h a n .
L a n N i o s e n g a d j a l a r i s a m p e r i n a j a h n j a s a m b i l n i e n e g o r :
, , P a g i - p a g i P a p a s o e d a k l o e a r , s e k a r a n g p a p a V p o e l a n g a p a s o e d a m a k a n b l o n , k a l o e b l o n s a j a
b o l e t j a r i - i n n a s i , "
T i o n g K i n g p a n d a n g i a p o e n j a p o e t r i d e n g e n p e r h a t i k e n j a n g s ä n g e t l o e a r b i a s a , k e r n a i a p i k i r s e m o e w a o r a n g d i d o e n i a , t j o e m a L a n N i o
s a o r a n g j a n g m e r a s a s y m p a t h i e p a d a d i r i n j a , m a k a i a l a l o e p e g a n g t a n g a n n j a i a p o e n j a p o e t r i s a m
b i l m e n j a o e t , , , P a p a s o e d a m a k a n b a r o e s a n d i p a s a r " .
É
„ B o e a t a p a p a p a m i s l i k e s e l t t r l a j o e , k i t a
• o r a n g i d o e p t i d a d e n g e a p e i i i a n d i n g a n j a a g b a - g o e s d a n t e r h o r m a t , k a l o e m e m a n g k i t a m i s t i
melarat asal ada nasi sama garem soeda tjoe- 1
k o e p . " k a t a L a n N i o \a.)g h e n d a k h i b o e r k e n h a d a j a h n j a .
„ K a u b e t o e l a d a s a t o e a n a k j a n g b e r b a k t i , p a p a et m â o e p e r t j a j a d a r i k a u p o e n j a k i b a e k a n n a n t b i s a d a p e t k e n k e s e n a n g a n , t j o e m a . k a u p o e n j a i b o e j a n g t i d a m a o e m e n g a r ï i . " d j a w a b s a n g
a j a h s a m b i l m e n g e l a h n a p a s . ^
D j o e s t r o e d i i t o e w a k t o e i s t r i n j a d a r i d a l e m * i M g o e b o e k t e l a h d a p e t d e n g e r b a h o e w a i a p o e n j a ' a n a k pramfJ'fiean l a g i m e n g o m o n g , m a k a i a m a o e t j a r i ! a o e s i a p a i t o e o r a n g j a n g l a g i b i t j a r a , , k o e - t i k a i a d a p e t l i a t s o e a m i n j a s o e d a p o e l a n g , d e - n g e n t i d a b o e w a n g t e m p o n j a l a g i i a l a l o e m e - n a n j a :
, , K e n a p a b e g i n i w a k t o e k a u s o e d a p o e l a n g , a p a Q k a u s o e d a d a p e t p a k e r d j a h a n " .
D s n g e n m e h g o e t j o e r a e r m a t a T i o n g K i n g m e - n j a o e t d e n g e n s o e a r a j a n g s e d i d a r i t a k o e t .
„ B . 1. o . n , m a l a h a n s e k a r a n g d i s o e a t o e t o k o s o e d a p a d a t e m p e l m e r k t i d a m a o e p a k e p e n g - g a w e b a r o e , a k o e p i k i r b e s o k a k o e m a o e d a t e n g
- 19
d i K o n g k c a i i B a t a v i a b o e a t m i n t a o e w a i r g t o e i l - d j a n g a n s e m e n t a r a a k o e m a s i b l o n d a p e l k e n p a - k e r d j a i i a n , t j o e n i a s o e s a n j a a k o e t i d a p o e n j a o n g k o s , u e w a n g j a n g t i g a c e n t a k o e s o e d a p a k e b o e a t m a k a n " .
„ A s t a g a k a u b e t o e l s a t o e s o e w a i n i d j a h a n a m , b o e k a n n j a p e r g i t j a r i p a k e r d j a h a n d e n g e n s o e n g - g o e h a t i , t a p i s o e d a i s i p e r o e t m o e s e n d i r i s a m p e k e n i a n g , k a u t i d a t a o e a k o e d a n L a n N i o r n i s t i
®' m a k a n n a s i k e m a r e n , t a d i p a g i E n k o H a n T j e n g 1"^ - a d a d a t e n t k e m a r i i a t a n j a a p a k a u s o e d a m a - s o e k b a k e r d j a , k o e t i k a a k o e k a s i t a o e b a h o e w a k a u s o e d a k l o e a r s a h a n h a r i t j a r i ^ k e r d j a h a n m a s i b l o n d a p e t , i a li J a p e r t j a i a a t a s a k o e p o e n j a o m o n g a n , i a k a t a b a r a - n g k a l i d j o e g a k a u a d a t e r ' a l o e m a l e s , t i d a m a o e t j a r i d e n g e n s o e n g g o e -
| / . s o e n g g o e . "
D %
^ , 0 h i s t r i k o e j a n g t e r t j i n t a , d j a n g a n l a h k a u s o e k a i , d e n g e r a s o e t a n o r a n g , k a u t o c h l i a t d e n g e n m a t a
• s e n d i r i , b a g i m a n a a k o e s a b a n h a r i k l o e a r m e n - t j a r i p a k e r d j a h a n , t a p i d a s a r s e k a r a n g l a g i m o e s i n
^ * s o e s a , d a g a n g a n p a d a m a n d e k , i t o e j a n g m e n - d j a d i s e b a b n j a . " n i e n j a o e t T i o n g K i n g d e n g e n i a k o e s e b a g i o r a n g l a g i b e r m o e h c e n b o e a t m i n t a k e s i a n n j a i a p o e n j a i s t r i .
„ M e m a n g t i d a ! a e n k a u p o e n j a p e l a b i m o e s i n s o e s a , k a l o e m i s t i b e g i n i s a d j a l a g i d o e w a t i g a h a r i k i t a s o e d a f i d a p o e n j a o e v v a n g l a g i b o e a t b l i n a s i , d a r i p a d a a k n e m i s t i m a t i k e l a p a r a n , l e b i b a e k s e k a r a n g a k o e t i n g g a l k a n p a d a m o e m a s i b l o n t e n t o e a k o e b a k a l m it i, b o ' e d j a d i d j o e g a a k o e b i s a d j a d i o r a n g s e n a n g , a p a l a g i a k o e p o e n j a d i r i m a s i m o e d a , m a s i b a n j a k h a - r e p a n d i l o e a r a n b i s a k e t e m o e l e l a k i j a n g k e b e n e r a n d a n m e m p o e n j a i b a n j a k o e v / a n g b o e a t k a s i a k o e k e s e n a n g a n t j o e k o e p . " k a t a i t o e i s t r i d e n g e n a e r m o e k a g o e s a r .
, , K a u d j a n g a n p e r g i i s t r i k o e , biar, b a g i m â n a d j o e g a k i t a b e r t i g a m i s t i t a n g g o e n g s e m o e v v a k e m a l a r a t a h , s a h a b i s n j a m a l e r n j â n g g e l a p g o e ^ U t a t e n t o e a k e n d a t e n g g i l i r a n t l j a s a n g s i a n g , d i m a n a k o m b a i i k i t a b o l e r a s a k e n i t o e k e b r o e n - t o e n g a n s e b a g i d o e l o e ^ d o e l o e . "
I n i o e t j a p a n s e p a r o m e n o e s o e k b o e l o e h a t i n j a i t o e i s t r i j a n g d o e r d j a n a , k e r n a i a s e l a l o e p i k l f b o e a t k e s e n a n g a n s a d j a , z o n d e r r e s e r v e i a p u e n j a d i r i t e r h a d e p p a d i k e s o e k e r a n .
, , T i d a , t i d a a k o e m i s t i p e r g i s e k a r a n g d j o e g a k a u m e n g a r t i , s e b a b a k o e s o e d a a b i s s a b a r t o e n g - g o e - i n p a d a m o e b e r b o e l a n - b o e l a n m a k a n a n g i n , b i a r s a m p e b o n g k o k d j o e g a k a l o e a k o e t e r o e s
« I I
- 21 -
I i k o e t p a d a m o e , t e n t o e a k o e t i d a b a k a l a n d j a d i b r o e n t o e n g . "
I S a h a b i s - I n i a S i a u w ' N i o o e t j a p -
» »
k e n i t o eo e r k a t a h a n I i a m a s o e k k a d a l e m b e n a - b e n a -
* * in b e b r a p a TV p o t o n g p a -
* k e a n j a n g m a s i ketini^
g a l a n , i a p i l i s a t o e
•j. b a d j o e d a n f , k a e n j a n g
^ ' p a l i n g b a -
" g o e s b o e a t , , . i a p a k e . k e r ' ,na s e m o e a ' p a k e a n n j a
^ ® k a b a n j a k a n a d a t a m - b e l a n d^in r o m b e n g . • '
- 22
S a f i o e d a n j a m a n d i i a t o e k a r p a k e a n j a n g m e n d i n g a n , i a i a l o e s i s i r k e n r a m b n e t n j a d e n g e n l i t j i n , k e m o é d i a n i a p o e p o e r i n m o e k a n j a d e n g e n b t - d a k V i r g i n b a r o e i a b o e n g k o e s s e m o e w a i i a r t a b a n d a - n j a a p a j a n g a d a d j a d i s a t o e b o e n t e l a n .
S e k a r a n g a k o e s e r a k e n L a n N i o , k a l o e k a u m a s i f i d a m a m p o e p i a r a k a u b o l e k i r i m k a A l i ® S o e t j i d i W e i t e v r e d e n , k a p a n i a s o e d a b e ^ a r a d a j a n g m a o e b o e a t i s t r i k a u m i s t i k a s i t a o e d o e l o e p a d a k o e . " k a t a i t o e i s t r i d e n g e n l a k o e
s e b a g i s a t o e r a t o e . •
„ S a b a r i s t r i k o e . " k a t a T i o n g K i n g j a n g l a l o e d j a d i d j a t o d o e d o e k l a n t a r a n k l i w a t l e m e s .
„ D j a n g a n k a u b e i l a g a g i l a d i s i n i , k a u m i s t i l e p a s k e n p a d a k o e , b o e a t a k i ) e d a p e ï k e n a k o e p o e n j a k e b r o e n t o e n g a n s e n d i r i . "
„ O h i s t r i k o e , k a p a n k a u b e r l a k o e b e g i t o e t e g f l t i n g g a l k e n k i t a o r a n g , b a g i m a n a n a n t i d j a d i n j a ® d e n g e n L a n N i o " . b e r s e r o e T i o n g K i n g d e n g e n m e r a t a p .
„ A k o e p e r d o e l i a p a s a m a k a u o r a n g , i b a r a i k a p a l P h i l i p a r j a n g t e r b a k a r , s e k a l i a n p e n o e m - < >
p a n g n j a i n g i n s l a m a t k e n d i r i n j a s e n d i r i , m e l a e n - k e n k a u o r a n g b e r d o e w a m i s t i b e r d a j a d j a n g a n s a m p e d j a d i t j i l a k a t e r o e s - t e r o e s a n " .
!
- 23, , J a , m a m a b i g i m a n a L a n N i o , k a l o e s a m p e m a m a p e r g i d a r i s i . i i . " k a t a i t o e p o e t r i s a m b i l
^ ? i e ! o k i e l i e r n j a i a p o e n j a i b o e .
• S i a u w N i o p i k i r d j i k a i a b e r l a k o e l e m b e k , p a s t i i a p o e n j a m a k s o e d j a n g i a s o e d a k a t i d o e n g s e - b e g i t o e l a m a a k e n d j a d i b a t a l , m a k a s e b r a p a b i s a i a s o e d a k r a s i n F i a t i n j a , s a m b i l i a p o e n j a t a n g a n t a r i k t a n g a n n j a L a n N i o d a r i p e l o k a n .
P e r g i L a n , k a u b o l e i k o e t p a p a m o e , i a a d a s a t o e l e l a k i j a n g p a l i n g t j e r d i k d a n b i s a p i a r a t p a d a m o e " . b e g i t o e i t o e i s t r i j a n g k e d j e m s o e d a
* s i n d i f i n p a d a i a p o e n j a s o e w a m i .
>
, , M a m a k e s i a n - i n i a h s a m a p a p ^ , d j a n g a n m a -
^ m a t e g a - i n t i n g g a i k e n k i t a o r a n g d i s i n i . " k a t a L a n N i o s a i i i b i l b o e r o e k o m b a l i p a d a i b o e n j a j a n g b a r o e m o e l a i a n g k a t k a k i d a r i i t o e r o e m a g o e b o e k .
,,IVlas ) e k i i k o e t k a u p o e n j a p a p a , k a l o e k a u
^ i k o e t a k o e b o i e d j a d i t e r l a n t a r , d i m a n a a k o e b i s a - ' d i p e t l e l a k i j a n g m a o e p i a r a e m m a s a m a a n a k -
. n j a ? " k a t a s a n g i b o e d e n g a n s o e a r a k e r e n g . L a n N i o t i d a m a o e r r j e n g a r t i , i a t e r o e s b o e r o e
^ p o l o k i b o e n j a s a n s i l ' - A ' É ^ f l ^ j l - d e n g i È n s e d i . [ , A n a k k o e r a n g a d j a r , a p a a k o e m i s t i t o e r o e t
k m a t i k e l a p a r a n d i s i n i ! " k a t a i t o e i b o e d o e r h a k a r s e m b a r i d j o r o k i n a n a k n j a s a m p e d j a t o t j e i e n t a n g .
- 24 -
„ A d o e 1 " b e r t r e a k L a n N i o j a n g n i e n a n g g o e n g s a k i t , k a k i n j a b e s o t d a n b e r d a r a , i a l i a t i o e k a n j a ^ d a n p a n d a n g m o e k a i b o e n j a k e m o e d i a n i a b e i k a . t a : ,, K a u a d a s a o r a n g p r a m p o e a n j a n g k e d j e m s e k a l i , d o e l o e t i d a l a e n p e r k a t a h a n j a n g k a u o e - i j a p k e n , s a j a n g d i r i s a j a h a r e p i n d i k e m o e d i a n
t i i s a d j a d i b r o e n t o e n g b o e a t s e n d e r a n o r a n g t o e - ^ w a , t a p i t i d a n j a n a i n i h a r i i b o e s o e d a p e r s a k i t i s a j a j a n g i b o e s o e d a k a n d o e n g 9 b o e l a n d a n p i a r a d a r i b a j i s a m p e b e s a r d e n g e n t j a p e d a n p e n o e k e t j i n t a h a n , s e k a r a n g s e b a g i i n t e n m o e t i k a i b o e s o e d a b i k i n p a o e t s e r d i r i , i b o e s o e d a b i k i n p o e - * t o e s i t o e t a l i p e n g i k e t j a n g s o e t j i a n t a r a i b o e , ( ' a j a h d a n a n a k , b i a r l a h i b o e b r a n g k a t d a r i s i n i d a n d j a d i b r o e n t o e n g . "
S i a u w N i o m e r a s a t e r t o e s o e k d e n g e n i t o e , o m o n g a n , t a p i i a p o e n j a k e g e n i t a n s o e d a b i s a i l a w a n m e n a n g s e g a l a p i k i r a n b a e k j a n g a d a >
d a l e m o t a k n j a , m a k a i a d j a d i b e r t a m b a m o e r k a d e n g e n a n g g e p b a h o e w a i a p o e n j a a n a k s o e d a ^ h i n a k e n p a d a d i r i n j a , m a k a s e b l o n n j a i a p e r g i i a h e n d a k p o e a s k e n h a t i n j a d e n g e n t e n d a n g L a n N i o j a n g l a g i m e n g g l e p o k d i t a n a h , s a m p e i t o e
g a d i s d j a d i ,
D e n g e n s e n j o e m i b l i s S i a u w N i o t i n g g a l k e n p o e t r i n j a j a n g l a g i m e n g g l e t a k d i t a n a h d e n g e n t i d a i n g e t o r a n g , i n e n o e d j o e k a s t a t i o n s e m b a r i ^ d j a l a n i a p o e p o e r i n l a g i p i p i n j a s a m p e m e d o k .
B e r s e l a n g s e d i k i t w a k t o e s a t o e a u t o S e d a n , ,1 , d a l e m m a n a a d a d o e d o e k s a t o e p a m o e d a d e n g e n p e g a n g s a t o e s e n a p a n a p i b e r p a k e a n s e b a g i s a t o e p e m b o e r o e , s o e d a p r e n t a c h a u f f e u r k a s i b r e n t i i a p o e n j a k a n d a r a n d i t e m p a t j a n g d e k e t L a n N i o
^ ^ l a g ! m e n g g l e t a k .
S i f a t M a l a i s e k e d j e m s e k a l i , T j a r i k o r b a n t i d a d i p i l i ,
^ B i a r c h e f a t a w a k o e l i ,
" M e n j e r a n g d e n g e n b o e t a - t o e l i .
!
S a t e l a h S i a u w N i o b e r d j a l a n a m p i r s a m p e d i s t a t i o n , a p a m a o e i a t e l a h k e t e m o e d e n g e n s a t o e p a m o e d a j a n g b e r p a k e a n p l e n t e d a n a c t i e i b a g o e s , d e n g e n t i d a m e r a s a k i k o e k l a g i i t o e l e -
^ l a k i l a l o e m e n e g o r :
g» ^ , , E h a d e m a o e k a m a n a , k a l o e m a o e k a B e t a w i k e b e t o e l a n s e k a l i k i t a d j a l a n s a m a - s a m a , n a n t i . E n k o b o l e b l i - i n k a a r t j i s s e k a l i a n . "
„ B e t o e l E n k o s a j a m a o e k a B e t a w i t j a r i s a j a O % p o e n j a f a m i l i e . " m e n j a o e t S i a u w N i o s a m b i l p a n d a n g m o e k a n j a i t o e p a m o e d a , j a n g d a l e m
! a n g g e p a n n j a a d a b a n j a k l e b i t j a k e p d a r i i a p o e - /•' n j a s o e a m i j a n g s i a l d a n g k a l a n . ( H a , k a u j a n g
s i a l d a n g k a l a n k a u b i l a n g s o e a m i m o e j a n g s i a l a n ,
C o r r . ) ,i
„ A p a a d e t j o e m a d i a l a n s e n d i r i a n s a d j a ? . " k a t a i t o e p a m o e d a , k e r n a s e b a g i s a t o e p e n g e r e t j a n g o e l o e n g , i a t a o e b a h o e w a d a l c m p a k e r d j a h a n n j a a d a b a n j a k b e r b a h a j a j a n g i a m i s t i h a d e p k e n , m a k a i a p e r l o e b e r l a k o e l e b i h a t i - h a t i b o e a t s l a m e t k e n d i r i n j a .
, , B e t o e l E n k o s a j a t j o e m a s e n d i r i a n . " m e n j a o e t S i a u w N i o s e r a j a t o e n d o e k i n k e p a l a n j a .
„ K a l o e b e g i t o e a d e t o e n g g o e s a d j a d i s i n i , d j a - n g a n p e r g i k c m a n a- m a n a j a , n a n t i E n k o l a n t e s b l i k a a r t j i s , s e b a b l a g i 1 0 m e n i t s o e d a a d a t r e i n j a n g b r a n g k a t k a B e t a w i , d j a n g a n k i t a s a m p e k e t i n g g a l a n , k a l o e k e t i n g g a l a n H e n t o e m i s t i t o e n g g o e l a g i s a t o e d j e m l e b i " . k a t a i t o e p a m o e d a j a n g d e n g e n l a n g k a s e r e b o e l a l o e s a m p e r i n l o k e t .
tempat djoeal kaartjis;
I
S a s o e d a n j a b l i k a a r t j i s i a l a l o e a d j a k S i a u w
O
N i o d o e d o e k d a l e m k r e t a a p i k i a s t i g a d i t e m p a t j a n g t i d a a d a d o e d o e k l a e n p e n o e m p a n g , i a p a n d a n g m o e k a n j a S i a u w N i o j a n g e i l o k s e m b a r i t j o b a b o e a t t a k s i r - t a k s i r b e b r a p a o e m o e r n j a i t o e " i p r a m p o e a n , t a p i d a l e m h a t i n j a s e l a l o e g i r a n g , ^ k e r n a i a d a p a t s a t o e h a r e p a n b a e k , d i m a n a i a k o m b a l i b o l e d a p e t k e n s a t o e s o e m b e r o e w a n g
- 27 -
j a n g t i d a b i s a p o e t o e s d i d j e m a n M a l a i s e . S a t e l a h s o e d a p a n d a n g d e n g e n p o e a s m o e k a - n j a S i a u w N i o , i t o e p a m o e d a p a s a n g r o k o i s e p s i g a r e t D i é n g . d i m a n a J a l a j a n g k e n p i k i r a n n j a b a h o e w a i a p o e n j a p e r o e n t u e n g a n s o e d a m o e l a i t r a n g k o n i b a l i , k e r n a d i i t o e h a r i i a s o e d a d a t e n g d i B u i t e n z o r g d e n g e n m a k s o e d b o e a t o e n d a n g N j a i M o e n , s o e p a j a b i s a d j a d i k e m b a n g d a r i i a p o e n j a B o r d e e l , k e r n a p a d a w a k t o e b l a k a n g a n s o e d a d j a d i s a n g e t s e p i , D o n J u a n - D o n J u a n d j a r a n g t a o e d a t e n g k o e n d j o e n g i n , i a p o e n j a s e - m o e w a k e o e n t o e n g a n s o e d a a m p i r d j a d i a b i s d i p a k e b o e a t o n g k o s .
l a t i d a m e r a s a k e s e l m a s k i i a s o e d a t i d a b i s a a d j a k N j a i M o e n , k e r n a p r a m p o e a n j a n g i a s e k a r a n g k e t e m o e - i n a d a b a n j a k l e b i b e r h a r g a d a r i N j a i M o e n j a n g i a m a o e t j a r i .
, , A d e p o e n j a n a m a s i a p a ? " t a n j a i t o e p a m o e d a s a m b i l p e g a n g o r a n g p o e n j a t a n g a n .
„ S a j a n a m a S i a u w N i o . "
„ T i n g g a l d i m a n a . "
„ D i T a n d j a k a n E m p a n g . "
„ S e k a r a n g b a r o e o e m o e r b r a p a ? "
„ O e m o e r s a j a 2 7 t a o n . "
, , M a s i m c e d a s e k a l i , a p a n i a s i a d a p o e n j a s o e w a m i . "
- 28 -
„ S a j a s o e d a d j d n d a , s n e w a a i i s a j a s o e d a t i g a t a o n m e n i n g g a l d o e n i a . " n i e n d j o e s t a S i a u w N i o j a n g i n g i n s i m p e n r e s i a n j a s e n d i r i ,
„ A s t a g a k a l o e b e g i t o e k e b e t o e i a n s e k a l i , p a t o e f s e m a l e m s a j a m e n g i m p i n a e k d i b o e l a n , » i d a t a o e n j a b a k a l d a p e t n j o n j a s e p e r t i b i d a d a r i . "
C B o e k a n n g i m p i n a e k d i a t a s g e n t e n g . C o r r . ) . , A c h E n k o b i k i n s a j a m a l o e s a d j a , o r a n g d j e - l e k d i b i l a n g b a c ; o e s , s a i a b l o n k e n a l t j a r a b a g i - m a n a b i s a d j a d i i s t r i E n k o " .
„ I t o e s i h p e r k a r a g a m p a n g s e k a l i , k a l o e a d e m a o e t a m t i a b o l e t a n j a s e k a l i a n o r a n g k o t a B o g o r d a n B e t a w i , B a r o n S i G o n g D j i p i n i l a h d i a n j a . "
„ N a m a E n k o s o e n g g o e l o e a r b i a s a s e k a l i " .
„ i t o e l a n t a r a n m a k a E n k o d j a d i t e r k e n a l , p e r k a r a n a m a s i h p e r k a r a k e t j i l , s e b a g i n a m a E n - t j e k A s i e , e n t j e k A s o e d a n e n t j e k A l i o e k , t a p i j a n g b i k i n t e r k e n a l j a i t o e o e w a n g n j a , k a l o e a d a o e w a n g t e n t o e d j o e g a d j a d i b a n j a k o r a n g k e n a l , m a s k i b o e k a n s a n a k s a k a n d a n g b r a n i d a t e n g a k o e h f a m i l i e , a p a l a g i s e k a r a n g d j e m a n o e w a n g s o e s a . "
„ S o e n g g o e E n k o o r a n g n j a k o t j a k s e k a l i " , m e "
n j a o e t S i a u w N i o d e n g e n s e n j o e m s i m p o e l , k e r n a i a m e r a s a s o e k a s e k a l i d e n g e n l e l a k i j a n g b e r -
i - 2 9 -
linilBIllll II •Ulli I
I t i n g k a l a k o e d j i n a k a , t a p i p a d a s o e a m i n j a s e n - / l i d i r i j a n g p e n d i a m a n i a m e r a s a k o e r a n g s e -
t o e d j o e .
i
T a t k a l a C h e f S t a t i o n k a s i t a n d a b o e a t w a k t o e -"i n j a t r e i n b r a n g k a t d e n g e n z o n d e r p e n o e m p a n g t ) o d a p e t t a o e l e b i d o e l o e , i t o e k r e t a a p i l i s t r i k s o e d a b i k i n b e r g e r a k s e m o e w a r o d a - r o d a w a g e n , h i n g g a t e r b i t k e n s a t o e g o n t j a n g a n j a n g s e d i k i t k r a s , i t o e k o e t i k a j a n g b a e k t i d a d i s i a - s i a k e n o l e h i t o e p a m o e d a j a n g b a n g o r , m a k a i a s o e d a b e r l a g a k a g e t d a n t o e b r o e k d i r i n j a S i a u w N i o ,
S i a i i w N i o p o e n d e n g e n g i r a n g m a n d a s a d j a k a s i d i r i n j a d i p e l o k d a n d i t j i o e m o l e h i t o e p a m o e d a .
. . S e b e n t a r k a l o e k i t a s o e d a s a m p e d i B e t a w i , E n k o m a o e a d j a k a d e m a m p i r d o e l o e d i P a s a r T a n a h - l a p a n g Q l o d o k , b o e i t b l i p a k e a n , s o e p a j a k a l o e k e t e m o e s a n i a k e n a l a n - k e n a l a n E n k o l i a t a d e b e r p a k e a n n e t j i s d a n t j a n t i k s o e d a t e n t o e i b i s a d a p e t p o e d j i a n b a g o e s . " k a t a i t o e p a m o e d a j j a n g m e m a n g a d a d j a d i i a p o e n j a p e n t j a r i a n d e - i n g e n d a g a n g i n p i p i - p i p i I j t j i n .
, , S o e n g g o e k e b e t o e l a n s e k a l i s a j a b i s a k e t e m o e [ s a m a E n k o s a o r a n g j a n g b e g i t o e b a e k d a n m o e r a h 1 h a t i p a d a d i r i s a j a j a n g s a b a t a n g k a r a n g . " k a t a I ^ S i a u w N i o s a m b i l t e k e n t a n g a n d i p o e n d a k n j a
• •
L
1%
- 30 -
i t o e p a m o e d a s e b a g i s a t o e a n a k j a n g a l e m a n , k e r n a i a t i d a s a n g k a b a h o e w a d i r i n j a a k e n t e r - d j e r o e m o e s d a l e m l o b a n g n o r a k a .
S t e n g a d j e n i b e r s e l a n g t r e i n s o e d a b r t n l i d i s t a t i o n D e p o k , i t o e p a m o e d a l a l o e p a n g g i l d j o n g o s B u f f e t b o e a t b l i d o e w a b i d j i d o d o l D e p o k
j a n g t e r m a s h o e r . **
„ T j o b a a d e m a k a n i n i d o d o l e n a k s e k a l i , m a k a s a b a n k a l i E n k o k a B o g o r t i d a l a e p a b l i i n i d o d o l . " k a t a i t o e p a m o e d a s a m b i l k e p e t b c e n g - k o e s a n n j a d a n s o e a p i n d i m o e l o e t S i a u w N i o j a n g « ^ l a n t e s d a p e t s a n g k a h a n b a h o e w a i t o e p a m o e d a 'V d e n g e n s a s o e n g g o e n j a a d a s a n g e t m e n j i n t a p a d a i a p o e n j a d i r i .
M e m a n g p r a m p o e a n j a n g s e b a g i S i a u w N i o m a s i t e r l a l o e i d j o d a l e m p e r g a o e l a n i d o e p , m a k a i a m a s i b l o n b i s a b e d a k e n a n t a r a t j i n t a p a l s o e d a n t j i n t a a s e l i , i a t j o e m a s a m b o e t d e n g e n g i r a n g s e g a l a o e m p a k a n d a n p o e d j i a n j a n g p e n o e 4 | O d e n g e n k e p a l s o e a n b e l a k a .
D j e m 5 . 3 6 s o r e m a r i k a s o e d a s a m p e d i S t a - ; t i o n B a t a v i a - s t a d , d i m a n a d e n g e n n a e k s a t o e d e e l m a n i a o r a n g p e r g i k a T o k o T i g a ' O P b o e a t m e n g i n e p d i H o t e l T a y W a T j a n , k e r n a - i t o e p a m o e d a b l o n b r a n i l a n t e s d j e b l o s i n d i r i n j a S i a u w N i o d a l e m l o b a n g N o r a k a . • y
I
-- 31 -
K o e t i k a i t o e k a n d a r a n b r e n t i d i d e p a n h o t e l , d j o n g o s h o t e l j a n g m e m a n g n j a s o e d a k e n a l l a m a p a d a d i r i n j a i t o e p a m o e d a j a n g l o j a r , s o e d a d a - t e n g s a m b o e t d e n g e n p e n c e k e h o r m a t a n s e b a g i d j o e g a i t o e d j o n g o s l a g i l a j a n i n p a d a s a o r a n g h a r t a w a n b e s a r .
„ D j o n g o s a k o e m i n t a k a m a r d i a t a s l o t e n g j a n g p a l i n g b a g o e s , d a r i h a r g a s e w a n j a b r a p a s a d j a a k o e t i d a p e r d o e l i - i n . " k a t a i t o e p a m o e d a d e n g e n b e r l a g a t i d a k e n a l s a t o e p a d a l a e n .
b
if , , K a m a r n o m o r 1 5 d i a t a s l o t e n g b a , s e l a e n n j a l o e a s d a n d a p e t h a w a a d e m , p o e n d j o k n j a d j o e g a e m p o e k . " m e n j a o e t i t o e d j o n g k o s s a m b i l b e r - s e n j o e m s i n d i r .
I t o e p a m o e d a l a l o e d e l i k i n m a t a n j a p a d a i t o e d i o n g o s , k e r n a i a s l e m p a n g b a h o e w a r e s i a n j a n a n t i d j a d i t e r b o e k a .
O I t o e d j o n g o s j a n g s e r i n g k a h d a p e t b a g i a n d a r i p e n g a s i l a n i t o e p a m o e d a j a n g t i d a h a l a l , s o e d a
" d j a d i b o e n g k e m , k e r n a i a t a o e k a p a n i a b r a n i m e m b e n j o l t e r o e s - t e r o e s B n , p a s t i l a h i a t i d a a d a i ^ h a r e p a n b o e a t d a p e t p e r s e n a n .
S e k a r a n g k i t a p e r i o e a d j a r k e n a l p a d a p e m - , b a t j a s i a p a a d a n j a i t o e p a m o e d a , i a t e r k e n a l b e r -
V
n a m a K o e i T j o e n a l i a s G o n g D j i p j a n g t o e n t o e t— 32 -
p e n g i d o e p a n s e b a g i m a , k e l a a r m e n o e s i a , k e r n a d a l e m h a l t e m p e l p r a m p o e a n , i a p o e n j n t a k t i e k , ,
dan politiek ada pa'ing djempol, orang tida nanti 11'^
s a n g k a b a h o e w a i a a d a l a k o e k e n s a t o e p a k e r - d j a h a n j a n g b e g i t o e h i n a . T a p i T o e a n L i m K i m L i o n g j a n g a d a d j a d i i a p o e n j a s o b a t s o e d a t a o e a b i s b a g i m a n a k e l a k o e a n n j a , b e g i t o e i a s o e d a ^ k a s i o r d e r s a t o e b o e l a n d i m o e k a b o e a t K u e i T j o e n t j a r i s a t o e p r a m p o e a n a k e n d j a d i p e n g i s i - n j a i a p o e n j a s o e h i a n j a n g l a g i k o s o n g d i G a n g K e t a p a n g .
«
K o e l T j o e n k i r a b a h o e w a i a p o e n j a k e m b a n g b a r o e j a n g i a s o e d a d a p e t p i k a t t i d a a d a p o e n j a r e l a t i e l a g i d e n g e n l a e n l e l a k i , t a p i d i l o e a r d o e g a h a n b a h o e w a s e d a r i i a t i n g g a l d i B o g o r , S i a u w N i o s o e d a b i k i n p e r b o e h o e n g a n r e s i a d e - n g e n H a n T j e n g , t j o e m a s a d j a l e l a k i j a n g t e r s e - i b o e t b l a k a n g a n m a s i b l o n t a o e b e t o e i s e l a k - s e l o e k n j a b o e a t t j a r i o e w a n g d e n g e n g o e n a k e n ^ ^ p a r a s e i l o k , m a k a p a d a S i a u w N i o i a s o e d a n j a t a - k e n d e n g e n t e i o e s t r a n g b a h o e w a i a t i d a k e - k o e a t a n b o e a t p i a r a p a d a i t o e p r a m p o e a n .
T a p i k e t j i n t a h a n S i a u w N i o d e n g e n H a n T j e n g m a s i t i n g g a l t e r b e n a m d e n g e n t e g o e d a l e m s e - n o e b a r i n j a i t o e p r a m p o e a n j a n g d o e r d j a n a .
- 33 -
K o e t i k a d j o n g o s h o t e l s o e d a b e r e s k e n k a m a r d a n p e m b a r i n g a n d e n g e n r a p i , K o e i T j o e n l a l o e t o e t o e p p i n t o e k a m a r b o e a t m e n g a s o .
P O
PFNJFWAKAN BOEKOE
• ..HAN
" I- 3 4 -
li
Dagangan Tjita.
D a r i d o e l o e d j a d i s o e d a g a r t j i t a , T o e r o e n - m e n o e r o e n k o e m p u e i i n h a r t a ,
B i a r m e l e k l a k s a n a b o e t a , S e g a l a g e r a k a n t i d a p e r d a t a .
I
aKTIEK
d a g a n g b o e k a n s a d j a h a r o e s d i j a k i n « k e n d a l e m t h e o r i e d i o e g a d a l e m p r a k t i j k s e m o e a s o e d a g a r m i s t i p a h a m b e t o e l , s e l a e n n j a i t o e c o m b i n a t i e d i a n t a r a s o e d a g a r - s o e d a g a r a d a s ä n g e t p e r l o e , m a k a s e k a r a n g a d a b a n j a k k o e m p o e l a n - k o e m p o e l a n s e b a g i s o e d a g a r b e s i d a n s o e d a g a r t j i t a , i n i s e m o e a b i s a b i k i n t a m b a b a n j a k k e m a - d j o e a n d a l e m p e r n i a g a ' a n , t j o e m a s a j a n g k i t a o r a n g T i o n g h o a s a m p e b i s a b e r d i r i k e n r o e p a - r o e p a p e r k o e m p o e l a n , t a p i m a r i k a b e k e r d j a g i a t d i w a k t o e p e r m o e l a h a n s a d j a , a c h i r n j a i t o e p e - n j a k i t b o s e n k o m b a l i m e n j a r a n g , h i n g g a i t o e s e m o e a p e r k o e m p o e l a n s e b a g i d j o e g a o r a n g j a n g t i d a b e r s o e m a n g e t , k a t j o e w a l i p e r k o e m p o e l a n k e m a t i a n j a n g t e r o e s - m e n e r o e s m a s i b i s a b e r - d j a l a n d e n g a n b a e k .- 35 —
D o e l o e d i P i n î o e K e t j i l a d a b a n j a k s o e d a g a r t j i t a j a n g b e s a r b e s a r , i a o i a n g s e i a i o e g o e n a k e n o t a k n j a d e n g e : ; b i k i n r o e p a r o e p a t e e k e n a n j a n g b i s a m e n a r i k h a î i n j a s e k a l i a n o r a n g p r a m p o e a n , d j o e g a s a t o e f i r m a E u r o p a a i s i n i s o e d a k i r i m s a t o e o r a n g s p e c i a a l k a M a r c h e s t t r b o e a t a t o e r D k l e u r n j a , d j i k a a d a s a t o e k e m b a n g a t a w a j a n g d i r e k e n m o d e l b a r o e , i t o e o r a n g n a n t i a t o e r i t o e k e m b a n g d e n g e n r o e p a - r o e p a k l e u r j a n g m e n j o - t j o k i n d a r i o r a n g m o e d a s a m p e b o e a t o r a n g t o e w a d e n g e n b e g i t o e o r a n g j a n g p o e n j a p e n d a -
* p e t a n b i s a d a p e t o e n t o e n g b e s a r , t j o e m a s a j a n g
~V s e k a l i k a o e m s o e d a g a r T i o n g h o a t i d a i n g i n b e r i c h t i a r l e b i d j a o e , m a k a s a t o e k a l i k e a d a ' a n d a g a n g a n t j i t a s o e d a b e r o b a t a n t e s d j a d i b a n j a k j a n g r o n t o k .
C r i s i s j a n g s e k a r a n g m e n o e r o e t o r a n g - o r a n g
* j a n g b e r i l m o e p o e n j a p e n d a p a t a n b a h o e w a s o e d a
^ t e r d j a d i l a n t a r a n „ k e l e b i a n " a t a w a p e r s a i n g a n b e r t a m . b a b a n j a k , o e w a n g s o e s a o r a n g s e l a l o e t j a r i b a r a n g m o e r a , s e l a e n n j a i t o e b o e a t m e n a r i k l a n g g a n a n s e b a g i o r a n g P a d a n g a d a m e m p o e n j a i t a k t i e k b a g o e s d e n g e n t r e a k i n p a d a p u b l i e k i a
^ p o e n j a b a r a n g - b a r a n g d a g a n g a n , d e n g e n b e g i t o e i a o r a n g p o e n j a v o o r r a a d b i s a t e r d j o e a l a b i s , l i a t s a d j a d i m a n a - m a n a t e m p a t o r a n g s e l a l o e t e m p e l m e r k O b r a l a t a w a D j o e a l M o e r a h , d e n g e n i t o e
- 36 —
m e r k b i s a d â p e t b a n j a k k o e n d j o e n g a n , d j i k a b e * t o e l h a r g a n j a b a r a n g j a n g d i d j o e a l a d a l e b ' m o e r a d a r i l a e n - l a e n t o k o , m a k a i t o e s o e d a g a r - s o e d a g a r p e r l o e m i s t i b i s a t j a r i b a r a n g j a n g
p o k o n j a m o e r a t i .
T a p i k e b a n j a k a n s o e d a g a r j a n g k e n a c r i s i s l e b i s o e k a t j a r i h i b o e r a n d e n g e n b i k i n p l e s i r s a m a p r a m p o e a n - p r a m p o e a n h i n a d a r i p a d a t j a r i p i k i r a n a t a w a t o e k a r h a i o e a n d a g a n g , m a k a d i s i n i p e n o e l i s h e n d a k t o e n d j o e k i n k e a d a ' a n T o e a n L i m K i m L i o n g s e b a g i s a t o e k a t j a b o e a t p e m b a t j a .
B o e n g a - r a j a i b a r a t d j o e g a b a r a n g , ' B a r o e d a t e n g d i s a m b o e t d e n g e n g i r a n g , ^ ^ T j i n t a d i m o e i o e t d i h a t i t j o e r a n g .
D i h o t e l d a n s o e h i a n t e m p a t n j a m e n j a r a n g .
L o t j e n g j a n g b e r a d a d i t e n g a s t r a a t T a n a h ^ ^ L a p a n g Q l o d o k s o e d a m e n g o e t a r a k e n d j e m 5 s o r e
s e k a l i a n p e n g g a w e t o k o m a s i n g - m a s i n g s o e d a , b e r s e d i a b o e a t p o e l a n g m e n g a s o d i r o e m a n j a , '