Het EMA-rapport uit 2010 Het milieu in Europa: Toestand en verkenning (SOER 2010) vestigde de aandacht op de dringende noodzaak voor Europa om over te stappen naar een veel sterker geïntegreerde aanpak van hardnekkige, systemische milieu- en gezondheidsuitdagingen. Hierin werd de overgang naar een groene economie geïdentificeerd als een van de noodzakelijke veranderingen om de duurzaamheid van Europa op de lange termijn veilig te stellen (EEA, 2010d). De analyse tot dusver gepresenteerd in dit rapport, samengevat in tabel 6.1, vertoont weinig tekenen van vooruitgang bij de verwezenlijking van deze doelstelling.
Zoals weergegeven in tabel 6.1, wordt het natuurlijk kapitaal van Europa nog niet
beschermd, in stand gehouden en versterkt op het niveau dat nodig is om de ambities van het zevende Milieuactieprogramma te verwezenlijken. Zo wordt van een groot deel van de beschermde soorten (60%) en habitattypes (77%) verondersteld dat zij dat ze zich in een slechte toestand bevinden en Europa niet op koers ligt om zijn algemene doelstelling om de achteruitgang van de biodiversiteit tegen 2020 een halt toe te roepen, ondanks dat sommige specifieke doelstellingen wel worden gehaald.
Hoewel de verminderde vervuiling heeft geleid tot een aanzienlijke verbetering van de lucht- en waterkwaliteit in Europa, blijven het verlies van bodemfuncties, bodemaantasting en klimaatverandering belangrijke punten van bezorgdheid. Met het oog op de toekomst zullen de gevolgen van de klimaatverandering naar verwachting ingrijpender worden en de onderliggende oorzaken van het verlies aan biodiversiteit blijven bestaan.
De korte termijntrends met betrekking tot het efficiënt gebruik van hulpbronnen en de koolstofarme economie zijn meer hoopgevend. De Europese uitstoot van
broeikasgassen is met 19% gedaald sinds 1990, ondanks een stijging van 45% van de economische productie. Het verbruik van fossiele brandstoffen is afgenomen, evenals de uitstoot van sommige verontreinigende stoffen door het verkeer en de industrie. Recentelijk is ten opzichte van 2007, het totale gebruik van hulpbronnen van de EU met
Samenvatting | Deel 3 Vooruitblik Inzicht in de systemische uitdagingen van Europa
Het milieu in Europa | Toestand en verkenningen 2015 142
18% gedaald, is er minder afval geproduceerd en zijn de recyclingpercentages in bijna elk land verbeterd.
Toch moeten deze trends worden uitgelegd in de bredere sociaaleconomische context. Hoewel het beleid goed functioneert, hebben de financiële crisis van 2008 en de daaropvolgende economische recessies zeker bijgedragen aan de reductie van een aantal vormen van milieubelasting, en het valt nog te bezien of alle verbeteringen van blijvende aard zijn. Daarnaast blijft de milieubelasting op veel gebieden aanzienlijk hoog, ondanks recente ontwikkelingen. Fossiele brandstoffen zijn nog altijd goed voor driekwart van de energievoorziening van de EU en voor de Europese economische systemen zijn nog steeds veel materiële hulpbronnen en water nodig. Vooruitblikkend naar de 2050-doelstellingen om brandstoffen koolstofvrij te maken, zijn de verwachte emissiereducties van broeikasgassen ontoereikend om de EU op het juiste pad hiernaartoe te brengen.
Ten aanzien van de milieurisico's voor de gezondheid zijn er in de afgelopen
decennia duidelijke verbeteringen in de kwaliteit van het drinkwater en zwemwater en is de vervuiling door een aantal gevaarlijke stoffen teruggebracht. Luchtvervuiling en geluidshinder hebben echter ernstige gevolgen voor de gezondheid, met name in stedelijke gebieden. In 2011 werden ongeveer 430.000 voortijdige sterfgevallen in de EU-28 toegeschreven aan fijn stof (PM2.5). Blootstelling aan omgevingslawaai draagt volgens schattingen jaarlijks bij tot ten minste 10.000 gevallen van vroegtijdige sterfte als gevolg van hartziekten en beroertes.
Het aantal gevallen van endocriene ziekten en aandoeningen is evenredig met het grootschaliger gebruik van chemicaliën gestegen. De vooruitzichten voor milieugerelateerde gezondheidsrisico's zijn onzeker voor de komende decennia. De voorziene verbetering van de luchtkwaliteit zal naar verwachting niet voldoende zijn schade aan de gezondheid en het milieu te voorkomen. Bovendien worden de gezondheidseffecten als gevolg van de klimaatverandering waarschijnlijk erger. Wanneer de trends in tabel 6.1 in samenhang worden bekeken, dan komen er verschillende patronen naar voren. Ten eerste hebben beleidsmaatregelen een duidelijker effect gesorteerd in termen van een efficiënter gebruik van hulpbronnen dan in het waarborgen van de weerstand van ecosystemen. Verlichting van de milieudruk als gevolg van een efficiënter gebruik van hulpbronnen heeft vooralsnog niet geresulteerd in een toereikende vermindering van de milieueffecten of een verbeterde weerstand van ecosystemen. Hoewel watervervuiling bijvoorbeeld afneemt, wordt niet verwacht dat
Inzicht in de systemische uitdagingen van Europa
Tabel 6.1 Indicatieve samenvatting van milieutrends Trends voor de komende 5–10 jaar Vooruit- zichten voor de komende 20 jaar en daarna Voortgang met betrekking tot de verwezen- lijking van beleids- doel- stellingen Voor meer informatie zie paragraaf ���
Het natuurlijk kapitaal beschermen, in stand houden en verbeteren
Terrestrische- en zoetwaterbiodiversiteit ¨ 3.3
Landgebruik en bodemfuncties Geen
doelstelling 3.4
Milieutoestand van zoete wateren 3.5
Waterkwaliteit en nutriëntendruk ¨ 3.6
Luchtvervuiling en de gevolgen ervan voor ecosystemen ¨ 3.7
Biodiversiteit in zee en kustgebieden 3.8
Impact van de klimaatverandering op ecosystemen Geen
doelstelling 3.9 Hulpbronnenefficiëntie en een koolstofarme economie
Doeltreffender gebruik van materiële hulpbronnen Geen
doelstelling 4.3
Afvalbeheer ¨ 4.4
De uitstoot van broeikasgassen en het beperken van de
klimaatverandering þ/ 4.5
Energieconsumptie en fossiele brandstoffen þ 4.6
De vraag naar vervoer en de effecten daarvan op het milieu ¨ 4.7
Industriële vervuiling van lucht, bodem en water ¨ 4.8
Watergebruik en waterschaarste 4.9
Bescherming tegen milieurisico's voor de gezondheid Watervervuiling en gerelateerde milieurisico's voor de
gezondheid þ/¨ 5.4
Luchtvervuiling en gerelateerde milieurisico's voor de
gezondheid ¨ 5.5
Geluidshinder (vooral in stedelijke gebieden) n.v.t. ¨ 5.6
Stedelijke systemen en de kwaliteit van leven Geen
doelstelling 5.7 Klimaatverandering en gerelateerde milieurisico's voor
de gezondheid doelstellingGeen 5.8
Chemicaliën en gerelateerde milieurisico's voor de
gezondheid ¨/ 5.9
Opmerking: De indicatieve beoordelingen die hier worden gepresenteerd, zijn gebaseerd op de belangrijkste indicatoren (zoals beschikbaar en tevens gebruikt in de thematische briefings van de SOER) en op beoordelingen van experts. De overeenkomstige kaders 'Trends en vooruitzichten' in de Indicatieve beoordeling van trends en vooruitzichten Indicatieve evaluatie van de voortgang naar de
beleidsdoelstellingen
Negatieve trends domineren Grotendeels niet op schema voor het bereiken van de belangrijkste beleidsdoelen
De trends tonen een gemengd beeld ¨ Gedeeltelijk op schema voor het bereiken van de belangrijkste beleidsdoelen Positieve trends domineren þ Grotendeels op schema voor het bereiken
Samenvatting | Deel 3 Vooruitblik Inzicht in de systemische uitdagingen van Europa
Het milieu in Europa | Toestand en verkenningen 2015 144
het merendeel van de zoete wateren in heel Europa voor 2015 een goede ecologische toestand bereikt. Ten tweede zijn de vooruitzichten voor de lange termijn in een aantal gevallen minder positief dan de recente trends kunnen suggereren.
Deze verschillen kunnen door verschillende factoren worden verklaard, zoals: • het gebruik van hulpbronnen en emissies blijft groot, ondanks de recente
verminderingen;
• de complexiteit van milieusystemen kan een aanzienlijke vertraging veroorzaken tussen de verlaging van de druk en veranderingen in de milieueffecten en milieutoestand;
• de gevolgen van externe druk (gerelateerd aan wereldwijde megatrends en door sectoren zoals transport, landbouw en energie) kunnen de effecten van specifieke beleidsmaatregelen en lokale inspanningen teniet doen;
• op technologie gebaseerde efficiëntievoordelen kunnen worden ondermijnd door veranderingen in levensstijl of een verhoogd verbruik, mede omdat efficiëntieverbeteringen een product of dienst goedkoper kunnen maken. • wisselende blootstellingspatronen en toegenomen kwetsbaarheden van mensen
(bijvoorbeeld in verband met verstedelijking, vergrijzing en klimaatverandering) kunnen de voordelen van de verlichting van de totale druk teniet doen. Samengevat vormt het systemisch en grensoverschrijdende karakter van veel milieu- uitdagingen voor de lange termijn een aanzienlijke belemmering voor het realiseren van de EU-visie voor 2050'goed leven, binnen de grenzen van onze planeet'. De mate van succes van Europa bij de aanpak van deze uitdagingen, zal sterk afhangen van de doeltreffendheid waarmee het bestaande milieubeleid implementeert en aanvullende maatregelen neemt die nodig zijn voor een geïntegreerde aanpak van de hedendaagse milieu- en gezondheidsuitdagingen.
Inzicht in de systemische uitdagingen van Europa