In Europa hangen de gevolgen voor de gezondheid en welzijn van de
klimaatverandering vooral samen met extreme weersomstandigheden, veranderingen in het verspreidingsgebied van klimaatgevoelige ziekten en veranderingen in milieu- en sociale omstandigheden (EEA, 2012a; IPCC, 2014a; EEA, 2013e).
De gevolgen van zowel de waargenomen als verwachte klimaatverandering op de menselijke en natuurlijke systemen in Europa zijn niet gelijk verdeeld (EEA/JRC, 2013; EEA, 2013c) (zie paragraaf 3.9). Om deze uitdagingen aan te pakken, zijn aanpassingsmaatregelen nodig die rekening houden met de verschillende
kwetsbaarheden van regio's en maatschappelijke groeperingen (IPCC, 2014a). Onder kwetsbare bevolkingsgroepen vallen ouderen en kinderen, mensen met chronische
Trends en verkenning: klimaatverandering en gerelateerde milieurisico's voor de gezondheid
Trends voor de komende 5–10 jaar: vroegtijdige sterfte als gevolg van hittegolven en veranderingen in besmettelijke ziekten, die verband houden met verschuivingen in het verspreidingsgebied van ziektedragende insecten (vectoren) zijn waargenomen.
Verkenning voor de komende 20 jaar en daarna: naar verwachting worden de klimaatverandering en de gevolgen ervan voor de volksgezondheid steeds ernstiger.
Geen doelstelling
Voortgang met betrekking tot de verwezenlijking van beleidsdoelstellingen: de EU 2013-strategie en de nationale strategieën voor aanpassing aan de klimaatverandering worden ten uitvoer gelegd en tot op zekere hoogte wordt de aanpassing aan de klimaatverandering opgenomen in het beleid met betrekking tot de volksgezondheid (bijvoorbeeld vroegtijdige waarschuwing en actieplannen bij hittegolven).
! Zie ook: Thematische SOER 2015 briefing inzake de effecten van de klimaatverandering, kwetsbaarheid en aanpassing, gezondheid en milieu.
Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid
ziekten, sociaal achtergestelde groepen en traditionele samenlevingen. Kwetsbare gebieden zijn de Arctische gebieden, het Middellandse Zeegebied, stedelijke gebieden, berg- en kustgebieden en gebieden die kwetsbaar zijn voor rivieroverstromingen (EEA, 2012a, 2013c).
Klimaatgebonden extreme weersomstandigheden, zoals koudegolven en hittegolven, hebben gevolgen voor de gezondheid en maatschappij in Europa (EEA, 2010a, 2012a). Door de vermoedelijke toename in de frequentie en intensiteit van hittegolven, met name in Zuid-Europa, zal naar verwachting het aantal sterfgevallen als gevolg van hitte groter worden, tenzij aanpassingsmaatregelen worden genomen (Baccini et al., 2011; WHO, 2011a; IPCC, 2014a). Zonder aanpassing zullen in 2080 naar verwachting jaarlijks tussen de 60.000 en 165.000 extra sterfgevallen als gevolg van hitte in de EU voorkomen, afhankelijk van het scenario (Ciscar et al., 2011).
In dichtbevolkte stedelijke gebieden met een hoge mate van verharde en warmteabsorberende oppervlakken (EC, 2012a) wordt het effect van een hittegolf nog versterkt omdat het er 's nachts onvoldoende afkoelt en er een slechte luchtverversing is (EEA, 2012i, 2012a). Terwijl de meeste gezondheidseffecten zich naar alle waarschijnlijkheid zullen voordoen in stedelijke gebieden, is er weinig bekend over de mogelijke gevolgen van toekomstige veranderingen in de gebouwde omgeving op de hittegerelateerde ziektelast (IPCC, 2014a). In veel Europese landen zijn waarschuwingssystemen voor hittegolven ontwikkeld (Lowe et al., 2011), maar het bewijs van de doeltreffendheid van deze maatregelen blijft beperkt (WHO, 2011b; IPCC, 2014a).
Een samenhangende aanpak van stedelijke aanpassingen combineert zogenaamde 'groene', 'grijze' en 'zachte' maatregelen (EEA, 2013c). Aanpassingsstrategieën voor 'grijze' infrastructuur, zoals gebouwen, vervoer, water- of energiecentrales, moeten ervoor zorgen dat deze infrastructuur op een efficiëntere manier blijft functioneren (IPCC, 2014a). Sommige aanpassingsmaatregelen kunnen op stadsniveau worden geregeld, zoals waarschuwingsplannen voor een hittegolf (een voorbeeld van een 'zachte' maatregel). Voor andere maatregelen is wellicht een bestuursaanpak op meerdere niveaus nodig, waaronder regionaal, nationaal of internationaal niveau, zoals in het geval van bescherming tegen overstromingen (EEA, 2012i).
Indien aanpassingsmaatregelen uitblijven, zullen de verwachte verhoogde risico's voor overstromingen aan kusten en rivieren (door de stijging van de zeespiegel en de toename van extreme neerslag) tot aanzienlijk meer schade leiden in termen van economische verliezen en mensen die worden getroffen. De gevolgen voor de
Samenvatting | Deel 2 Europese trends beoordelen Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid
Het milieu in Europa | Toestand en verkenningen 2015 136
geestelijke gezondheid, het welzijn, werkgelegenheid en mobiliteit van mensen kunnen verregaand en ingrijpend zijn (WHO en PHE, 2013).
De verwachte impact van de klimaatverandering op de verspreiding en het seizoenpatroon van sommige besmettelijke ziekten, waaronder de door muggen en teken overgedragen ziekten, wijst op de noodzaak om de bestrijdingsmechanismen te verbeteren (Semenza et al., 2011; Suk and Semenza, 2011; Lindgren et al., 2012; ECDC, 2012a). De ecologische, sociale en economische factoren moeten in samenhang met de klimaatverandering worden gezien bij de planning van aanpassings- en bestrijdingsmaatregelen.
De risico's blijken uit de uitbreiding in noordelijke richting van door teken en vectoren overgedragen ziekten of uit de uitbreiding in oostelijke en noordelijke richting van de Aziatische tijgermug, die een vector is van verschillende virussen die momenteel in Zuid-Europa voorkomen (ECDC, 2012b, 2012d, 2009; EEA/JRC, 2013). Klimaatverandering beïnvloedt dier- en plantenziekten (IPCC, 2014a) en het vermoedelijke domino-effect op de biodiversiteit vraagt om een geïntegreerde, op ecosystemen gebaseerde bestrijdingsaanpak (Araújo and Rahbek, 2006; EEA, 2012a). Luchtkwaliteit, de verspreiding van allergene pollen (zoals ambrosia) of andere bestaande milieukwaliteitsproblemen kunnen worden verergerd door de klimaatverandering. Tenzij adequaat aangepakt, kunnen regionale verschillen in de gezondheid en in het aanpassingsvermogen, bestaande kwetsbaarheden verergeren en de sociaaleconomische onevenwichtigheden in Europa verder verdiepen. Indien klimaatverandering bijvoorbeeld ernstigere effecten heeft op de economieën in Zuid-Europa in vergelijking met andere regio's, zou hierdoor de bestaande ongelijkheid tussen de regio's in Europa groter worden (EEA, 2012a, 2013c; IPCC, 2014a).
Om deze uitdagingen het hoofd te bieden, heeft de EU een strategie voor aanpassing aan de klimaatverandering aangenomen, die tevens maatregelen met betrekking tot de menselijke gezondheid bevat. Verschillende landen hebben nationale
strategieën voor aanpassing aan de klimaatverandering ontwikkeld, met inbegrip van gezondheidsstrategieën en actieplannen (Wolf et al., 2014). Deze omvatten vroegtijdige waarschuwingssystemen voor hittegolven en verscherpt toezicht op infectieziekten.
Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid