De kwantitatieve, ecologische en chemische toestand van de Europese wateren kan een aanzienlijke invloed hebben op de menselijke gezondheid en welzijn (zie ook paragraaf 3.5). Deze gezondheidseffecten kunnen direct voelbaar zijn, door gebrek aan toegang tot drinkwater van goede kwaliteit, onvoldoende sanitaire voorzieningen, blootstelling aan verontreinigd zwemwater en de consumptie van besmet zoet water en schaal- en schelpdieren. De gevolgen kunnen ook indirect voelbaar zijn, wanneer het vermogen van ecosystemen om te voorzien in essentiële diensten voor het welzijn van
Trends en verkenning: watervervuiling en gerelateerde milieurisico's voor de gezondheid Trends voor de komende 5–10 jaar: de kwaliteit van drink- en zwemwater verbetert voortdurend en een aantal gevaarlijke verontreinigende stoffen wordt teruggedrongen. Verkenning voor de komende 20 jaar en daarna: meer extreme gebeurtenissen (overstromingen en droogtes) als gevolg van de klimaatverandering kunnen leiden tot meer water- en gezondheidsgerelateerde problemen. Opkomende verontreinigende stoffen, zoals van geneesmiddelen en producten voor persoonlijke verzorging, kunnen in de toekomst een reden tot zorg zijn, net als algenbloei en ziekteverwekkende micro- organismen.
þ/¨
Voortgang met betrekking tot de verwezenlijking van beleidsdoelstellingen: hoge mate van naleving van de Zwemwaterrichtlijn en de Drinkwaterrichtlijn in heel Europa. Zorgwekkend blijven de effecten van chemicaliën (met inbegrip van nieuwe opkomende verontreinigende stoffen).
Samenvatting | Deel 2 Europese trends beoordelen Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid
Het milieu in Europa | Toestand en verkenningen 2015 122
de mens wordt ondermijnd. De totale last van door het water overgebrachte ziekten in Europa wordt waarschijnlijk onderschat (EFSA, 2013) en zal waarschijnlijk ongunstig worden beïnvloed door de klimaatverandering (WHO, 2008; IPCC, 2014a).
De meeste Europeanen ontvangen behandeld drinkwater vanuit gemeentelijke watervoorzieningssystemen die voldoen aan de kwaliteitsnormen van de Drinkwaterrichtlijn (EU, 1998). Kleinschaliger watervoorzieningen, die ongeveer 22% van de EU-bevolking voorzien van water en de kwaliteitsnormen in mindere mate naleven (KWR, 2011), zijn vatbaarder voor besmetting en voor de gevolgen van de klimaatverandering. Er zijn extra inspanningen nodig om te zorgen voor een betere naleving van de normen van de Drinkwaterrichtlijn door deze kleinere watervoorzieningen en ze te beschermen tegen klimaatverandering (EEA, 2011f; WHO, 2011c, 2010b).
De vooruitgang die is geboekt bij het verzamelen en behandelen van afvalwater in Europa sinds de jaren 1990, volgens de Richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater (EU, 1991), heeft, in combinatie met nationale wetgeving, bijgedragen tot een aanzienlijke verbetering van de kwaliteit van het zwemwater en de risico's voor de volksgezondheid in delen van Europa verminderd (EEA, 2014g) (Afbeelding 5.1). Ondanks de aanzienlijke vermindering van de lozing van verontreinigende stoffen in de Europese wateren in de afgelopen decennia, hebben nutriënten, pesticiden, industriële chemicaliën en huishoudelijke chemicaliën nog altijd een negatief effect op de kwaliteit van het oppervlakte-, grond- en zeewater. Deze stoffen vormen een bedreiging voor aquatische ecosystemen en zijn reden tot bezorgdheid over de mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid (EEA, 2011d; ETC/ICM, 2013) (zie ook de paragrafen 3.5 en 3.6). Chemicaliën uit farmaceutische producten, producten voor persoonlijke verzorging en andere consumentenproducten kunnen nadelige effecten hebben op het milieu en de volksgezondheid. Met name hormoonontregeling, waarbij de hormoonhuishouding van het lichaam wordt verstoord, is een belangrijk aandachtspunt. Helaas is er weinig inzicht in de milieutrajecten en potentiële volksgezondheidseffecten van deze stoffen, met name in de gevallen dat mensen worden blootgesteld aan mengsels van chemische stoffen, of bij blootstelling van kwetsbare bevolkingsgroepen zoals zwangere vrouwen, kleine kinderen en mensen die lijden aan bepaalde ziekten (EEA, 2011d; Larsson et al., 2007; EEA, 2012f; EEA/JRC, 2013). Het terugdringen van chemische vervuiling bij de bron is uitgegroeid tot een belangrijke maatregel voor het efficiënt gebruik van hulpbronnen, aangezien voor de geavanceerde behandeling van afvalwater en drinkwater veel energie en chemicaliën nodig zijn.
Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid
Opmerking: De afbeelding toont de kwaliteit van het zwemwater in Europese landen door de jaren heen: 1990, 7 EU-lidstaten; 1991–1994, 12 EU-lidstaten; 1995–1996, 14 EU-lidstaten; 1997–2003, 15 EU-lidstaten; 2004, 21 EU-lidstaten; 2005–2006, 25 EU-lidstaten; 2007–2011, 27 EU-lidstaten. Vijf lidstaten (Oostenrijk, Tsjechië, Hongarije,
Luxemburg en Slowakije) hebben geen zwemwater aan de kust. De kwaliteitsklassen onder de nieuwe Zwemwaterrichtlijn (2006/7/EG) zijn samengevoegd met de nalevingscategorieën onder de Zwemwaterrichtlijn (76/160/EEG).
Bron: Indicator: Kwaliteit van het zwemwater (CSI 022), EMA (EEA, 2014g). Afbeelding 5.1 Kwaliteit van het zwemwater aan de kust (boven) in het
binnenland (onder) in Europa, 1990–2013 % van zwemwateren aan de kust
Kwaliteitsindeling niet mogelijk
199 0 1991 1992 1993 1994 1995 1996 199 7 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 200 9 2010 2011 2012 2013 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
% van zwemwateren in het binnenland
Uitstekende kwaliteit of naleving van richtwaarden Minimaal toereikende kwaliteit of naleving van verplichte waarden Slecht of niet-conform Gesloten 1990 1991 1992 199 3 199 4 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 200 3 200 4 2005 2006 2007 2008 200 9 201 0 2011 2012 2013 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Samenvatting | Deel 2 Europese trends beoordelen Bescherming van de mens tegen milieurisico's voor de gezondheid
Het milieu in Europa | Toestand en verkenningen 2015 124
Algenbloei en de daarmee verband houdende groei van toxineproducerende cyanobacteriën zijn gekoppeld aan de verrijking van het water door nutriënten, vooral tijdens warm weer, met mogelijke gevolgen voor de volksgezondheid (Jöhnk et al., 2008; Lucentini et al., 2009). Door de klimaatverandering kan de frequentie van schadelijke algenbloei en de groei van cyanobacteriën, evenals de groei van andere ziekteverwekkende micro-organismen toenemen (Baker-Austin et al., 2012; IPCC, 2014a). Intussen zijn onderwerpen als waterschaarste en droogte een bron van toenemende zorg, met mogelijk ernstige gevolgen voor de landbouw, de energiesector, het toerisme en de drinkwatervoorziening. Naar verwachting zullen de watertekorten door de klimaatverandering toenemen, met name in het Middellandse Zeegebied (EEA, 2012h, 2012a). Door de daaruit voortvloeiende lage waterstanden kunnen de concentraties van verontreinigende stoffen van chemische en biologische oorsprong hoger worden (EEA, 2013c). Dorpen en steden kunnen in toenemende mate afhankelijk worden van grondwater om een veilige toegang tot zoet water veilig te stellen (EEA, 2012j). Dit geeft aanleiding tot bezorgdheid over de duurzaamheid, aangezien grondwatervoorraden vaak langzaam worden aangevuld. Tot de indirecte gevolgen van de klimaatverandering op de watervoorraden behoren onder meer de gevolgen voor de gezondheid van dieren, de voedselproductie en de werking van de ecosystemen (WHO, 2010b; IPCC, 2014a).