Uitwerking interview Kees ’t Hart

MT     =  Merlijn  Torensma   KH   =  Kees  ’t  Hart  

Het  interview  met  Kees  ’t  Hart  vond  plaats  op  27  maart  2015  in  zijn  woning  aan  de  Weteringkade  in  Den   Haag.  

De   opmerkingen   tussen   de   dubbele   accolades   zijn   de   opmerkingen   die   door   de   onderzoeker   zijn   genoteerd   tijdens   het   uitvoeren   van   de   interviews.   Al   tijdens   het   uitwerken   van   de   transcripten   is   een   eerste   analyse   gemaakt:   relevante   uitspraken   zijn   onderstreept   om   later   gemakkelijker   terug   te   vinden.   Daarnaast  zijn  de  uitspraken  gepolijst  weergegeven,  wat  wil  zeggen  dat  versprekingen  en  herhalingen  zijn   weggelaten.  Uitspraken  die  niets  van  doen  hadden  met  het  onderwerp  van  deze  scriptie  zijn  weggelaten,   al  is  wel  in  het  transcript  aangegeven  waar  dat  is  gedaan  en  welk  onderwerp  werd  besproken.  

MT:  uitleg  over  het  scriptie-­‐onderwerp  

KH:  ‘Ik  heb  daar  wel  over  gepubliceerd.  Ik  heb  zes  bekende  schrijvers  geïnterviewd  over  hoe  hun  roman  tot   stand  komt,  hoe  het  schrijven  werkt.  Daarbij  heb  ik  me  gebaseerd  op  A.D.  de  Groot,  een  psycholoog,  die   een  proefschrift  schreef  over  hoe  schakers  denken.  Waanzinnig  interessant.  Dat  schreef  hij  in  1949.  Als  je   in  boeken  over  cognitieve  psychologie  bladert,  dan  kom  je  dit  onderzoek  van  De  Groot  tegen.  

De  groot  weerlegt  het  begrip  van  talent.  Dat  is  ook  wat  ik  probeer  te  bewijzen:  creativiteit  is  geen  kwestie   van  talent,  het  is  een  kwestie  van  kennis  en  ervaring  en  zelfvertrouwen.  Bij  schakers  is  het  een  kwestie  van   wie  kennis  heeft  van  veel  partijen:  wie  de  meeste  kennis  heeft,  die  slaagt  erin  snel  een  goede  zet  te  doen.   Aan  het  boekje  De  kunst  van  het  schrijven  ben  ik  vanuit  de  theorie  van  De  Groot  begonnen.  

Waar  komt  het  vandaan  dat  goede  schakers  snel  een  partij  winnen?  Dat  komt  omdat  ze  hun  hele  leven   hebben  gespeeld,  partijen  hebben  bestudeerd  en  ze  zitten  in  de  schaakcultuur.  Ze  zijn  gedisponeerd,  zoals   De  Groot  dat  noemt.’  

{{OPVATTING:  GEEN  INSPIRATIE,  KENNIS  EN  ERVARING}}  

MT:  Wat  betekent  dat?  

KH:   ‘Dat   ze   een   bepaalde   dispositie   hebben   ten   opzichte   van   anderen.   Zoals   goede   atleten   voordelen   hebben  aan  spiervorming,  zo  hebben  schakers  dat  ook.  Dat  is  geen  talent,  dat  is  iets  dat  ze  hebben.  

MT:  We  zouden  nu  spreken  over  genetische  voordelen?  

KH:  ‘Dat  begrip  noemt  hij  niet,  maar  zo  zouden  we  het  nu  noemen.  Ik  raad  je  aan  het  te  lezen,  het  is  echt   een  klassieker.’  

MT:  De  eerste  vraag  in  mijn  onderzoek  is  wat  de  visie  of  overtuiging  is  m.b.t.  creativiteit.  Waar  komen   ideeën  vandaan?  

KH:   ‘Ik   zoek   het   in   deze   richting.   Als   ik   rationaliseer   over   het   schrijven,   dan   sluit   ik   me   aan   bij   het   onderzoek  van  De  Groot.’  

MT:  Deze  theorie  impliceert  dat  creativiteit  en  het  schrijverschap  te  trainen  zijn.  

KH:  ‘Ja,  het  is  voor  een  deel  te  trainen.  Wanneer  ik  een  onderwerp  zoek,  waar  een  bepaalde  creativiteit   voor  nodig  is,  dan  heb  ik  er  in  de  loop  van  mijn  carrière  op  vertrouwd  dat  ideeën  die  ik  opdoe  en  die  blijven   hangen  –  hoe  stompzinnig  ze  ook  zijn  –  dat  dit  wel  eens  de  goede  ideeën  kunnen  zijn.  Daar  vertrouw  ik  op.   Ik  heb  de  opdracht  een  verhaal  te  schrijven  dat  zich  afspeelt  in  Ieper.  Een  voorwaarde  is  dat  het  iets  met  de   Eerste  Wereldoorlog  te  maken  moet  hebben,  heel  vaag.  In  juni  ga  ik  veertien  dagen  in  Ieper  wonen.  Over   dit  onderwerp  loop  ik  nu  te  peinzen  en  er  komen  steeds  nieuwe  ideeën  op.  Als  ik  die  ideeën  vergeet,  dan   zijn   ze   niet   goed.  Als   een   idee   blijft   hangen,   dan   kon   het   wel   eens   iets   zijn   –   daar   vertrouw   ik   op.   Dat   vertrouwen   heb   ik   in   de   loop   van   mijn   carrière   door   ervaring   ontwikkeld.   Er   gebeuren   dingen   in   mijn   bestaan,  of  ik  loop  ergens  tegenop  of  ik  sta  onder  druk  om  een  verhaal  te  schrijven  –  dat  vind  ik  ook  fijn,  als   die  druk  er  is  –  dan  moet  ik  zorgen  dat  mijn  blik  valt  op  idee  dat  blijft  hangen.’  

{{SCHRIJVEN  IS  DEELS  TE  LEREN.  SELECTIE  OP  BASIS  VAN  ERVARING}}  

MT:  Die  druk  komt  van  buitenaf  of  is  dat  zelfopgelegde  druk?  

KH:  ‘Die  komt  van  buitenaf,  maar  het  kan  ook  zelfopgelegd  zijn.  Als  ik  een  verhalenbundel  moet  schrijven   en  ik  heb  een  aantal  af,  dan  leg  ik  mijzelf  de  druk  op  meer  te  schrijven.  Dan  ben  ik  gevoeliger  voor  dingen,   dan  sta  ik  meer  open  voor  verhalen.  In  mijn  leven  zijn  allerlei  thema’s  die  blijven  hangen  en  daar  denk  ik   dan  van  dat  ik  er  wel  eens  een  verhaal  over  kan  schrijven,  maar  nu  niet.  Later  komt  dat  dan  weer  terug,   vind  ik  het  weer  op.  

Ik  heb  bijvoorbeeld  een  verhaal  geschreven  dat  heet  De  Duif.  Dat  berust  geheel  op  fictie.  Het  viel  me  op   dat   je   duiven   hebt   die   vlak   voor   je   opvliegen,   vlak   voor   je   fietswiel.   Dan   denk   ik   ‘Godverdomme,   kutbeesten.’   Bij   dat   verhaal   heb   ik   iets   bedacht   dat   nooit   in   het   echt   gebeurd,   namelijk   dat   bij   de   hoofdpersoon  een  duif  in  het  fietswiel  vliegt.  Waar  het  over  gaat,  is  wat  er  daarna  gebeurt.  Dat  begin  was   een   vondst   die   maar   terug   bleef   komen…   tijdens   wandelingen.  Wat   doet   die   man   nou?   Maakt   hij   hem   dood?  Die  duif  fladdert  nog  wat,  maar  die  man  durft  hem  niet  dood  te  maken.  Ik  vertrouw  er  dan  op  dat  er   wel  iets  gaat  gebeuren.’  

MT:  Dat  is  een  mindset  die  al  aanwezig  moet  zijn.  

KH:  ‘Ja,  anders  gaat  het  nooit  lukken.  Er  is  een  soort  veld  dat  ik  betreed  en…  ja,  veel  concreter  maak  ik  het   niet.  Ik  praat  nooit  in  termen  van  inspiratie  of  dat  het  door  God  ingefluisterd  wordt.  Inspiratie  is  een  begrip   dat  ik  niet  als  basis  zie.  Wat  ik  als  een  basisding  zie,  is  ervaring.  Ik  weet  dat  een  idee  bij  mij  past  of  niet.  Dat   gold  ook  voor  die  zes  schrijvers  die  ik  interviewde.  Ik  weet  dat  een  bepaald  idee  niet  bij  mij  past:  ik  zal   nooit  een  roman  schrijven  over  een  vrouw  die  vreemdgaat  en  dan  heel  moeilijk  doet  en  zelfmoord  pleegt.   Dat   ga   ik   niet   schrijven.   Mijn   ervaring   leert   dat   ik   daar   niet   uitkom,   of   ik   maak   er   een   parodie   van   of   volkomen  ziekmakend  ouwehoerpraat.  

Dit  heb  ik  al  doende  moeten  leren.  Vroeger  heb  ik  wel  geprobeerd  dat  soort  boeken  te  schrijven,  maar  dat   lukte  mij  nooit.  Ik  ben  pas  op  oudere  leeftijd  gedebuteerd  en  dat  was  nadat  ik  door  ervaring  had  geleerd.   het  is  ervaring  en  zel|ennis.’  

{{IMITEREN  IS  OM  TE  LEREN,  DAARNA  LOSLATEN  ZIE  OOK  VAN  LEEUWEN  EN  RAWIE}}  

MT:  Dat  verhaal  van  die  duif,  begon  met  het  beeld  van  een  duif?  Zat  daar  een  bepaalde  spanning  in?   KH:  ‘Ja,  het  begint  met  een  beeld  en  er  zit  spanning  in:  de  ik-­‐figuur  staat  direct  onder  druk,  die  zet  zichzelf   onder  druk.  Ik  ben  nog  helemaal  niet  aan  het  schrijven  als  dit  komt.  Het  speelt  zich  af  in  mijn  hoofd:  ik  

wandel  en  denk  erover  na.  Ik  denk  na  over  het  karakter  en  over  het  gegeven  en  in  wat  voor  context  ik  hem   laat  opereren.  Er  komt  een  opstootje,  wat  voor  mensen  zijn  daarbij  betrokken?  Ze  staan  allemaal  te  kijken   naar  die  stervende  duif  en  niemand  doet  iets.  Hij  staat  ook  te  kijken  en  denkt  dat  hij  nu  echt  iets  moet   doen,  anders  is  hij  een  lul.  Hij  krijgt  verkeerde  raadgeving  zoals  naar  een  dierenarts  gaan.  Iedereen  weet   dat  die  duif  dood  gaat  en  er  moet  natuurlijk  iemand  met  een  baksteen  komen  en  er  een  einde  aan  maken.   Hij  kan  het  niet.  Zo  bouw  ik  dan  een  verhaal.’  

MT:  Dat  bouwen  van  het  verhaal  gebeurt  heel  bewust…  

KH:  ‘…in  mijn  hoofd.  Ik  schrijf  niets  op.  Wat  blijft  hangen  tijdens  het  niet  opschrijven,  dat  is  oké.  Er  ligt   geen  notitieblokje  naast  het  bed.  Ik  werk  tijdens  het  voorbereiden  nóóit  met  notitieblokjes  –  tijdens  het   schrijven  wel,  maar  daar  hebben  we  het  zo  wel  over.  Ik  vertrouw  erop  dat  de  invullingen  blijven  hangen  als   ze  goed  zijn.’  

{{METHODE  1:  BEDENK  IDEE,  DENK  HET  UIT,  SCHRIJF  NOG  NIETS  OP}}  

MT:  Als  een  verhaal  uitgekristalliseerd  is  zoals  het  verhaal  met  de  duif,  dan  wordt  ergens  duidelijk  dat   het  klaar  is  om  geschreven  te  worden?  

KH:  ‘Dan  heb  ik  overigens  niet  een  heel  verhaal  rond,  maar  wel  een  gegeven  zoals  een  duif  en  een  held.  In   dit  geval  een  officier  omdat  ik  zelf  in  dienst  heb  gezeten:  hij  is  op  weg  naar  het  station  om  naar  de  kazerne   te  gaan  en  heeft  zijn  pet  op  –  ook  nog,  ik  maak  hem  nog  kwetsbaarder.  Een  officier,  een  hogere  militair,  die   niet  in  staat  is  om  tot  actie  over  te  gaan.  Dat  zijn  de  ingrediënten.  

Wie  verlost  die  duif  wel  uit  zijn  lijden?  Dat  is  een  jonge  vrouw  die  hij  kent,  een  oud  schoolvriendinnetje.  Zij   zegt:  ‘wat  is  er  aan  de  hand?’  Hij  zegt:  ‘Ja,  die  duif…’  en  stapt  naar  voren  en  bang,  slaat  het  beestje  dood.   Klaar.  Scene  uit.  Het  laat  hem  achter  met  het  gevoel  dat  hij  dat  had  moeten  doen.  Met  het  meisje  maakt   hij  een  afspraak  en  er  ontwikkeld  zich  een  verhaal.’  

{{ZOEK  NAAR  BEPAALDE  SPANNING,  GAAT  BEWUST}}  

MT:  Is  het  plot  dan  ook  duidelijk?  

KH:  ‘Nee,  er  ontwikkeld  zich  dan  iets.  Ik  weet  dat  ik  genoeg  heb  om  te  beginnen  met  schrijven.  Het  idee  is   goed  genoeg  om  op  te  vertrouwen  dat  er  wel  een  plot  komt.  

Vervolgens  verplaats  ik  de  camera  naar  het  verleden  waarin  de  man  haar  meeneemt  naar  een  officiersbal.   Dat  heb  ik  ooit  meegemaakt,  dus  ik  kan  putten  uit  mijn  eigen  ervaringen.  Die  nacht  gaan  ze  met  elkaar   naar  bed,  maar  dat  mislukt  helemaal:  het  gaat  om  machteloosheid,  impotentie…  Dat  was  ook  met  die  duif   al  zo.’  

MT:  Het  thema  machteloosheid  ontstaat  gaandeweg?  

KH:  ‘Ja,  dat  ontstaat…  Die  man  durft  niet  tot  handelen  over  te  gaan:  ik  maak  trouwens  nooit  gekken  van   mijn  personages,  maar  gewone  mensen.  Op  gekken  kan  ik  niet  vertrouwen.  Die  interesseren  me  niet,  die   zijn  romantechnisch  niet  interessant.’  

MT:  Veel  schrijvers  doen  dat  wel.  

KH:  ‘Daar  heb  ik  een  pesthekel  aan.  Dan  denk  ik  weer:  god  daar  hebben  we  weer  zo’n  rare  gek.  Dat  is  toch   niet   interessant.   Het   is   wel   interessant   dat   je   een   normaal   iemand   hebt   die   een   rare   gek   wordt.   Dat   anderen   het   doen,   moeten   ze   zelf   weten,   maar   ik   doe   het   niet.   Romankunst   moet   niet   over   gestoorde  

mensen  gaan,  maar  over  normale  mensen  die  ook  gestoord  zijn  maar  dan  merk  je  het  niet  erg.  Als  ik  dat   heb,  dan  vertrouw  ik  erop  dat  het  gaat  lukken.’  

{{MAAR  HOUD  HET  DICHTBIJ  DE  WERKELIJKHEID}}  

MT:  Hoe  gaat  het  dan  tijdens  het  schrijven?  

KH:  ‘Dan  komen  er  vondsten  die  wel  gek  kunnen  zijn.  Dat  geef  ik  toe.  De  vondst  die  ik  heb  bedacht…  die   gebeurt  alleen  als  je  aan  het  schrijven  bent.  Dan  komen  de  vondsten.  Die  komen  tijdens  het  schrijven.’  

MT:  Hebben  we  het  dan  over  aha-­‐momenten?  

KH:  ‘Dat  gaat  over  de  structuur  van  het  verhaal.  Mijn  vondst  was  dat  de  ik-­‐figuur  op  oudere  leeftijd  in  Den   Haag   naar   de   film   gaat.   Hij   is   dan   ongeveer   mijn   leeftijd.   Hij   is   er   met   zijn   vrouw   en   dan   komt   hij   dat   vriendinnetje  tegen  waar  hij  één  keer  mee  naar  bed  is  geweest.  Daar  staat  ze  dan,  ze  heeft  haar  man  bij   zich.  Een  beetje  ongemakkelijk.  Ze  hebben  het  er  niet  over,  maar  hij  denkt  over  zijn  impotentie.  De  film  –   dat   is   de   vondst   –   is   van  Truffaut,   Le   dernier   metro.   Dat   is   een   film   die   spiegelt   wat   er   met   die   man   is   gebeurd.’  

{{ZOEK  NAAR  VONDSTEN}}  

MT:  Dat  is  zoeken  naar  een  bepaalde  balans?  

KH:   ‘Dat   is   zoeken   naar   hoe   ik   mijn   verhaal   binnen   een   context   krijg.   Een   ongemakkelijke   context.   Die   vrouw  is  niet  ongemakkelijk,  het  is  een  leuke  vrouw:  ze  vraagt  hem  naar  zijn  schrijverschap…  Hij  is  een   schrijver,  net  als  ik,  en  dat  doe  ik  om  het  zo  dicht  mogelijk  naar  mezelf  toe  te  brengen.  Ik  wil  het  ook  zo   kwetsbaar  mogelijk  te  maken.  Dit  zijn  rationele  overwegingen.  Ze  zegt  dat  ze  over  hem  leest  in  de  krant.   Daar  staan  ze  dan,  ongemakkelijk.  Klaar,  einde  verhaal.  Maar  hij  denkt  aan  die  duif  die  hij  niet  durfde  dood   maken.’  

MT:  Waar  komen  de  vondsten  vandaan?  

KH:  ‘Goede  vraag.  Ik  houd  van  Truffaut.  Ik  blijf  altijd  dichtbij.  Tijdens  het  schrijven  vraag  ik  me  wel  af  hoe   die  mensen  elkaar  ontmoeten.  Ik  zet  mezelf  onder  druk…  dat  moet.  De  vondsten  die  niet  goed  zijn,  die   streep  ik  door.  Ik  vertrouw  erop  dat  Truffaut  opduikt.  

Ik   schreef   mijn   hele   leven,   maar   pas   op   mijn   veertigste   kwam   mijn   eerste   boek   uit.   Ik   heb   heel   lang   gedoold,   de   verkeerde   routes   ingeslagen.   Soms   sloeg   ik   routes   in   omdat   andere   schrijvers   die   routes   hadden  genomen.  Dan  zat  ik  andere  schrijvers  na  te  doen.  Dat  werkt  niet.  Ik  deed  vondsten  na  die  horen   bij   Simon   Vestdijk   of   Willem   Frederik   Hermans.   Nee,   nee,   nee.   Ik   moet   vertrouwen   op   mijn   eigen   vondsten.’  

MT:  Was  het  ook  een  veertigjarige  zoektocht  naar  een  eigen  stem?  

KH:  ‘Een  veertigjarige  zoektocht  naar  vertrouwen  in  een  eigen  stem.  Ik  vertrouwde  kennelijk  mijn  eigen   stem  en  eigen  creativiteit  niet.  Dat  is  een  hele  lange  zoektocht  geweest.  Toen  ik  hem  had  gevonden,  toen   braken  de  sluizen  door.  Ik  heb  heel  snel,  misschien  wel  te  snel,  vier  of  vijf  boeken  geschreven.  In  een  latere   fase  ben  ik  rustiger  gaan  schrijven  en  heb  ik  ook  mijn  schrijfstijl  veranderd.  Het  principe:  ik  heb  geleerd  om   zelfvertrouwen  te  krijgen  en  mijzelf  de  dingen  toe  te  staan  die  bij  mij  horen.  Dat  moet  je  door  ervaring   ontdekken.  Hoe?  Ja,  dat  weet  ik  niet.’  

MT:  Hoe  lang  werkt  u  aan  een  boek?  

KH:  ‘Dat  wisselt  heel  erg…’  

Er  wordt  een  boekje  gepakt  over  de  universiteit  van  Franeker  met  voorop  een  beeld  van  Goethe.  

KH:  ‘Na  de  val  van  de  muur  was  ik  in  Weimar  en  bezocht  ik  de  tuin  van  Goethe  waar  dit  beeld  staat.  Toen  al   wilde  ik  iets  daarmee  doen.  Vier  jaar  geleden  kreeg  ik  de  vraag  een  boekje  over  Franeker  te  schrijven  en   toen  kwam  dit  beeld  weer  op.  Het  boek  lag  er  zomaar’  

MT:  Goethe  en  Franeker  is  niet  een  logische  verbinding.  

KH:  ‘Nee,  dat  is  geen  logische  verbinding.  Dit  beeld  was  al  in  mij.  Al  vanaf  de  eerste  blik  op  het  beeld  wist   ik  dat  het  in  een  verhaal  zou  komen.  Het  is  uit  1776.  Goethe  ontwierp  het  voor  zijn  vriendin.’  

MT:  Maar  er  was  natuurlijk  al  een  langere  fascinatie  voor  Goethe.  

KH:  ‘Goethe  hoort  tot  mijn  terrein.  Hoor  je  hoe  ik  het  zeg:  mijn  terrein!?  Net  als  Vestdijk,  Franciscus  van   Assisi,  Elvis  Presley…  door  van  en  over  hen  te  lezen  en  naar  de  muziek  te  luisteren…  Dat  zijn  mijn  werken.   Je   hebt   hier   ladekastjes.   Dat   is   mijn   archief.   Ik   mijn   hoofd   heb   ik   ook   een   archief   en   dat   archief   bevat   Goethe,  Vestdijk,  de  gebroeders  Schlegel,  Weimar,  Elvis  Presley,  voetbalclub  Heerenveen,  militaire  dienst.   Dat  archief  raadpleeg  ik  steeds:  ik  ben  niet  op  zoek  naar  iets  want  het  is  er  al.’  

MT:  Volgens  de  theorie  heeft  een  creatief  een  sterk  vermogen  twee  dingen  aan  elkaar  te  koppelen  die   ogenschijnlijk  niet  met  elkaar  te  maken  hebben.  Herkent  u  dit?  

KH:  ‘Ja,  maar  die  dingen  zijn  er  al.  Ze  komen  niet  uit  de  lucht  vallen.’  

MT:  Dan  hebben  we  het  weer  over  kennis  en  ervaring?  

KH:  ‘Die  kennis  en  ervaring  heb  ik  al.  Mijn  leven,  dat  is  ook  zo’n  kastje,  mijn  biografie  is  een  kastje,  het   leven  van  mijn  vrouw  is  een  kastje.  Dat  is  er  allemaal  al.  Als  het  binnen  die  kastjes  past,  dan  sluit  ik  niet  uit   dat  het  ooit  in  een  roman  komt.  

Teatro  Olimpico  is  mijn  laatste  roman  komt  uit  het  vakje  Rousseau.  En  het  vakje  Samuel  Beckett.  En  het   vakje  Hein  de  Graaf,  een  kunstenaar  uit  Leeuwarden  met  wie  ik  een  kunstproject  had.  Ik  had  nooit  gedacht   daarover  te  schrijven,  maar  anderhalf  jaar  geleden  schreef  ik  een  andere  roman  en  dacht  ik  terug  aan  het   project  met  Hein.  Daar  schreef  ik  een  fragment  over.  

Ik  had  een  ander  plan  voor  een  roman,  maar  ik  had  het  dit  fragment  nog  liggen.  Mijn  uitgever  belde  en  ik   vertelde  over  het  fragment  en  dat  ik  daar  een  roman  van  kon  maken.  Ik  werd  geraadpleegd  op  1  maart.   Brutaal  zei  ik  dat  het  1  juni  klaar  zou  zijn.  De  uitgever  zei  het  alvast  in  de  catalogus  te  zetten.  Ik  schreef   daarna  als  een  krankzinnige.  In  drie  maanden  was  het  af,  zo  snel  schrijf  ik  anders  nooit.’  

MT:  Heeft  dat  te  maken  met  de  druk?  

KH:  ‘Ja,  het  was  een  hele  fijne  druk.  Ik  beschikte  over  een  hele  dikke  kast  Rousseau  en  daar  kon  ik  opnieuw   mee  werken.  Ik  hoefde  me  niet  hierin  te  verdiepen:  het  was  er  allemaal  al.  Het  was  geweldig  daar  opnieuw   mee  bezig  te  zijn.  Ik  heb  met  Hein  zoveel  pret  gehad,  het  was  een  mooi  project.  Al  die  herinneringen  had  ik   nog.  Ik  heb  het  alleen  niet  in  Friesland  laten  afspelen,  maar  in  Italië  –  maar  dat  is  ook  een  soort  Friesland.  Ik  

heb  wel  op  Google  de  stratenmap  erbij  gehaald,  maar  ik  ben  niet  naar  Firenze  geweest.  Vroeger  wel,  maar   nu  hoefde  dat  niet  nog  eens.  Mensen  geloven  het  wel  dat  daar  ergens  een  straat  is  die  Girabaldi  heet’  

MT:  Maar  lag  dit  werk  dan  klaar?  

KH:   ‘Het   lag   echt   al   klaar   in   dit   geval.   Het   lag   er,   de   dingen   lagen   er.   Dat   is   me   vaker   overkomen:   een   gegeven  dat  al  jarenlang  op  mij  te  wachten.  Je  hoeft  daar  niet  creatief  voor  te  zijn.  De  creativiteit  bestaat   erin  dat  ik  het  zie.  Eerder  had  ik  het  al  met  mijn  vrouw  die  bij  de  Snip  en  Snap  Revue  heeft  gedanst.  We   kenden  elkaar,  woonden  samen  achter  Carré.  In  1998  heb  ik  De  Revue  geschreven  omdat  dat  verhaal  er  al   lag:  veel  uit  mijn  leven  kon  ik  erin  kwijt.  Natuurlijk  niet  alles,  want  al  die  ontwikkelingen  in  het  boek  zijn   niet  echt  gebeurd.  Wel  het  gezuip  in  cafés,  de  setting  ook,  maar  de  plot  is  geheel  fictief.  Mijn  vrouw  is  niet   dochter  van  de  directeur.  Het  plot  is  tot  stand  gekomen  via  wandelingen.  Tijdens  die  wandelingen  ben  ik   gaan  denken  over  wat  erin  moest:  ik  dacht  aan  een  archivaris.  Dat  is  in  de  literatuur  een  cliché  man,  maar   daar  werk  ik  dan  toch  mee.  Er  moest  ook  liefde  in.  En  Euf,  mijn  vrouw,  zei  dat  het  goed  moest  aflopen:   geen  moord  en  doodslag.  

Ik  hoefde  niet  te  studeren,  want  ik  had  mijn  materiaal  in  huis.  Aan  Euf  vroeg  ik  dan  waar  het  over  ging  in  de  

In document HET PROCES (pagina 115-125)