Uitwerking interview Anne Feddema

MT     =  Merlijn  Torensma   AF   =  Anne  Feddema  

Het   interview   met   Anne   Feddeman   vond   plaats   op   25   maart   2015   in   zijn   atelier   en   werkkamer   in   zijn   woning  aan  de  Noordvlietstraat  in  Leeuwarden.  

De   opmerkingen   tussen   de   dubbele   accolades   zijn   de   opmerkingen   die   door   de   onderzoeker   zijn   genoteerd   tijdens   het   uitvoeren   van   de   interviews.   Al   tijdens   het   uitwerken   van   de   transcripten   is   een   eerste   analyse   gemaakt:   relevante   uitspraken   zijn   onderstreept   om   later   gemakkelijker   terug   te   vinden.   Daarnaast  zijn  de  uitspraken  gepolijst  weergegeven,  wat  wil  zeggen  dat  versprekingen  en  herhalingen  zijn   weggelaten.  Uitspraken  die  niets  van  doen  hadden  met  het  onderwerp  van  deze  scriptie  zijn  weggelaten,   al  is  wel  in  het  transcript  aangegeven  waar  dat  is  gedaan  en  welk  onderwerp  werd  besproken.  

MT:  Je  hebt  hier  altijd  klassiek  op  staan?  

AF:  ‘Ja,  er  is  altijd  klassieke  muziek.  Ook  wel  eens  wat  jazz.  Het  is  een  continue  flow,  dat  vind  ik  interessant.   Soms  ga  ik  zelf  ook  wat  spelen.’  

{{OMGEVING:  MUZIEK,  GEEN  ABSOLUTE  RUST}}  

MT:  Uitleg  over  het  onderzoek  en  verschillende  soorten  onderzoek  die  er  naar  creativiteit  zijn  gedaan.  

AF:  ‘Ik  denk  dat  in  de  basis  ieder  mens  creatief  is  en  ermee  uitgerust  is  om  zaken  op  te  lossen.  Als  je  iets   kunt  oplossen  dan  ben  je  al  creatief.  Ik  zie  het  niet  in  disciplines.  Alles  wat  een  ander  beter  kan,  daar  kan  ik   bewondering  voor  opbrengen:  in  Groningen  zag  ik  eens  mannen  TL-­‐buizen  uitwisselen  en  de  ene  draaide   ze  eruit  en  gooide  ze  van  een  hoge  ladder  naar  beneden  en  de  ander  pakte  ze  uit  de  lucht.  Dat  vereist  een   houding,  oefening.  ik  heb  daar  enorme  bewondering  voor.’  

MT:  Je  zegt:  iedereen  heeft  het,  je  kan  het  oefenen.  Anderen  zeggen  dat  het  ingefluisterd  wordt  of  dat   het  een  goddelijk  talent  is?  

AF:  ‘Ik  denk  dat  het  iets  anders  is.  Als  je  al  adjectieven  als  heilig  wilt  gebruiken,  dan  moet  het  eventuele   talent   je   zo   raken   dat   je   het   ook   de   hele   tijd   gebruikt.   De   drijfveer   is   veel   belangrijker:   je   kunt   nog   zo   creatief   zijn,   maar   als   je   het   niet   kunt   opbrengen   het   om   te   zetten   dan   heb   je   nog   niks.  Als   je   verlamd   wordt  door  depressies  of  andere  externe  invloeden  zoals  ziekte,  dan  houdt  het  praktisch  op.  Er  moet  een   zekere  obsessie  en  monomanie  zijn.’  

MT:  Waar  komt  het  bij  jou  vandaan  dat  je  überhaupt  iets  wilt  maken?  

AF:  ‘Dat  is  moeilijk.  Om  daar  antwoord  op  te  geven,  moet  je  teruggaan  tot  de  kern:  was  ik  altijd  al  zo?   Waarschijnlijk  wel.  Ik  heb  altijd  wel  verhaaltjes  geschreven  en  ik  zat  vroeg  bij  iemand  met  een  piano  te   onderzoeken   hoe   dat   instrument   werkte,   geïnteresseerd   door   die   klanken.   Dat   is   allemaal   nog   nieuwsgierigheid.  Waardoor  het  gevoed  wordt  dat  ik  zelf  een  instrument  wilde?  Op  een  gegeven  moment   kwam  er  een  gitaar  en  die  heb  ik  niet  na  een  paar  dagen  aan  de  muur  gehangen  als  een  object.’  

MT:  Er  zit  verschil  tussen  nieuwsgierigheid  en  de  wens  zelf  iets  te  maken?  

AF:   ‘Dat   had   ik   wel   meteen.   Bij   alles   was   ik   heb,   denk   ik   niet   dat   ik   een   virtuoos   werk   van   anderen   ga   uitvoeren.   Met   piano   ben   ik   ook   niet   goed   trouwens,   al   had   dat   met   veel   oefenen   wel   gekund.   Ik   ben   meteen  weg  en  hoor  hele  andere  dingen:  dat  gevoel  is  sterker  dan  mijzelf.’  

MT:  Wat  is  dat  dan  dat  horen  van  dingen?  

AF:  ‘In  die  klanken  wil  ik  meteen  iets  bouwen  dat  ergens  anders  bij  past.  Ik  heb  ook  altijd  gehad  dat  ik  op   bestaande   stukken   tegengestelde   melodieën   floot.   Van   de   week   gebeurde   het   nog:   ik   hoorde   het   slotakkoord  van  Die  Winterreise  en  toen  dacht  ik  dat  als  je  alleen  dat  slotakkoord  tien  keer  achter  elkaar   doet  –  het  gaat  niet  om  of  het  nieuw  is  of  nooit  door  een  ander  gedaan  –  toen  kreeg  ik  ideeën  voor  een   collage   suite   die   toch   wezenlijk   anders   is   dan   alleen   maar   samples   te   gebruiken.   Dat   ik   dit   bedacht,   gebeurde  in  een  seconde  of  twee.  En  dan  betrap  ik  mezelf  erop,  dat  het  gewoon  sterker  is,  dat  er  iets  is  om   vorm  te  geven.  Het  heeft  te  maken  met  praktische,  snelle  inzetjes.  Creativiteit  in  de  brede  zin.  Ook  een   teken  van  creativiteit  is  dat  als  ik  zaken  die  me  niets  zeggen,  dat  de  creativiteit  voor  gaat.  

Ik  heb  ook  geluk  gehad  omdat  ik  aangenomen  werd  op  Ateliers  63  in  Haarlem,  ik  zat  meteen  bij  een  soort   crème   de   la   crème   van   Nederlandse   kunstenaars.   Het   was   een   kweekschooltje   voor   supertalenten…   Je   moet   maar   net   op   de   tijd   gevoed   worden   met   dingen,   met   dat   anderen   ook   vinden   dat   je   goede   kunst   maakt.  Er  zijn  zoveel  mensen  die  hebben  talent,  maar  die  doen  heel  erg  hun  best  maar  het  is  ’t  niet…  of   anderen  zien  het  niet.  Je  moet  jezelf  kunnen  oppeppen,  opstaan  als  je  klappen  hebt  opgelopen.  

Op  Facebook  vindt  iedereen  zichzelf  en  elkaar  geweldig.  Daar  zie  ik  ook  wel  kunst  voorbij  komen  en  dat  is   dan  weer  het  zoveelste  grijze  landschapje.  Er  zit  dan  helemaal  geen  gevaar  in,  je  moet  wel  dingen  zoeken   die  schuren  en  wringen.’  

{{NIET  BEWUST  VANAF  HET  BEGIN  SPANNING  OPZOEKEN<  GEBEURT  INTUÏTIEF}}  

MT:  Zoek  jij  bewust  dingen  op  die  schuren  en  wringen?  

AF:  ‘Dat  is  de  enige  basis  om  met  iets  te  komen  dat  niet  gehoord  of  gezien  is.’  

MT:  Dat  speelt  in  je  achterhoofd  altijd  mee?  

AF:   ‘Ja,   nee.   De   omgeving   interesseert   me   totaal   niet.   Maar   het   moet   voor   mezelf   niet   ergens   ondergebracht  worden.  Bij  mijn  talent  weet  ik  heel  goed  of  ik  het  eerder  heb  gezien.  Als  het  teveel  ergens   op  lijkt,  dan  ban  ik  het  rigoureus  aan.  Wat  heb  je  eraan  dat  het  lijkt  op  iets  anders.’  

MT:  Ik  geloof  niet  dat  de  buitenwereld  je  koud  laat.  

AF:  ‘Als  ze  het  goed  vinden,  dan  vind  ik  dat  wel  prettig.  Dat  ze  er  iets  uithalen  dat  ik  erin  heb  gestopt  ook,   dat  is  misschien  wel  zo.  

Ik  maak  wel  onderscheid  tussen  de  amateurhouding  voor  creativiteit  en…  Als  je  er  niet  dag  en  nacht  mee   bezig   bent,   je   doet   het   erbij,   dan   zeg   ik   niet   dat   het   niks   en   nooit   iets   zal   zijn,   maar   er   komt   wel   een   houding  bij.’  

MT:  Wat  voor  houding?  

AF:  ‘De  drang  om  iets  te  uiten.  Tegenwoordig  hebben  steeds  meer  mensen  iets  te  uiten,  denken  ze,  maar   die  werken  in  een  amusementsindustrie.  Dat  is  gewoon  uitvoerend  werk.  Als  je  honderd  soapafleveringen  

maakt,  dan  neem  je  iedere  keer  wat  er  al  is.  Ga  je  wat  anders  doen  –  ookal  zou  je  dat  kunnen  –  dan  mag  dat   niet.  Die  houding  is  iets  waar  je  voor  kiest.’  

MT:  Schrijf  je  gedichten  achter  de  computer?  

AF:  ‘Dat  doe  ik  vaak  nog  met  de  hand.  Proza  schrijf  ik  direct.  Ik  had  er  nu  een  voor  gezet  (op  de  computer),   dan  kan  het  best  zijn  dat  ik  hier  doorschrijf  of  dat  ik  beneden  verder  ga.’  

MT:  Waar  werk  je  nu  aan?  

AF:  ‘Een  klassiek  griezelverhaal.  Er  is  een  schip  dat  naar  Spitsbergen  vaart,  er  is  een  hele  voorgeschiedenis   waarbij   ik   de   ouders   van   een   jongen   eerst   introduceer,   het   is   wat   lovecraft   achtig.   Ik   wilde   een   genreverhaal  schrijven,  echt  zo’n  vertelverhaal  waarbij  je  door  wilt  lezen.’  

MT:  Hier  ben  je  net  aan  begonnen?  

AF:  ‘Ik  was  er  al  aan  begonnen  voordat  het  boek  uitkwam,  maar  ik  heb  de  tijd  niet  gehad  het  af  te  maken.   Dat  wil  ik  nu  wel  doen.’  

MT:  Er  staat  al  een  titel  boven?  

AF:  ‘Ja,  Expeditie  naar  Spitsbergen.  

Het  is  moeilijk  waar  dit  verhaal  begint.  Het  is  als  een  paraplu  die  zich  ontpopt  in  het  hoofd.  Je  moet  niet   vergeten  dat  er  een  traditie  in  zit.  Edgar  Allan  Poe.’  

MT:  Begint  het  met  een  idee  dat  je  binnen  een  bepaald  genre  wilt  schrijven?  

AF:  ‘In  dit  geval  wel.  Een  beetje  gothic  sfeer,  iets  van  1880,  een  schip  dat  alleen  ronddobbert  op  zee.  Ik   weet  niet  wat  ik  met  het  schip  doe,  dat  vaart  heen  en  weer.  

Je   moet   ideeën   kunnen   scheiden.   Daarom   is   het   makkelijk   om   je   bezig   te   kunnen   houden   met   drie   disciplines.  Ik  zit  daar…  ok  dat  heb  ik  geleerd:  schrijven  doe  ik  daar,  als  ik  daarheen  loop  doe  ik  wat  anders   en  dáár  doe  ik  weer  wat  anders.’  

MT:  In  het  atelier  heeft  elk  hoekje  een  ander  doel?  

AF:  ‘Ja,  of  ik  loop  naar  beneden  en  dan  ga  ik  aardappels  schillen.  Dan  doe  ik  dat.  Dat  kijken  in  iemands   brein  is  gevaarlijk:  iedereen  heeft  een  geïnstitutionaliseerd  en  gekanaliseerd  denkvermogen  wat  van  pas   komt  in  hetgeen  die  persoon  doet  op  dat  moment.  Dat  ik  toevallig  de  tijd  heb  om  dat  allemaal  te  doen,   dan  kan  ik  ook  creatief  zijn.  Daar  heb  ik  de  ruimte  voor.’  

MT:  Werk  jij  aan  een  stuk  door?  

AF:   ‘Nee   hoor,   maar   ik   wil   het   nu   wel   afmaken   deze   week.   Het   wordt   zo’n   vier   a   vijf   pagina’s.   De   ontknoping  weet  ik  vaag.’  

MT:  Zit  er  verschil  tussen  schilderen  en  schrijven?  

AF:   ‘Ja.   Algemeen   gezien   doe   ik   aan   kleur,   compositie   en   bij   een   schilderij   begin   ik   met   een   zekere   spontaniteit   die   ik   begin   in   te   dammen.   Ik   heb   nu   het   concept   ‘mijn   tuin’   en   dan   moeten   er   bepaalde   dingen  in  komen,  zoals  de  katten.  Ik  kan  ze  er  niet  uitlaten.  De  vraag  is  telkens  of  iets  nodig  is  of  niet.’  

MT:  En  bij  schrijven?  

AF:  ‘Dat  gaat  me  veel  makkelijker  af.  Daar  zit  een  andere  continuïteit  in.  Als  ik  ergens  voor  heb  gekozen,   zal  ik  later  er  niet  heel  ontevreden  over  zijn.  Met  schilderen  wel.  Schilderen  is  heel  veel  wachten,  zeker  als   je  met  olieverf  werkt  want  dat  is  nat.  Er  is  een  balans  van  fysieke  elementen,  motoriek  en  spontaniteit  die   je  niet  altijd  kunt  voortzetten.  De  olieverf  dwingt  je  na  te  denken  over  een  handeling.  Creativiteit  staat  dan   niet  stil.’  

{{VERSCHIL  TUSSEN  SCHILDEREN  EN  TEKST:  MATERIAAL  MEDEBEPALEND}}  

MT:  Dat  schuren  en  wringen,  kun  je  daar  meer  over  vertellen?  

AF:  ‘In  het  schilderen  zoek  ik  nooit  naar  makkelijke  paden  Ik  zoek  iets  dat  dwars  is,  dat  houdt  mij  bij  de  les.   Dat  is  bij  muziek  ook,  zeker  voor  de  luisteraar  stop  ik  er  iets  dat  wringt  of  schuurt  of  onverwacht  is  of  een   sterkere  uitdrukking  van  het  vorige.  Bij  het  schrijven  gebeurt  dat  ook  wel,  maar  daar  zit  ik  anders  voor:  de   hele  houding  is  anders.  Je  schrijft  rustig,  niet  als  een  concertpianist  stijf  op  een  kruk  voor  zijn  publiek.’  

MT:  Weet  jij  de  clou  van  een  verhaal  pas  als  je  het  hebt  geschreven?  

AF:  ‘Soms.  Er  is  wel  eens  een  aanleiding,  een  woord.  Ik  denk  dat  als  je  de  methodiek  al  een  beetje  in  de  kop   hebt,  dan  heb  je  met  een  paar  begeleidende  woorden  genoeg.  Als  je  weet  van  spanningsbogen,  dan  zie  je   snel  al  het  hele  verhaal.  Soms  moet  je  wel  een  strak  schema  uitzetten:  je  hebt  een  paar  goede  ideeën  als   kapstokjes  waar  stambomen  uit  voortkomen.  Schrijven  is  als  vertakkingen  en  bewegingen.’  

MT:  Je  geeft  muziekles.  Als  je  schrijfles  moest  geven,  hoe  zou  je  dat  doen?  

AF:   ‘Dan   zou   ik   heel   strak   iets   helders   neerzetten.   Ik   zou   de   helderheid   voor   alles   neerzetten.   Ik   zou   meegeven  dat  je  dicht  bij  jezelf  moet  blijven,  gebruik  dingen  uit  je  eigen  omgeving  of  jeugd.’  

MT:  Is  het  methodisch  te  maken?  

AF:  ‘God  ja,  er  zijn  schrijversvakscholen.  Men  kan  je  vanuit  de  praktijk  wijzen  op  valkuilen.  Bijvoorbeeld  dat   je  te  lang  doorgaat  op  iets,  dat  het  geen  effect  heeft.  Het  komt  terug  bij  de  houding  dat  je  het  moet  willen,   dat  je  er  dingen  voor  op  wilt  geven,  dan  kom  je  er  op  de  een  of  andere  manier  ook  wel.  Als  je  echt  wilt,  dan   lukt  het.  Dan  ga  je  dood  en  heb  je  een  koffer  romans,  maar  dan  heb  je  het  wel  gedaan.’  

{{  METHODE  BLIJFT  ONDUIDELIJK}}  

MT:  De  theorie  zegt  dat  elk  creatief  product  ontstaat  in  zeven  fases.  Herken  je  deze  fases?  

AF:   ‘Voor   mij   zijn   die   twee   laatste   fases   het   minst   relevant.   Wel   wil   ik   weten   wat   ze   vinden   van   het   eindproduct,   maar   alleen   bij   mensen   die   uit   dezelfde   discipline   komen.   Het   gaat   kriskras.   Er   is   nog   een   factor:  rust.  Je  moet  werkelijk  alles  vrij  maken  om  een  werk  te  kunnen  maken.  Je  moet  geen  verslaving   hebben:  je  kunt  nog  zo  creatief  zijn,  maar  een  verslaving  is  een  bedreiging.  Het  is  een  grote  onrustbrenger.   Of  je  nou  zuipt  of  coke  snuift,  uiteindelijk  gaat  het  niet  goed.  Die  onrust  die  je  nodig  hebt  bij  de  oriëntatie,   die  heb  je  dan  namelijk  niet.  Als  je  een  gitaar  hebt  waar  je  op  ramt,  dat  kan,  maar  dan  ben  je  ook  snel   opgebrand.’  

MT:  Er  zijn  vooral  muzikanten  die  geloven  dat  het  erbij  hoort?  

AF:  ‘Ik  denk  dat  ze  het  uiteindelijk  helemaal  mis  hebben.  Als  je  continuïteit  wilt  geven…  Maar  ja,  dan  kom   je  op  heel  andere  gebieden  zoals  zelfvernietiging  om  wat  voor  reden  dan  ook.  Denk  aan  erfelijke  belasting.  

Voor  mij  geldt  dat  als  er  geen  rust  is,  dan  kan  ik  alles  wel  vergeten.  Geen  andere  zaken  aan  je  kop.  Die  zijn   er   wel,   zoals   de   belastingaangifte,   maar   die   heb   ik   onder   controle.   Dat   concretiseer   ik,   zweeft   ergens   boven.  Daar  besteed  ik  elke  dag  een  uurtje  aan.  Dat  moet  ik  wel  zo  doen,  anders  heb  ik  geen  tijd.  Ik  moet   ook   dom   om   me   heen   kunnen   kijken:   schilderijen   moeten   niet   te   lang   blijven   hangen.  Als   je   maar   lang   genoeg  wacht,  maak  je  weer  een  nieuwe  ingreep  en  dan  ben  je  soms  nog  verder  van  huis.  Picasso  zei  al:   schilderen  is  vernietigen.  Dat  is  ook  zo  tot  er  iets  komt.  Je  onderbewuste  weet  misschien  dat  er  nog  meer   in  zit.  

De  agressie  is  wel  nodig.  De  energie  die  ik  over  heb,  die  zet  ik  om  daar  in  om.  Voor  zover  ik  daar  iemand   daarbij  beschadig,  dan  ben  ik  het  zelf.  De  energie  van  een  voetbalhooligan  of  van  mij  is  hetzelfde.  Ik  ga  uit   van   een   positieve   energie.   Hoewel,   ik   ken   een   humeurigheid   en   een   donkere   kant.   Het   is   een   bewuste   keuze  geweest…’  

Anne  Feddema  weidt  uit  over  verschillende  soorten  agressie,  of  keuzes  in  de  schilderijen  en  het  zoeken   naar  balans  in  compositie.  

MT:  Is  die  balans  er  ook  in  het  schrijven  van  teksten?  

AF:  ‘Die  balans  is  er  wel.  Ik  heb  nu  een  verhaal  opgestuurd  naar  een  blad  en  daar  heb  ik  ervoor  gekozen  om   het  in  een  totale  over  the  top  apotheose  te  brengen.  Een  rustig  begin  en  dan  een  einde  dat  helemaal  uit  de   hand   loopt.   Bij   andere   verhalen   is   dat   hoe   dan   ook   zo.   Het   hoeft   niet,   je   kunt   experimenteel   schrijven.   Omwille   van   de   dramatische   verloop   is   er   nu   eenmaal   iets   dat   werkt.   Een   open   einde   mag   ook,   als   dat   bijdraagt  aan  het  dramatische  verloop.  Dus  dan  kun  je  het  met  een  enorme  knal  uit  elkaar  laten  spatten.   Het   is   kunstmatig,   maar   dat   is   ook   goed:   het   is   kunst   en   het   kan   ook   niets   anders   zijn.   Het   is   een   weerspiegeling  van  wat  dan  ook.  Dat  moet  je  voelen,  weten  en  ervaren.  Je  hebt  de  theoretische  kant  waar   je  van  doordrongen  moet  zijn,  maar  je  moet  ook  voelen  en  iets  doorvoelen.  Tuurlijk  loop  ik  langs  dezelfde   paadjes  als  anderen  –  ik  kan  ook  niet  anders  om  iets  voort  te  brengen.  Bij  het  schrijven  gebruik  ik  mijn   vingers  om  te  toetsen,  maar  verder  is  het  heel  vergeestelijkt.  Muziek  is  ook  veel  fysieker.  Er  is  een  ander   contact.  Het  werkelijk  muziek  maken,  denken  in  muziek  dat  activeert  mij  ongelofelijk  meer  dan  schrijven   of   schilderen.   Ik   merk   dat   er   een   ander   soort   intrinsiek   enthousiasme   opkomt   dan   de   andere   twee   bezigheden  die  veel  meer  in  het  hoofd  afspelen.  De  dynamiek  en  interactie  is  wezenlijk  anders.’  

MT:  Worden  jouw  vaardigheden  meer  uitgedaagd?  

AF:  ‘Waarschijnlijk  gebeuren  er  op  meerdere  bewustzijnsniveaus  dingen  die  op  mij  werken.  Schilderen  is   bedachtzamer.  Op  de  gitaar  is  het  resultaat  meteen  te  beluisteren.  Natuurlijk  kan  ik  een  woord  neerzetten   –  en  bepaalde  poëzie  komt  daar  dichterbij  –  maar  in  de  kern  weet  ik  dat  het  bij  muziek  anders  is.  Ik  heb  een   jongen  waar  ik  gitaarles  aan  geef  en  als  hij  iets  speelt  dat  ik  heb  bedacht,  dan  merk  ik  toch  dat  het  een  hele   andere  soort  appetizer  is.’  

{{FYSIEK,  DIRECT  CONTACT}}  

MT:  Hoe  kom  je  bij  het  schrijven  in  een  flow?  

AF:  ‘Dat  is  bedachtzamer,  rustiger.  Daar  sta  ik  niet  bij  te  springen  en  te  dansen  en  heb  ik  niet  een  soort   voldoening   voel   die   is   gekoppeld   is   aan   blijheid.   Dat   heb   ik   alleen   wanneer   ik   iets   voordraag.   Dat   is   de   enige  manier  waarop  ik  er  iets  aan  zou  kunnen  hebben.  De  fysieke  en  snelle  prikkels  van  muziek,  de  losse   noot  en  toon  triggeren  mij  wezenlijk  meer.’  

MT:  Heb  je  die  muziek  ook  nodig  om  te  schrijven?  

AF:  ‘Nee,  dat  heb  ik  niet.  Het  is  niet  zo  als  bij  Simon  Vestdijk  dat  er  een  stofzuiger  aan  moet  staan  of  zo.   Het  stoort  me  ook  niet  snel,  maar  het  moet  niet  te  hard  staan.  De  zekere  concentratie  die  nodig  is,  moet   niet  verstoord  worden.  Je  creëert  toch  een  zekere  omstandigheid  waar  je  je  een  beetje  prettig  bij  voelt.’  

MT:  Het  kan  ook  helpen  om  niets  te  eten.  

AF:  ‘Nou,  hongerkunstenaars.  Dat  is  iets  dat  heb  ik  gemerkt.  Als  ik  geen  calorieën  en  zeker  geen  suiker  heb   gehad,  dan  functioneer  ik  absoluut  beter.  Je  kunt  zeggen  dat  het  me  tussen  de  oren  zit.  Als  ik  iets  eet,  heb   ik  bijna  nergens  meer  zin  in.  Het  is  net  als  met  het  Romeinse  Rijk  en  andere  rijken:  zodra  er  meer  suiker  aan   te  pas  komt,  gaat  het  heel  snel  achteruit.’  

MT:  Volgens  een  bepaalde  theorie  ben  je  voldaan  nadat  je  hebt  gegeten  en  hoef  je  dus  niets  meer.  

AF:  ‘Precies,  absoluut.  Dat  gevoel  heb  ik  ook  sterk.  Daarom  zit  ik  flink  op  een  sportschool.  Ik  probeer  drie   keer  per  week  te  trainen  en  dan  pep  ik  mezelf  op.’  

MT:  Daarna  ga  je  meteen  schilderen  of  schrijven?  

AF:  ‘Nee,  dan  eerst  nog  boodschappen  doen  en  andere  dagelijkse  beslommeringen.  Het  gekke  is  dat  ik   daarmee   ook   moet   oppassen,   want   dan   heb   ik   vaak   geen   zin   meer.   Schrijven   gaat   dan   wel   het   makkelijkste.  Als   ik   hier   wel   de   hele   tijd   ben,   uren   achter   elkaar,   dan   wil   ik   ook   wel   eens   in   een   andere   ruimte   zijn.   Dat   kan   omdat   ik   aan   huis   werk.   Het   schrijven   neem   ik   heel   makkelijk   mee,   maar   met   de   olieverf  bezig  moet  toch  hier.’  

MT:   Hier   heb   ik   nog   een   ander   plaatje   en   dat   gaat   over   flow.   Dat   kan   op   verschillende   manieren  

In document HET PROCES (pagina 107-115)