Ontwikkelingen op korte en lange termijn na legalisering Het is niet op voorhand te zeggen dat door legalisering de beschikbaarheid

van de begeerde middelen wordt vergroot, hoewel dat wel aannemelijk is omdat anders de zwarte markt een zekere concurrentiekracht behoudt. De beschikbaarheid hangt af van de wijze waarop de overheid de regie wil houden over de verkoop en (potentiële) gebruikers wil selecteren. In het geval meer mensen drugs zullen gaan proberen, zegt dat overigens nog niet zoveel over het aantal van hen dat er daadwerkelijk mee door gaat. Maar als we ervan uitgaan dat de beschikbaarheid inderdaad minder beperkingen kent, is het van belang te letten op de prijsvorming.

Plug onderschrijft eveneens de vaak uitgesproken gedachte dat de vraag naar drugs een lage elasticiteit kent. Hij brengt echter de nuancering aan dat de vraagelasticiteiten op lange termijn een hogere waarde hebben dan die op de korte termijn. Op grond hiervan kan de voorspelling worden gedaan dat na een liberalisering van de drugsmarkt en de daarmee gepaard gaande

prijsdaling de vraag naar drugs wel degelijk zal toenemen. Dat het effect nog mee kan vallen hangt uiteraard samen met de bijzondere kenmerken van het product waardoor het marktpotentieel voor drugs niet te vergelijken is met dat van alcohol of tabak.212 _{MacCoun en Reuter hebben, zoals we hebben} gezien, deze trage reactie van de gebruikersmarkt na de de facto legalisering van cannabis voor Nederland kunnen aantonen.213 _{Plug ondergraaft echter in} zekere zin zijn voorspelling door ervan uit te gaan dat in een genormaliseerde markt de verwachte vraagstijging (lagere prijzen, grotere

markttoegankelijkheid) zal worden afgezwakt als de aantrekkelijkheid van het taboe wegvalt.214 Of dit inderdaad op gaat voor ontwikkelingen op lange termijn is nog onvoldoende aangetoond.

Voor de bestrijding van de drugshandel kan er – althans op korte termijn – ‘winst’ worden behaald als omvangrijke partijen drugs worden gevangen en de organisatie van handelaren of producenten een dreun is verkocht. De ervaring leert echter dat de gaten die zo in het drugscomplex ontstaan snel door concurrerende partijen worden opgevuld, die mede worden aangelokt door de prijsstijging die van een politionele triomf uitgaat. Farrell en Strang wijzen erop dat de extreem hoge prijzen bovendien ook veel

maatschappelijke nadelen met zich meebrengen.215 _{De (verslaafde) gebruikers} hebben meer geld nodig om de drugs te bemachtigen – dit brengt velen van hen tot criminele daden. Indien substituten worden gevonden zijn deze in de meeste gevallen niet van gevaren ontbloot. De gebruikers kunnen hun toevlucht nemen tot riskante cocktails die een vergelijkbaar, maar fysiologisch schadelijker effect teweeg brengen. Zij kunnen ook overgaan tot meer efficiënte manieren van gebruik: spuiten in plaats van inhaleren (chinezen).

Volgens Farrell en Strang is het daarom aan te bevelen in het bestrijdingsbeleid te zoeken naar een optimaal niveau waarop de beïnvloeding van de kosten zo min mogelijk contraproductief is.216

Op grond van economische wetmatigheden, zoals de prijselasticiteit, kunnen voorspellingen worden gedaan over de ontwikkeling van de consumptieve vraag naar drugs. Maar ook al spreken we hier van ‘ijzeren’ wetten, hun voorspellende kracht geldt slechts voor zover het om kwantitatieve veranderingen op korte termijn gaat. De ontwikkeling van de van de kwalitatieve zijde van de vraag, de trends en de subculturele modes, kunnen daaruit niet afgeleid worden. Uitgaande van de ervaringen van de afgelopen decennia blijkt deze kwalitatieve dimensie van meer importantie te zijn geweest om de vraag naar specifieke drugs te kunnen verklaren dan de fluctuaties van de prijs daarvan.

De econome Cleveland spreekt de volgende verwachtingen uit met betrekking tot de te verwachten effecten na de stopzetting van de war on drugs:217

1. De consumptie van drugs zal zich verschuiven naar minder potente en gevaarlijke

drugs. De verklaring hiervoor is dat door de actuele hoge transport- en

transactiekosten goederen van lage waarde worden uitgeselecteerd. Verder maken mensen telkens afwegingen; indien drugs een legale status hebben zullen de minder gevaarlijke middelen, die minder bijeffecten hebben, de voorkeur krijgen.

2. De gevolgen zullen voor incidentele, reguliere en problematische gebruikers verschillend

zijn. Het aantal incidentele en reguliere gebruikers zal toenemen maar hun gemiddelde consumptie zal nauwelijks veranderen. Slechts de problematische gebruikers zullen een aanzienlijke stijging in hun consumptie te zien geven. De

verklaring hiervoor is dat de marktprijs van een waar een slechte maat is voor de werkelijke kosten ervan in relatie tot tijd, risico, ongemak, bijeffecten en dergelijke. Deze werkelijke prijs zal in een legale markt hoogstwaarschijnlijk dalen. Verder is de beleving van de kostprijs sterk afhankelijk van de mate waarin de waar prioriteiten geniet gezien het totale te besteden budget van de consument. Gewoonten en risico’s zijn voor incidentele en reguliere gebruikers belangrijker dan de marktprijs. Anders gezegd: voor deze twee groepen liggen in een situatie waarin drugs geen legale status hebben de kosten ver boven de marktprijs. Maar ook na legalisering tellen deze overwegingen sterk mee wanneer de gebruikers vanwege hun maatschappelijke positie veel te verliezen hebben. Voor problematische gebruikers, die zich gevoegd hebben in een deviante leefwereld, telt in beginsel vooral de prijs van de drugs op de zwarte markt. Cleveland spreekt hier over economische

wetmatigheden en spreekt geen persoonlijke voorkeur uit. In het maatschappelijke debat zijn het vooral de voorstanders van prohibitie

die bewust bepleiten de prijs op te drijven, terwijl de tegenstanders van dat beleid aangeven dat - zoals met de meeste consumptie - de meeste mensen zich meer door persoonlijke voorkeuren en sociale normen laten beïnvloeden dan door de prijs van drugs.218

3. De zwarte markt zal verschuiven in de handen van een kleinere, oudere en minder

gewelddadige groep verkopers. We spreken hier niet over volledige

legalisering, al was het maar dat dan mogelijk de overheid bepaalt wie mag verkopen. Het gaat hier in de gedachte van Cleveland om het effect indien decriminalisering aan de orde is. De ontwikkeling van de

Nederlandse cannabismarkt die verschoof van een ontelbaar aantal kleine tussenpersonen naar een - nog steeds aanzienlijk, maar toch te overzien - aantal coffeeshops is voor deze ‘wetmatigheid’ een beter voorbeeld.

De ervaring heeft echter geleerd dat agressieve wetgeving niet in staat is de wens van een persoon naar geestveranderende drugs volledig te beheersen. De wetgeving faalt in dat opzicht ook als we het hebben over de legale drugs - alcohol en nicotine - die de meeste schade aan individuen en samenleving veroorzaken. Men kan dan ook terecht even goed sceptisch staan tegenover de verwachting dat louter door de legalisering wezenlijke, dat wil zeggen

gunstige veranderingen ten aanzien van het middelenmisbruik zullen

plaatsvinden. Wel kan de illegale drugshandel hierdoor waarschijnlijk teruggedrongen of hier en daar wellicht zelfs uitgeschakeld worden.219