Casus 1: Lessen van de Amerikaanse Drooglegging De Amerikaanse Drooglegging is voer voor sociologen omdat een dergelijk

sociaal experiment in de westerse samenleving zich zelden voordoet. De analytische opgave is hier algemene wetmatigheden te scheiden van anekdotische toevalligheden. De Baare heeft zijn analyse van onbedoelde gevolgen (zie kader) toegespitst op de gebeurtenissen tijdens de Amerikaanse Drooglegging. Enkele resultaten daarvan zijn:164

- de drooglegging leidde tot een aanzienlijke daling van de totale alcoholconsumptie (alcoholgebruik per hoofd van de bevolking); de daling vond vooral bij de arbeidende klasse plaats;

- de alcohol bleef beschikbaar maar was in het illegale circuit vier tot vijf keer zo duur; deze prijsstijging vormde een tegenbedoeld effect: winsten werden opgedreven en de midden- en hogere klassen gaven veel meer geld uit aan alcohol;

- het alcoholconsumptiepatroon veranderde drastisch: forse daling van de consumptie van bier; toename in het gebruik van wijn en sterke drank; - de middenklasse gebruikte drank als een provocatie of zag het als een

‘verboden vrucht’ – dit ging tegen de bedoelingen van de droogleggers in; door het verbod nam de symbolische betekenis van drinken toe; - de productie, handel en verkoop van alcohol decentraliseerden enorm en

vonden op grote schaal plaats; uiteindelijk waren veel meer mensen via de illegale productie en smokkel bij de alcoholvoorziening betrokken dan voorheen;

- het illegale aanbod van alcohol was voor het overgrote deel in handen van de georganiseerde misdaad (een pervers en contraproductief effect dat een kettingreactie tot gevolg had); er trad een bloeiperiode in voor de georganiseerde criminaliteit die infiltreerde in de legale wereld;

- de overheid derfde inkomsten en werd op kosten gejaagd; het justitiële apparaat verloor operationaliteit door overbelasting; de bevoegdheden van de overheid breidden zich uit wat een inbreuk inhield op verworven rechten en vrijheden van burgers; de overheid verloor geloofwaardigheid en vertrouwen (onvoorzien negatief gevolg).

Rondom de Drooglegging kunnen enkele interessante verbanden worden blootgelegd, die ook elders zijn waargenomen, zoals:165

- bij een verbod op een roesmiddel tendeert het illegale aanbod naar toelevering van meer geconcentreerde varianten van dit roesmiddel; de gebruikers zijn geneigd de meest efficiënte consumptietechnieken te kiezen;

- aan de vraag naar een bepaald product wordt altijd tegemoet gekomen door een aanbod, wanneer dit winstgevend belooft te zijn;

- een verbod stimuleert de toename van verkooppunten, het aantal producenten en het aantal betrokken (tussen)handelaren, – mede hierdoor moet er ook zoveel geld voor de illegale waar worden gevraagd (onbedoelde en ongewenste vorm van werkverschaffing). Cleveland meent dat deze bevinding zeker ook geldt voor de drugsmarkt waarin een waar ‘guerrilla leger’ bestaat van kleine en weinig professioneel werkende dealers;166

- de criminalisering van productie en handel bevordert op termijn de organisatie en de professionaliteit van de misdadigers, die bovendien in toenemende mate bereid zijn tot het uitoefenen van geweld; door het uitvaardigen van hogere straffen zijn de criminelen ertoe genoodzaakt effectievere veiligheidsmaatregelen te nemen, of de problemen af te schuiven op anderen.

De les van de Amerikaanse Drooglegging is dat de poging een roesmiddel uit te bannen een bedreiging vormt voor justitie en politie zelf. Dit mechanisme, door Bommels in 1989 al voorspeld, werd in de IRT-affaire enkele jaren later, toen bleek dat politieorganen ‘gerund’ werden door drugshandelaren, maar al te zeer bewaarheid.167 _{Een andere les is dat in medisch opzicht de}

Drooglegging een groot succes was: de incidentie van levercirrose nam aanzienlijk af en de alcoholconsumptie per hoofd van de bevolking daalde, ondanks de illegale stokerij en import tot naar schatting tussen de 30 en 50 procent.168 _{Tijdens de Drooglegging kreeg de criminaliteit steeds}

professionelere en georganiseerde kenmerken. Na de opheffing van het alcoholverbod verplaatste de criminaliteit zich naar andere domeinen. Volgens Bovenkerk blijkt echter uit criminologisch onderzoek dat bij het wegnemen

of verminderen van de mogelijkheid om delicten te plegen de verplaatsing lang niet altijd optreedt of slechts in mindere mate.169

De prohibitionisten gingen ervan uit dat de drankhandel principieel niet te reguleren was. Na de Drooglegging bleek dat geenszins het geval te zijn en lukte het een structuur van regelsgevingen en belastingheffing op te zetten die loyaal door de industrie en de handel werd nageleefd.170 _{Ook later bleek} dat het goed lukte een alcoholmatigingsbeleid te voeren en te handhaven. De les die hieruit kan worden getrokken is volgens Levine en Reinarman dat door het legaliseren van alcohol - en de productie en distributie vervolgens te reguleren - resultaten zijn bereikt die door de prohibitionisten nooit voor elkaar konden worden gebracht. Alcohol werd een normaal onderwerp dat geen aanleiding meer vormde voor heftige maatschappelijke conflicten. Bovendien bleek het ook nog een in veel opzichten beheersbaar onderwerp te zijn. Weliswaar komt de regulering nog steeds onder dwang tot stand, maar niet met zulke gewelddadige strijd als ten tijde van de Drooglegging. Het is dus denkbaar dat zoiets ook zal lukken voor de legalisering van de productie en distributie van drugs, mits het gebruik als zodanig binnen bepaalde grenzen wel geaccepteerd wordt.171

Toch moet met deze gevolgtrekking voorzichtig omgesprongen worden. Zoals Levine en Reinarman stellen duurde de alcoholprohibitie slechts 14 jaar en was met het middel al millennia lang ervaring. Het drugsverbod duurt nu al meer dan 80 jaar en de maatschappelijke ervaring met de diverse middelen is nog maar heel kortstondig.172 _{Het huidige prohibitiebeleid is gebaseerd op} de veronderstelling dat illegale drugs zó gevaarlijk zijn dat de meeste gebruikers daarvan hoogstwaarschijnlijk verslaafd worden. Levine en Reinarman nuanceren deze stellingname omdat volgens hen veel verslavingsgedrag juist voortvloeit uit de verwachtingen en de

omstandigheden die via een verbiedend en bestraffend beleid.173 _Vergelijken we de Amerikaanse ervaringen met het verbieden en later weer legaal reguleren van alcohol met de Nederlandse situatie, dan kunnen we stellen dat ook in Nederland in diezelfde periode het drankgebruik zeer sterk daalde, maar in dit geval zonder ingrijpende verbodsbepalingen. In Nederland was er wel een gamma van regelgevingen, voorzieningen en

beheersingsinstrumenten tot stand gebracht. Er bestond evenwel een sterk bewustzijn van en grote zorg voor het voorkomen van aan

alcoholgerelateerde problematiek bij de belangrijkste politieke stromingen geen streven om drank illegaal te maken.

De - paradoxale - les die uit de geschiedenis getrokken kan worden is dat een drugspolitiek gericht op controle altijd complexer is dan een louter verbods- en handhavingspraktijk ter zake. Legalisering is geen ‘simpele’ oplossing, doch

juist een zeer ingewikkelde, en het is bovendien een oplossing die voortdurend moet worden vernieuwd.

De Leon bekritiseert de analogie met de alcoholprohibitie die critici van het repressieve beleid zo vaak naar voren brengen als misleidend. Deze analogie negeert namelijk de diepgaande verschillen in de cultuur en de sociale context van het middelengebruik in twee historisch verschillende perioden. Als de huidige illegale middelen gelegaliseerd worden zou dat een markt scheppen voor de penetratie van weer nieuwe middelen. Legalisering zal de potentiële gezondheidsrisico's doen toenemen. Van belang is in dit verband te vermelden dat na de opheffing van de Drooglegging, de Repeal of Prohibition, na verloop van tijd het alcoholmisbruik en de daaraan gerelateerde ziekten en negatieve sociale gevolgen toenam.174 Voorstanders van legalisering van drugs wijzen ook vaak op de legale status van alcohol en tabak. Maar tegenstanders van legalisering, zoals De Leon, voeren dát nu juist weer aan als voorbeeld van wat legalisering vermag. De gezondheidsrisico's van alcohol en helemaal van tabak zijn enorm. De negatieve gevolgen van het gebruik van deze stoffen nemen op wereldschaal alleen maar toe. En ook legaal

voorgeschreven medicijnen (psychofarmaca, slaap- en kalmeringsmiddelen) worden verkeerd gebruikt.