algemeen theoretisch model
6.5. Een multidimensioneel zielzorgconcept
Aan het einde van het Kompendium ligt er een multiperspectievisch zielzorgconcept op tafel. In het boek Seelsorge werkt Nauer dit concept verder uit en creëert daarmee haar eigen zielzorgconcept dat eenmultidimensioneel karakter heeft. Dit betekent dat zij haar denken vanuit de verschillende kijkrichtingen verlaat en overgaat naar een spreken vanuit verschillende dimensies zoals die te vinden zijn in het fundament van het zielzorgconcept: het God- en mensbeeld.
Nauer (2007a, 249) pleit ervoor dat geestelijk verzorgers een eigen zielzorgconcept-competentie ontwikkelen. De zielzorger moet op de vragen naar het God- en mens-beeld, inhoud en de doelstellingen, het rolprofiel, competentieprofiel, praxis-zwaartepunten en methodiek, een antwoord kunnen formuleren omdat hij zijn werk moet kunnen verantwoorden voor zichzelf, de organisatie waar hij in werkt, de opdrachtverstrekker en de beeldvorming in de samenleving (idem, 251). Schematisch ziet een zielzorgconcept er volgens Nauer (idem, 150) zo uit:
Figuur 6.1. zie noot 9
9 Deze figuur is overgenomen uit Nauer, Seelsorge (250) en door schrijver dezes vertaald en bewerkt.
Inhoudelijke definitie en doelstelling zielzorg
Fundament
Praxis (wat) Methode (hoe)
Doelgroep Samenwerking
Rolprofiel Competentieprofiel
Godsbeeld
Theologisch fundament
Mystagogisch-spiritueel perspectief Pastoraalpsychologisch-ethisch perspectief Diakonaal-profetischperspectief
Mensbeeld Antropologisch fundament
Het God- en mensbeeld vormen het fundament van een concept. Deze zijn op elkaar betrokken. Vanuit dit fundament wordt een inhoudelijke doelstelling geformuleerd die weer invloed heeft op het rolprofiel en het competentieprofiel et cetera. Tegelijkertijd zijn de praxis, de doelgroep, de samenwerking en dergelijke weer van invloed op de inhoudelijke definitie, et cetera. Deze laatste these betekent dat een zielzorgconcept in voortdurende verandering is. Het concept kent een eigen dynamiek (idem, 249-250). In deze paragraaf volgen we het zielzorgconcept zoals Nauer dit formuleert.
6.5.1. Godsbeeld
Zoals reeds beschreven acht Nauer in het kader van de pluraliteit het trinitaire godsbeeld het meest geschikt voor een multidimensioneel zielzorgconcept. Verschillende er-varingen van God, Jezus Christus en de Heilige Geest komen tot ons middels de Schrift, de mondelinge overleveringen, de kunst en in de individuele en collectieve verhalen van onze tijd. In deze ervaringen wordt God als Schepper ervaren, die de geschiedenis van mens en wereld draagt als ‘enige’ God. Hij is als een troostende moeder en een trouwe vader. God en mens staan in relatie met elkaar, hij heeft met mensen een verbond gesloten. Hij is de trouwe begeleider, de geduldige trooster, de nabije helper en de bevrijdende redder. Op deze God kunnen mensen vertrouwen (idem, 80). Daarnaast horen en lezen we ook over ervaringen van een donkere kant van God. God kan ver weg zijn, niet te ervaren. Er zijn ervaringen van geweld en toorn beschreven. God laat zich ervaren in licht en donker, de mens kan God liefhebben en vrezen. Het evangelie vertelt over de woorden en daden van Jezus. Hij zette mensen in het midden die aan de rand stonden. Zijn woorden waren niet veroordelend of moraliserend maar verbonden met het leven van alledag. De levenswijze van politieke en religieuze machten stelde hij aan de kaak. Jezus’ leven staat geheel in dienst van het Rijk Gods. Zijn op medemenselijkheid gerichte praxis is een getuigenis van het Rijk Gods. Deze praxis kan diaconaal genoemd worden en is gericht op gerechtigheid, solidariteit en geweldloosheid, op helend handelend en het bestrijden van demonische machten. God is de spirituele krachtbron bij dit alles. Vanuit de verrijzeniservaring ontstond er een nieuwe kijk op de betekenis van Jezus. De levende God heeft Jezus niet overgelaten aan het niets van de dood maar hem deel laten hebben aan zijn leven. Het kruis wordt dan het symbool van de sympathie van God met de lijdende mens, ook en juist als hij niet ingrijpt. Ook kan men dan zijn leven zien als Gods zelfgave, Gods menswording.
In de menswording verbond God zich met de mensengeschiedenis. Bij de verrijzenis valt de beslissing over het leven van elke mens. Als deze zich laat betrekken in het Paasgebeuren van Jezus, dan wordt hij deelachtig aan Gods redding. Zo wordt hij opgenomen in de universele heilsgeschiedenis van God, die met de scheppingsgeschiedenis is begonnen, in de verlossingsgeschiedenis zich heeft verdicht en aan het einde van de geschiedenis de redding van alle mensen doet verhopen. De Heilige Geest is als levengevende, dynamische, creatieve, scheppende kracht in het
nu voor allen aanwezig. Zij is de Geest Gods, die haar oorsprong vindt in de Vader en de Zoon. Daardoor is zij ook geïnvolveerd in de boodschap van het Rijk Gods. Daarom kan men zeggen dat noodlijdende mensen en onrechtvaardige structuren de meest uitdagende plekken zijn voor de Geest. Schematisch ziet het Godsbeeld er als volgt uit.
Figuur 6.2. zie noot 10
Deze trinitaire structuur van het Godsbeeld levert een aantal belangrijke punten op voor de zielzorg:
* Men kan zielzorg niet funderen in één dimensie van het Godsbeeld. Door de trinitaire structuur van het Godsbeeld is zielzorg altijd multidimensioneel.
* Het geheim van de triniteit moet bewaard blijven. Het geheim van God overstijgt al wat beperkt is, dus ook elke constructie die we bedenken voor zielzorg.
* De ambivalenties van de menselijke Godservaringen worden serieus genomen. * Zielzorg gelooft in de werkzaamheid van de Heilige Geest in culturen, religies en mensen.
10 Deze figuur is overgenomen uit Nauer, Seelsorge (104) en door schrijver dezes vertaald. transcendent
aan gene zijde ver(af) verborgen eeuwig onzichtbaar machteloos niet te ervaren Schepper Vader Verbondspartner Toornige Bevrijder Christelijk Godsbeeld Multidimensionele God immanentie van deze wereld nabij onthullend eindig zichtbaar machtig te ervaren Heilige Geest Krachtbron Bemiddelaar Voltooier identiteit eenheid universaliteit absoluutheid verschil veelvoud particulariteit relativiteit Jezus Christus God-Mens Zoon Rechter Verlosser
* Zij oriënteert zich op de kern van Jezus’ boodschap: de realisering van het Rijk Gods op een wijze dat de spanning die zich in deze boodschap bevindt tussen het aangebroken en het komende Rijk Gods niet verdwijnt of vermeden wordt. * Zielzorgers pogen de realisering van het Rijk Gods verder te dragen. Zij doen dat in alle beperktheid.
* Zij dienen zich verre te houden van zo goed als God te zijn of Jezus te willen imiteren.
* God zelf draagt namelijk de zorg voor mensen, daarbij wordt niemand uitgesloten.
6.5.2. Mensbeeld
Naast het Godsbeeld beschrijft Nauer (2005, 2006, 2007a) een mensbeeld als fundament van een zielzorgconcept. Centraal in haar schema staat de term ‘ziel’, een begrip dat ze uitdrukkelijk theologisch uitwerkt.11 Tegelijk maakt ze transversale overgangen tussen deze theologische inhouden en inzichten uit de menswetenschappen.
Uitgangspunt van haar beschrijving is de tegenwoordigheid van God in het leven van de mens. De mens is een door God gewild schepsel, uniek in het bestaan, evenbeeld van God, verbondspartner, maar hij kan ook tot stof en as vergaan. Hij is verstrikt in schuld en zonden maar desondanks is er rechtvaardiging en onvoorwaardelijke genade van Gods kant: geliefd, verlost, begenadigd, bevrijd. De mens is uitgerust met een onaantastbare waardigheid en niet te verliezen waarde, die niet afhangen van gezondheid en perfectie, van ras, nationaliteit, klasse of van het juiste geloof. Vanuit christelijk opzicht is elk mensenleven heilig en waardevol, en daarom beschermwaardig. Schematisch ziet het mensbeeld er als volgt uit (zie figuur 6.3).
Vanuit christelijk opzicht is mens-zijn en persoon-zijn niet te scheiden.12 Ondanks dood en oordeel is de mens opgenomen in de universele heilsgeschiedenis. De diverse elementen van de ‘ziel mens’ zijn aan de ene kant met elkaar verweven en aan de andere kant staan ze in een ambivalentie ten opzichte van elkaar. De mens is en blijft uiteindelijk een multidimensioneel geheim.
6.5.3. Definitie en doelstelling
Vanuit de theologische antropologie formuleert Nauer een definitie van zielzorg en meerdere doelstellingen. In algemene zin benoemt Nauer (2007a, 227) multi-dimensionele zielzorg als “de bekommernis om de complexe en ambivalente mens in zijn totaliteit zowel in het dagelijks leven als in geluks- en crisismomenten en ondanks ziekte, handicap, gebrekkigheid, chronische ziekte, doodsangst, eenzaamheid, vertwij-11 Zie de uitwerking van het begrip ziel in de inleiding.
12 Nauer refereert hierbij aan Peter Singer die mens zijn en persoon zijn niet congruent acht. Hij verklaart mensen tot non-personen als ze niet kunnen voldoen aan het ideaal van het autonome individu.
Figuur 6.3. zie noot13
feling, hopeloosheid, fragmentariteit, lijden, nood, armoede… In bijbelse termen ge-sproken betekent dat: er zorg voor dragen dat volheid van leven ervaren kan worden (Joh. 10, 10).”
Naast een algemene doelstelling formuleert Nauer een diversiteit aan doelstellingen. De doelstellingen worden gebundeld binnen drie kaders (Nauer 2007a, 150), die relateren aan verschillende dimensies – geest, context, lichaam en pyche – uit het multidimensionele mensbeeld (zie volgende pagina).
Figuur 6.4. Zie noot14