Economische CSR: Voldoen aan minimale vereisten van wet- en regelgeving

Het denken van Friedman en Hayek over de onderneming valt in de categorie van economische CSR. Hayek betoogt dat ondernemingen niet afgeleid moeten worden van hun eigenlijke doel.142 Het nastreven van sociale doelen door ondernemingen heeft volgens Hayek negatieve consequenties op de korte en op de lange termijn. Het onmiddellijke ongewenste effect is dat de macht van het management van ondernemingen wordt uitgebreid naar politieke, sociale en morele vraagstukken. Hierdoor wordt het heldere economische doel van ondernemingen vervangen door vage en moeilijk definieerbare sociale verantwoordelijkheden.143 Hayek betoogt tevens dat wanneer het management van een onderneming publieke belangen behartigt, de logische consequentie is dat overheden zich - als behartiger van het publieke belang - gaan bemoeien met het handelen van ondernemingen. “But while in the short run the effect is to increase an irresponsible power, in the long run the effect is bound to be increased control of corporations by the power of the state.”144

Ook Carroll’s theorie wordt in de literatuur gekoppeld aan economische CSR.145

Carroll (1991) onderscheidt een piramide van vier soorten verantwoordelijkheden ten aanzien van CSR: economische, ethische, juridische en filantropische verantwoordelijkheden.146

142 Hayek, F.A. (1960). ‘The corporation in a democratic society: In whose interest ought it and will it be run?’ In: F.A. Hayek Studies in Philosophy, Politics and Economics, p. 300.

143 Idem, p. 311.

144 Idem, p. 311.

145 Heikkurinen, P. & Mäkinen, J. (2018). ‘Synthesising corporate responsibility on organisational and societal levels of analysis: An integrative perspective’. Journal of Business Ethics, Vol. 149, p. 589-607, p. 591.

146 Carroll, A.B. (1991). ‘The pyramid of CSR: Toward the moral management of organizational stakeholders’. Business Horizons, July-august, p. 39-48, p. 40.

Figuur 3.3: Carroll’s piramide van Corporate Social Responsibility147

De economische verantwoordelijkheden van ondernemingen vloeien voort uit hun belangrijkste rol, namelijk het produceren van goederen en diensten. Een belangrijke verantwoordelijkheid in dit verband is het maken van winst en het verkrijgen van een stevige positie in de markt. Tegelijkertijd wordt van ondernemingen verwacht dat zij opereren binnen het kader van wet- en regelgeving. Dit is de juridische verantwoordelijkheid van een onderneming. De ethische verantwoordelijkheid van ondernemingen gaat over het belang om te handelen in overeenstemming met de normen en waarden in een samenleving. Filantropische verantwoordelijkheden gaan er ten slotte om dat ondernemingen corporate citizens zijn en een bijdrage leveren aan de samenleving. De economische en juridische verantwoordelijkheden zijn vereist, ethische verantwoordelijkheden worden verwacht, en filantropische verantwoordelijkheden zijn gewenst.148 De verantwoordelijkheden in de piramide van Carroll lijken op het eerste gezicht veel breder dan de verantwoordelijkheden die Hayek en Friedman toeschrijven aan de onderneming. Ook zij betogen echter dat ondernemingen hun winsten moeten maximaliseren binnen de wettelijke en ethische regels van de samenleving. Maar in hoeverre past de filantropische verantwoordelijkheid van de onderneming binnen het denken van Hayek en Friedman?

Kusunoki betoogt dat Hayek het niet eens zou zijn met het onderscheiden van verschillende lagen ten aanzien van CSR. De doelen van een onderneming van het maximaliseren van winst en filantropie behoren in het denken van Hayek tot dezelfde

147 Schwartz, S.S. & Carroll, A.B. (2003). ‘Corporate social responsibility: A three domains approach’. Business Ethics Quarterly, Vol. 13(4), p. 503-530, p. 504.

148 Carroll, A.B. (1991). ‘The pyramid of CSR: Toward the moral management of organizational stakeholders’. Business Horizons, July-august, p. 39-48, p. 43.

categorie.149 Als het filantropisch handelen van een onderneming een plicht is die voortkomt uit de notie van sociale gerechtigheid dan is het geen verantwoordelijkheid van de onderneming. Een onderneming dient echter wel ethisch compliant te zijn. Als filantropisch handelen van de onderneming voortvloeit uit ethische compliance, dan is het een verantwoordelijkheid van de onderneming.150 Dit is in lijn met wat Hayek schrijft in ‘Corporations in a Democratic Society’: “(…) certain generally accepted rules of decency and perhaps even charitableness should probably be regarded as no less binding on corporations than the strict rules of law.”151 De wettelijke en ethische

compliance en filantropie zijn volgens Kusunoki allemaal onderdeel van dezelfde

categorie van de rule of law, en worden gecoördineerd in een spontane orde.152

Heikkurinen & Mäkinen betogen dat economische CSR haar politieke wortels heeft in de neoliberale visie op de samenleving, waarin sprake is van een beperkte overheid, bedrijven beschouwd worden als economische actoren en heldere grenzen bestaan tussen het publieke en private domein van de samenleving.153 Het economische handelen van ondernemingen dient begrensd te worden vanuit het institutionele kader dat overheden stellen. De verantwoordelijkheid voor publieke belangen en gerechtigheid wordt in het publieke domein geschoven.154 Vanuit het neoliberale denken hebben overheden echter alleen de verantwoordelijkheid om indirect bij te dragen aan het belang van de samenleving door het bevorderen van een spontane marktordening. Volgens Heikkurinen & Mäkinen zijn er onvoldoende robuuste institutionele mechanismes aanwezig om een goede samenleving te bevorderen.155 Het neoliberale denken in een internationale context draagt volgens hen bij aan private concentraties van macht en zwakke publieke structuren in de samenleving. In deze context kan de private economische macht van ondernemingen veranderen in politieke macht, waardoor de grenzen tussen ondernemingen en overheden vervagen.156

149 Kusunoki, S. (2016). ‘Hayek on Corporate Social Responsibility’. Constitutional Political Economy, Vol. 27(1), p. 93-110, p. 105.

150 Idem, p. 105.

151 Hayek, F. A. (1967 (1960)). ‘The corporation in a democratic society’. In: Hayek, F.A. (ed.). Studies in Philosophy, Politics and Economics, p. 300–312, p. 301.

152 Kusunoki, S. (2016). ‘Hayek on Corporate Social Responsibility’. Constitutional Political Economy, Vol. 27(1), p. 93-110, p. 106.

153 Heikkurinen, P. & Mäkinen, J. (2018). ‘Synthesising corporate responsibility on organisational and societal levels of analysis: An integrative perspective’. Journal of Business Ethics, Vol. 149, p. 589-607, p. 591.

154 Idem, p. 596.

155 Idem, p. 596.