CSR en de stakeholderstheorie

Een andere reactie op economische CSR wordt gevormd door de stakeholderstheorie. Vanuit deze theorie, die midden jaren ’80 werd uitgewerkt door onder meer R. Edward Freeman in zijn boek Strategic Management: A Stakeholder Approach (1984)168 wordt benadrukt dat bedrijven een verantwoordelijkheid hebben jegens belanghebbenden in de samenleving.169 Stakeholders zijn “(…) groups and individuals who benefit from or are harmed by, and whose rights are violated or respected by, corporate actions.”170

Ondernemingen hebben verschillende stakeholders zoals investeerders, aandeelhouders, werknemers, klanten en lokale gemeenschappen, elk met verschillende belangen. Daar waar CSR als doel heeft om te beschrijven welke verantwoordelijkheden bedrijven hebben, adresseert de stakeholderstheorie het vraagstuk ten opzichte van wie bedrijven

responsibility on organisational and societal levels of analysis: An integrative perspective’. Journal of Business Ethics, Vol. 149, p. 589-607; Mäkinen, J. & Kourula, A. (2012).’Pluralism in political corporate responsibility’. Business Ethics Quarterly, Vol. 22(4), p. 649-678.

165 Mäkinen, J. & Kourula, A. (2012).’Pluralism in political corporate responsibility’. Business Ethics Quarterly, Vol. 22(4), p. 649-678, p. 650.

166 Scherer, A.G. (2018). ‘Theory assessment and agenda setting in political CSR: A critical theory perspective’. International Journal of Management Reviews, Vol. 20, p. 387–410, p. 390.

167 Idem, p. 394.

168 Freeman, E. (1984). Strategic Management: A Stakeholder Approach, Boston: Pitman Publishing.

169 Zie onder meer: Branco, M.C. & Rodrigues, L.L. (2007). ‘Positioning stakeholder theory withing the devate of Corporate Social Responsibility’. Electronic Journal of Business Ethics and Organization Studies, Vol. 12(1), p. 5-15; Jamali, D. (2008). ‘A stakeholder approach to CSR: A fresh perspective into theory and practice’. Journal of Business Ethics, Vol. 82(1), p. 213-231; O’Riordan, L. & Fairbrass, J. (2008). ‘Corporate Social Responsibilty (CSR): Models and theories in stakeholder dialogue’. Journal of Business Ethics, Vol. 83, p. 745-758; Doh, J.P. & Gauy, T.R. (2006). ‘Corporate Social Responsibility, public policy, and NGO activism in Europe and the United States: An institutional-stakeholder perspective’. Journal of Management Studies, Vol. 43(1), p. 47-73.

170 Freeman, R. E. (1998). ‘A stakeholder theory of the modern corporation’. In Pincus, L. B. (ed.). Perspectives in Business Ethics, McGraw-Hill, Singapore, p. 171-181, p. 174.


verantwoordelijk zijn.171 In de stakeholderstheorie ten aanzien van CSR wordt het handelen van ondernemingen verbonden met belangen van andere stakeholders dan alleen de aandeelhouders. Dit geeft ruimte voor het in perspectief plaatsen van het handelen van ondernemingen waarbij niet winstmaximalisatie, maar waardeoptimalisatie centraal staat.172 Freeman betoogt dat ondernemingen in hun bedrijfsvoering afwegingen ten aanzien van de onderneming, ethiek en de samenleving moeten integreren.173 Er is een natuurlijke afhankelijkheid tussen economische, sociale en ecologische belangen, terwijl er in de praktijk sprake is van een disconnectie tussen economische en sociale waarden. Zsolnai betoogt dat ondernemingen die alleen het maken van winst als doel hebben een desastreuze invloed hebben op de diversiteit van ecosystemen, de autonomie van lokale gemeenschappen en de kansen van toekomstige generaties op een normaal leven.174 Winst weerspiegelt volgens hem altijd de waarden van de sterkste stakeholders in het hier en nu en de belangen van toekomstige generaties worden onvoldoende meegewogen.175 Het is van belang dat conflicten die ontstaan tussen de traditionele stakeholders en stakeholders zoals de natuur, de samenleving en toekomstige generaties onder ogen worden gezien.176

Freeman & Velamuri betogen dat het begrip CSR kan leiden tot een separation

thesis, waarin de belangen van ondernemingen apart worden beschouwd van de

belangen van de samenleving en ethische vraagstukken. CSR impliceert dan dat bedrijven goede dingen moeten doen voor de samenleving, omdat de onderliggende structuur van bedrijven niet goed is of moreel neutraal.177 “(…) the challenge is to promote a different way of doing business that integrates considerations of business, ethics and society.”178 Freeman & Velamuri betogen dat de stakeholder theorie kan helpen om bedrijfsbelangen te beschouwen in samenhang met belangen van stakeholders in de samenleving en bij uitstek geschikt is om economische, sociale en ethische overwegingen te integreren.179 O’Riordan, een onderzoekster die veel heeft

171 Jamali, D. (2008). ‘A stakeholder approach to CSR: A fresh perspective into theory and practice’. Journal of Business Ethics, Vol. 82(1), p. 213-231.

172 O’Riordan, L. (2017). Managing Sustainable Stakeholder Relationships: Corporate Approaches to Responsible Management, Cham: Springer.

173 Freeman, R.E., Velamuri, S.R. & Moriarty, B. (2006). ‘Company stakeholder responsibility: A new approach to CSR’. Bridge Paper, Business Roundtable Institute for Corporate Ethics, p. 4.

174 Zsolnai, L. (2009). ‘Nature, society and future generations’. In: Bettignies, H-C. de & Lépineux, F. (eds). Business, Globalization and the Common Good, p. 139-152, p. 147.

175 Idem, p. 147.

176 Idem, p. 151.

177 Freeman, R.E. & Velamuri, S.R. (2006). ‘A new approach to CSR: Company stakeholder responsibility’. In: Kakabadse, A. & Morsing, M. (eds). Corporate Social Responsibility: Reconsiling Aspiration with Application, New York: Palgrave Macmillan, p. 9-23, p. 10.

178 Idem, p. 9.

geschreven over CSR in relatie tot de stakeholdertheorie180 benadrukt dat het een grote uitdaging is voor bedrijven om na te gaan jegens wie ze verantwoordelijk zijn en hoe ver deze verantwoordelijkheid reikt. Knelpunten ten aanzien van het managen van de relatie tussen bedrijven en stakeholders zijn verschillende en soms conflicterende belangen van stakeholders en contextuele complexiteit die wordt versterkt door verschillende interpretaties in verschillende landen en culturen.181

Goodpaster benadrukt verder dat ondernemingen in hun besluitvorming niet alleen oog moeten hebben voor stakeholders, maar ook voor het perspectief van hun maatschappelijke en sociale omgeving, het perspectief van het publieke belang.182 De opwarming van de aarde is bijvoorbeeld een zorg van publiek belang. Vraagstukken zoals de opwarming van de aarde vragen om “a larger social awareness that steps outside of the embedded stakeholder framework in an effort to see whether (or not) the implications for the common good of the identified decision making patterns are dysfunctional. Stakeholder thinking needs to be balanced by a more comprehensive concern.”183 Ten aanzien van beslissingen die invloed hebben op de opwarming van de aarde worden toekomstige generaties bijvoorbeeld niet als stakeholder benoemd in de traditionele stakeholdersanalyse, terwijl de gevolgen voor hen wel erg groot kunnen zijn. Een dergelijk voorbeeld vraagt om besluitvorming van ondernemingen in een breder perspectief dan de stakeholdersanalyse, een perspectief van het publieke belang van de samenleving.184 “One might say that there are multiple responsibilities attaching to any company’s place in the community (stakeholder responsibilities) and there is also a responsibility of a different kind (or a different order), namely, the responsibility (deriving from membership in the human community) to contribute to solutions, to collaborate ethically – in contrast to a company’s transactions with its own set of

180 Zie onder meer: O’Riordan, L. (2006). CSR and stakeholder dialogue: Theory, concepts, and models for the pharmaceutical industry, MRES Dissertation. University of Bradford, Bradford, UK; O’Riordan, L. (2010). Perspectives on Corporate Social Responsibility (CSR): Corporate Approaches to Stakeholder Engagement in the Pharmaceutical Industry in the UK and Germany, PhD Thesis, Bradford University School of Management, Bradford, UK; O’Riordan, L. & Fairbrass, J. (2008). ‘CSR—Theories, models and concepts in stakeholder dialogue—A model for decision-makers in the pharmaceutical industry’. Journal of Business Ethics, Vol. 83(4), p. 754–758.; O’Riordan, L. & Fairbrass, J. (2014). ‘Managing stakeholder engagement: A new conceptual framework’. Journal of Business Ethics, Vol. 125(1), p. 121–145.; O’Riordan, L., Zmuda, P. & Heinemann, S. (2015). New Perspectives on Corporate Social Responsibility: Locating the Missing Link, Wiesbaden: Springer.

181 O’Riordan, L. & Fairbrass, J. (2008). ‘Corporate Social Responsibility (CSR): Models and theories in stakeholder dialogue’. Journal of Business Ethics, Vol. 83, p. 745–758, p. 747;

182 Goodpaster, K. E. (2009). ‘Stakeholders and the common good: A polarity within corporate conscience’. In: Bettignies, H-C. de & Lépineux, F. (eds). Business, Globalization and the Common Good, p. 101-119, p. 114.

183 Idem, p. 115.

stakeholders.“185 Goodpaster benadrukt dat het publieke belang niet de verantwoordelijkheid is van een enkele onderneming. Vraagstukken ten aanzien van publiek belang gaan veelal om sector overstijgende- en zelfs natie overstijgende vraagstukken. In sommige gevallen is een ingreep in de sociale orde nodig om sociaal ongewenste gevolgen van beslissingen van individuele ondernemingen ongedaan te maken. Deze aanpassingen kunnen worden gedaan door overheden, maar andere invloeden op de besluitvorming van ondernemingen kunnen tevens effectief zijn. Hierbij kan worden gedacht aan de invloed van ngo’s, onderwijs, consumentenboycots, dashboards ten aanzien van sociale investeringen etc.186