Inleiding
De problematiek van kwetsbare bewoners in kwetsbare wijken, heeft binnen diverse gremia volop de aandacht. Zowel bij corporaties, in gemeenten en het publieke en politieke debat is het samenleven en samenwonen in kwetsbare wijken een heet hangijzer. Inmiddels zijn er diverse onderzoeken gepubliceerd (o.a. Rigo/Aedes, 2020 en AEF, 2020), die dit beeld bevestigen.
Veelal zijn deze onderzoeken kwantitatief van aard. Zij leiden tot oproepen voor een betere onderlinge samenwerking, het pakken van verantwoordelijkheid en eigenaarschap in de wijken. Voor veel professionals is het een uitdaging om oplossingen te vinden binnen de bestaande kaders van de systemen en samen te werken met de vele organisaties die actief zijn in de wijken. De crux is om, met elkaar, de grenzen van het systeem op te rekken. Echter, wat is er dan reeds mogelijk binnen de huidige kaders? De vraag die dan opdoemt is, wat werkt en wat is duurzaam succesvol? Wat zijn de opgedane ervaringen en wat zijn de verschillende perspectieven? Wat kunnen we van elkaar leren? Waar zit de kracht van de samenleving zelf, en hoe adaptief zijn we eigenlijk als het gaat om dit thema? Deze bijdrage, als onderdeel van de discussiedagen sociale huisvesting, richt zich op het versterken van de oplossings- en kansgerichte dialoog op basis van leerervaringen van professionals. Dit betreft de ervaringen in het speelveld binnen de huidige kaders. Het vertrekpunt is het delen van beelden, waarden en ervaringen. Het gaat daarbij om ervaringen van uiteenlopende betrokkenen binnen de ketens van samenwerking binnen de wijken en de buurten. De inzichten die ontstaan vormen input voor het organiseren, voorbereiden en structureren van een verdere dialoog met verschillende betrokkenen. Een dialoog die barrières tussen ‘bubbels’ slecht, die overtuigingen, verwachtingen en wensen in beeld brengt en nieuwe oplossingen en initiatief stimuleert. De bijdrage middels deze paper is een eerste stap om dit proces in gang te zetten. Daarvoor benutten we ook de mogelijkheden om digitaal de dialoog te faciliteren.
De opbouw van deze paper is als volgt. In de situatieschets gaan we eerst in op het belang van het benutten van leerervaringen, het perspectief van de bewoner en de verschillende perspectieven die er zijn als het gaat om kwetsbaarheid. Vervolgens komt aan de orde op welke wijze een eerste dialoog over leerervaringen is vormgegeven. Daarbij gaan we in op de inzet van de OOR methodiek om de dialoog digitaal te faciliteren. Vervolgens schetsen we het proces om deze dialoog vorm te geven en geven we een indruk van de eerste opbrengst. We sluiten af met enkele bouwstenen voor het
duurzaam bouwen aan veerkracht van kwetsbare wijken. Daarbij geven we ook aan op welke wijze een vervolg kan worden gegeven aan dit proces.
Situatieschets
Door ambulantisering en extramuralisering in delen van de zorg neemt de druk op bepaalde wijken en buurten toe. In, met name, al kwetsbare wijken of buurten met verhoudingsgewijs veel sociale woningbouw, neemt door de instroom van kwetsbaren de druk op het samenleven toe. Corporaties zien het aantal meldingen van overlast toenemen. Aldus het onderzoek ‘kwetsbare bewoners en overlast’, dat Aedes in 2018 heeft laten uitvoeren. Het gaat daarbij om kwetsbare bewoners zoals mensen met een licht verstandelijke beperking, mensen met psychiatrische problematiek en mensen zonder werk. Voor deze groepen geldt dat zij vaak een zeer laag inkomen hebben (tot bijstandsniveau), problemen op het vlak van financiën en administratie, fysieke of psychische klachten, een beperkt sociaal netwerk en in veel gevallen een beperkte zelf- en samenredzaamheid.
Toch kan er niet worden gesteld dat de instroom van kwetsbaren per definitie leidt tot problemen. Om te duiden wat er aan de hand is in een bepaald gebied, moet er altijd meer worden ingezoomd op de specifieke situatie. Hierbij spelen zaken als bijvoorbeeld de aard van een complex (incl. de mutatiegraad), de kracht en de samenwerking binnen de lokale netwerken en cultuur van een gebied, nadrukkelijk een rol. In het ene geval is concentratie ongewenst, en in het andere geval misschien wel een oplossing. Oplossingen en kansen lijken daarmee heel lokaal en contextueel bepaald. De vraag rijst hiermee of en welke overkoepelende mogelijkheden er kunnen worden benoemd, anders dan die we nu in de rapporten vaak zien (o.a. regierol gemeenten, vroegsignalering, meer zorg en intensiveren samenwerking).
Dit andere perspectief is gebaseerd op de leerervaringen in de praktijk. Specifiek gaat het daarbij om leerervaringen, waarbij het perspectief van de bewoner onderdeel is van het proces. Om dit meer uit te kunnen diepen, zien wij drie aanknopingspunten:
1. Wat maakt samenwerking succesvol en hoe gaan we om met de grenzen van onze eigen systemen en onze eigen (beperkende) overtuigingen daarbinnen?
2. Welke kracht zit er in de kwetsbare bewoners zelf en wat kan er worden verwacht van netwerken in de wijken en in de complexen?
3. Wat is aanvaardbaar in de belasting van de samenleving en medebuurtbewoners op dit vlak en wat zijn kenmerken van een weerbare ondersteuning en samenleving op dit vlak? En hoe kijken we bijvoorbeeld aan tegen menging in dit kader?
Wat is kwetsbaar?
Over wat kwetsbaar is, kunnen de beelden nog wel eens verschillen. Er zijn immers diverse factoren die kwetsbaarheid kunnen veroorzaken, en in die zin kan het ons allemaal overkomen. In het kader van deze dialoog gaat het vooral om kwetsbaarheid die van invloed is op het samenleven in wijken, buurten en complexen; het gaat dan om het er mogen zijn, kunnen meedoen, het bijdragen aan en geen extreme overlast veroorzaken. Dit kan zijn in combinatie, of als afzonderlijk thema.
Bij het beschouwen van kwetsbaarheid is het allereerst van belang of je kansgericht of probleemgericht kijkt. Wil je nieuwe mogelijkheden verkennen, sturen voor de bocht of het oplossen als er al iets gebeurd is? In de dialoog willen we het bewust zijn van deze brillen nadrukkelijk inbrengen.
Figuur: Perspectieven op kwetsbaarheid