Mannen, vrouwen van het Wapen Met zijn Koninklijke naam Houdt Uw Wapenspreuk in ere “Zonder vrees en zonder blaam”
Weest bereid tot al uw taken ‘t Zij in oorlog, ‘t zij in vree Draagt met moed en trots Uw Nestel
Koninklijke Mar’chaussee Draagt met moed en trots Uw Nestel
Koninklijke Mar’chaussee Door Uw naam zijt Gij verbonden
Aan ons Koninklijk gezin Met onbreekb’re gouden banden
Wat ligt daar veel ere in Deed G’uw dienst binnen de grenzen
Soms zelfs ver over zee Immer werd Uw naam geprezen
Koninklijke Mar’chaussee Immer werd Uw naam geprezen
Koninklijke Mar’chaussee Gaat zo voorwaarts in de toekomst
Zij de standaard steeds Uw tolk Van hetgeen Gij hebt betekend Voor Uw vorstenhuis en volk Handhaaf immer Neerlands wetten
‘t Zij in oorlog, ‘t zij in vree Blijft de steun van onze natie
Koninklijke Mar’chaussee Blijft de steun van onze natie
3.1 Inleiding
De Koninklijke Marechaussee is een gendarmerie korps, een politiekorps met militaire status, dat waakt over de veiligheid van de Nederlandse Staat. Het korps is opgericht op 26 oktober 1814 en is één van de vier onderdelen van de Nederlandse krijgsmacht. Het werk van de marechaussee bestaat uit een gevarieerd takenpakket welke staat beschreven in artikel 4 van de Politiewet 2012 en in artikel 5 van de Veiligheidswet BES (zie daarvoor bijlage 1). De Koninklijke Marechaussee is een uitvoeringsorganisatie, wat betekent dat het beleid van de organisatie wordt bepaald door het gezag. Het is dit bevoegd gezag dat door aanwijzingen invloed kan uitoefenen op de wijze waarop de organisatie haar taken uitvoert en prioriteert. De inhoud van het werk wordt voor een groot deel bepaald door ontwikkelingen die door de Koninklijke Marechaussee zelf niet te beïnvloeden zijn. Het korps voert haar taken uit binnen Nederland, maar ook elders in de wereld op plaatsen van strategisch belang. De organisatie wordt gekenmerkt als flexibel, daadkrachtig en is door haar militaire status overal inzetbaar. Het is de loyaliteit en flexibiliteit van de organisatie en haar medewerkers waardoor de Koninklijke Marechaussee ook wel wordt beschouwd als ‘strategische reserve’ van de staat. De aard van de taken, de wijze waarop de organisatie is ingericht en de wijze waarop de medewerkers zijn opgeleid stellen de organisatie in staat om daar waar het nodig is zwaartepunten aan te brengen in taakaccenten of binnen afzienbare tijd de taken te intensiveren. Met andere woorden; de Koninklijke Marechaussee is er als het erop aankomt.
De organisatie vervult een groot aantal taken binnen verschillende taakvelden, zoals: het bewaken en beveiligen van objecten en personen die van vitaal belang zijn voor de Staat, het handhaven van de vreemdelingenwetgeving, het uitvoeren van politietaken voor defensie alsook binnen de burgerluchtvaart, opsporingstaken, militaire missies, politiemissies en ook het samenwerken met en het verlenen van bijstand aan de politie dan wel andere onderdelen van de Nederlandse Krijgsmacht. De Koninklijke Marechaussee kent haar eigen opleidingsinstituut waar zij haar medewerkers opleidt.21 Beheersmatig is de organisatie ingebed bij het Ministerie van Defensie, militaire taken vinden onder gezag van dit ministerie plaats. Maar een belangrijk deel van haar taken voert de organisatie uit onder het gezag van het ministerie van Veiligheid en Justitie en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties.
In dit hoofdstuk laat ik de lezer nader kennismaken met de Koninklijke Marechaussee. In paragraaf 3.2. geef ik eerst een illustratie van de taken waarmee de organisatie is belast, waardoor er een beter beeld ontstaat van de organisatie waarbinnen dit onderzoek heeft plaatsgevonden. Vervolgens ga ik in paragraaf 3.3. in op de organisatiecultuur:
wat maakt de Koninklijke Marechaussee nu de Koninklijke Marechaussee? Dat brengt mij in paragraaf 3.4 ook bij de historische wortels van de organisatie, want het zijn deze wortels die ten grondslag liggen aan de organisatiecultuur. In deze paragraaf ga ik ook in op de belangrijkste organisatieontwikkelingen. In paragraaf 3.5 sta ik stil bij de organisatiestructuur. Tot slot ga ik in paragraaf 3.6 in het bijzonder in op de aandacht voor de thema’s leiderschap en zingeving binnen de organisatie. Hieruit wordt ook duidelijk waarom nu juist de Koninklijke Marechaussee voor dit onderzoek een geschikte onderzoekscasus vormt.
3.2 De Koninklijke Marechaussee: haar taken
De taken van de Koninklijke Marechaussee staan, zoals ik in de inleiding al benoemde, opgenomen in artikel 4 van de Politiewet 2012 en in artikel 5 van de Veiligheidswet BES (zie daarvoor bijlage 1). Voor de uitvoering van de taken, zoals die zijn omschreven in de Politiewet, heeft de Marechaussee dezelfde bevoegdheden als de politie. In deze paragraaf geef ik een illustratie van de taken en werkzaamheden van de Koninklijke Marechaussee op een manier die voor de lezer tot de verbeelding spreekt. Voor een exacte omschrijving van de taken verwijs ik dan ook naar de genoemde wetteksten. De Koninklijke Marechaussee is een zichtbare en een onzichtbare organisatie. In een aantal van haar taken is de Koninklijke Marechaussee het visitekaartje van Nederland. Een vliegvakantie vanaf één van de Nederlandse luchthavens naar het buitenland begint vaak met een paspoortcontrole door de Marechaussee. Ook mensen die Nederland in willen reizen komen in veel gevallen als eerste in aanraking met de Marechaussee, zowel op de lucht- en zeehavens als in de trein en op de wegen. Een ander zichtbaar voorbeeld vormt de ceremoniële ontvangst van buitenlandse staatshoofden die in Nederland op officiële wijze worden ontvangen. Dit zichtbare werk is slechts een klein deel van alle taken die de Marechaussee in haar takenpakket heeft. Andere taken zijn minder zichtbaar en worden zelfs zoveel mogelijk onzichtbaar uitgevoerd. Sommige taken worden pas zichtbaar wanneer Nederland wordt getroffen door een ramp. De repatriëringsmissie in de Oekraïne na de MH17 ramp is een voorbeeld dat bij velen tot de verbeelding spreekt. Tientallen medewerkers van de Koninklijke Marechaussee namen deel aan deze missie met als doel het vinden van stoffelijke resten en bezittingen van de slachtoffers van deze vliegramp.22 Er zijn ook taken, die als gevolg van de toenemende onveiligheid in de wereld en in de directe omgeving van Nederland, steeds zichtbaarder worden. Te denken aan de bewakings- en beveiligingstaak welke als gevolg van meerdere terroristische aanslagen in Europa is geïntensiveerd. Maar ook de grenspolitietaak is
geïntensiveerd naar aanleiding van de toegenomen vluchtelingenstroom richting Europa en Nederland. In die zin is de Koninklijke Marechaussee op dit moment voor velen misschien wel zichtbaarder dan ooit, onder meer omdat zij als gevolg van deze actualiteiten veelvuldig onderwerp is van media-aandacht. Ik zal verschillende taken uit het takenpakket van de Koninklijke Marechaussee ten behoeve van beeldvorming nader toelichten.23
Grenspolitietaak
Grenstoezicht en grensbewaking dragen bij aan het tegengaan van illegale migratie, veiligheid (contra terrorisme) en grensoverschrijdende criminaliteit. Met het grenstoe- zicht wordt de vreemdelingenwet gehanteerd en wordt illegale migratie, mensen-handel en mensensmokkel bestreden. Binnen Nederland gebeurt dit door het bewaken van de Europese buitengrens op vliegvelden, zeehavens of langs de kust (maritieme grens). Daarnaast ook bij de binnengrenzen van het Schengengebied door Mobiel Toezicht Veiligheid (MTV) aan de grens met België en Duitsland. De Koninklijke Marechaussee voert gerichte controles uit op basis van risicoprofielen. Bij de uitvoering van grensbewaking en het MTV verzamelt en gebruikt de Koninklijke Marechaussee veel informatie, die indien mogelijk met andere opsporingsinstanties wordt gedeeld. Door deelname aan het Europese agentschap voor grensbewaking, Frontex, levert de Koninklijke Marechaussee ook een bijdrage aan het bewaken van de Europese buitengrens van andere Europese lidstaten, bijvoorbeeld met de inzet van Border Security Teams in Griekenland als gevolg van de migratieproblematiek in Europa.24 Bij het handhaven van de vreemdelingenwet zorgt de Koninklijke Marechaussee voor de eerste opvang van asielzoekers die direct aan de Nederlandse grens asiel aanvragen. Ook draagt de Koninklijke Marechaussee zorg voor het begeleiden van vreemdelingen naar het land van herkomst indien zij niet in Nederland mogen blijven, de overdracht van de uit te zetten vreemdelingen aan buitenlandse autoriteiten en voor het overnemen van in het buitenland ongewenste Nederlanders. Medewerkers van de Koninklijke Marechaussee die deze taken uitvoeren, zijn speciaal getraind om deze bijzondere taken humaan en met respect voor alle betrokkenen uit te kunnen voeren.