VERHOUDING

184. Hoewel historisch gezien het auteursrecht en de vrijheid van meningsuiting en informatie een gezamenlijk doel wenste te bereiken, staan de twee grondrechten de laatste jaren eerder recht tegenover elkaar. Op zich hoeft dat niet te verbazen. Terwijl de vrijheid van meningsuiting en informatie net de toegang tot bepaalde ideeën en informatie wil beschermen, probeert het auteursrecht hetgeen waarin die informatie is opgenomen te beschermen.743 Het

loutere feit dat de belangen tussen beide kunnen conflicteren, is echter niet de voornaamste reden voor de complexe relatie tussen het auteursrecht en de vrijheid van meningsuiting en informatie.744 De complexe relatie en de soms moeilijke balans tussenbeide volgt vooral uit het

feit dat het auteursrecht zelf een grondrecht is.745 Inderdaad, het intellectueel eigendomsrecht,

waarvan het auteursrecht een onderdeel vormt, is opgenomen in 17(2) Handvest. Volgens dat laatste zal het intellectueel eigendomsrecht beschermd worden.746 Zoals voorheen werd

aangestipt, staat Artikel 11 Handvest met enkele grondrechten in een complementaire relatie, maar met andere in een eerder conflictueuze relatie.747 Artikel 11 Handvest en Artikel 17(2)

Handvest horen wellicht tot de twee groep.

1. Twee grondrechten

185. Vervolgens moet benadrukt worden dat beide grondrechten op gelijke voet staan.748

Noch Artikel 11 Handvest, noch Artikel 17(2) Handvest hebben een absoluut karakter en beperkingen zijn bijgevolg voor beide grondrechten mogelijk.749 Wellicht maakt dat de relatie

nog ingewikkelder, want wanneer tussen bepaalde grondrechten een conflict ontstaat, moeten ze tegenover elkaar afgewogen worden. Als men bijgevolg aanneemt dat auteursrechtelijke regelgeving per definitie een spanning oplevert met de vrijheid van meningsuiting en

743 T., SNIJDERS, S., VAN DEURSEN, “The Court of Justice at the crossroads: clarifying the role for fundamental

rights in the EU copyright framework”, ILC, 2018, 1080-1098.

744 Surpra (n. 677) 11. 745 Ibid 746 Artikel 17(2) Handvest 747 Supra, §179. 748 Supra (n. 633). 749 Supra (n. 740).

informatie, zal de wetgever in dergelijke regelgeving een juist evenwicht tussen de twee grondrechten moeten creëren.750

186. De laatste jaren, meer bepaald sinds 2010, rijzen meer en meer geschillen die de vrijheid van meningsuiting en informatie tegenover de bescherming van intellectueel eigendomsrecht plaatsen. Dat laatste heeft ertoe geleid dat internationale hoven zich meer hebben moeten inlaten met de afweging tussen beide grondrechten, alsook de plaats van bepaalde grondrechten in het auteursrechtacquis. Alvorens over te gaan tot een bespreking van de relevante rechtspraak, dienen twee punten opgemerkt te worden. De invulling van de balans tussen de verschillende grondrechten, alsook de (autonome) positie van conflicterende grondrechten in het auteursrechtelijk kader, zijn sterk afhankelijk van de perceptie waarmee het auteursrecht benaderd wordt. Daarnaast wordt de balansafweging anders ingevuld naargelang de fase waarin het auteursrecht zich bevindt.

2. Twee benaderingswijzen

187. De mate waarin de grondrechten een interne werking, dan wel een externe werking hebben ten aanzien van het Europees auteursrechtelijk kader, raakt de kern van de huidige geschillen die behandeld worden door het HvJ en het EHRM.751 Veel zal echter afhangen van

de wijze waarop de rechten van de auteurs benaderd worden.752 In dat opzicht vallen twee

benaderingswijzen te onderscheiden.753

188. Volgens de eerste benadering wordt de balans tussen de Artikel 11 Handvest en Artikel 17(2) Handvest gemaakt in het wetgevend kader dat het auteursrecht reguleert.754 Enerzijds

worden exclusieve rechten gecreëerd die de belangen van de rechthebbenden behartigen en die voortvloeien uit Artikel 17(2) Handvest,755 anderzijds zijn de belangen van de gebruikers terug

te vinden in de beperkingen en uitzonderingen op voorgenoemde exclusieve rechten dewelke voortvloeien uit Artikel 11 Handvest.756 Het systeem internaliseert als het ware het

spanningsveld en tracht tussenbeide een evenwicht te creëren.757 Wanneer in een bepaald geval

750 Supra (n. 677) 5. 751 Supra (n. 312). 752 Supra (n. 294) 268-280. 753 Ibid 754 Supra (n. 294) 268-280. 755 Ibid 756 Ibid 757 Supra (n. 312).

een auteursrechtelijk geschil rijst, moet dat geschil opgelost worden aan de hand van het interne systeem.758 Men start immers van de idee dat de afweging tussen de verschillende grondrechten

reeds gemaakt is, dat men tot een evenwichtig systeem is gekomen en dat, dat systeem als het ware het handboek vormt om bepaalde geschillen op te lossen.759 Bijgevolg zal men enkel van

uitzonderingen op het auteursrecht kunnen genieten wanneer het systeem daarin voorziet.760

Professor Geiger vatte het samen in een treffende metafoor: de uitzonderingen vormen eilanden in een zee van auteursrecht.761 Men vertrekt van het breed principe dat de rechthebbenden

beschermd moeten worden en de uitzonderingen strikt geïnterpreteerd moeten worden.762 Deze

benadering wordt ook de interne werking van de grondrechten op het auteursrecht genoemd.763

189. De twee benadering start vanuit het omgekeerde idee waar het auteursrecht principieel gelimiteerd is.764 Auteursrecht vormt in die zin steeds een uitzondering op de vrijheid van

meningsuiting en informatie.765 De exclusieve rechten uit het auteursrecht worden dan

beschouwd als eilanden in een oceaan van vrijheid.766 Vrijheid is de norm, maar kan gelimiteerd

worden zodat sommige exclusieve rechten aan rechthebbenden worden toegekend.767 Wanneer

men de grenzen van het eiland overtreedt, kan men zich niet meer beroepen op de exclusiviteit van het eiland, gezien men zich in de oceaan van de vrijheid bevindt.768 In meer juridische

termen impliceert de metafoor dat eenieder die verder wenst te gaan dan de grenzen van de exclusieve rechten, zich buiten het monopolie begeeft waardoor deze geen aanspraak kan maken op deze inherent gelimiteerde rechten.769 Volgens die strekking kan de vrijheid van

meningsuiting en informatie altijd een externe beperking vormen op het auteursrecht.770

Bijgevolg is in die zin een uitzondering op basis van Artikel 11 Handvest het auteursrecht mogelijk, ofschoon zij niet is opgenomen in de wettelijke beperkingen en uitzonderingen.771

758 Ibid 759 Ibid 760 Ibid

761 Supra (n. 294).; A., KUR, “Of cceans, islands, and Iiland water - How much room for exceptions and limitations

under the three-Step Test”, Richmond Journal of Global Law and Business, 2009, 287-350.; C., GEIGER, E., IZYUMENKO, “Freedom of expression as an external limitation to copyright law in the EU:the Advocate General of the CJEU shows the way”, European Intellectual Property Review, 2019, 131-137.

762 Ibid 763 Supra (n. 312). 764 Supra (n. 294) 765 Ibid 766 Supra (n. 761). 767 Ibid 768 Ibid 769 Ibid 770 Supra (n. 312). 771 Ibid

3. Drie fasen

190. In welke mate sprake is van een interne of externe werking van de vrijheid van meningsuiting en informatie ten aanzien van het auteursrecht, is vervolgens afhankelijk van de fase waarin het auteursrecht zich bevindt.772 Op die manier kunnen drie fases onderscheiden

worden waarin een afweging wordt gemaakt tussen de belangen van de auteurs en de belangen van de gebruikers.773 Het eerste stadium betreft de invulling van de exclusieve rechten van de

auteurs.774 Ten tweede vindt een balansafweging plaats met betrekking tot de invulling van

beperkingen en de uitzonderingen op de rechten van de auteurs.775 Ten derde dient ook de

afdwinging van het auteursrecht in een juist evenwicht te voorzien.776 In voorgaande hoofdstuk

werd immers duidelijk dat, met betrekking tot Artikel 11 Handvest, ook de infrastructuur en de toegang tot dergelijke infrastructuur beschermd is onder de vrijheid van meningsuiting en informatie.777 Het is dan ook op dit niveau dat de rechtmatigheid van het gebruik van

filtertechnologie in vraag wordt gesteld.778

772 Supra (n. 743). 773 Ibid 774 Ibid 775 Ibid 776 Ibid 777 Supra §174 778 Infra §221 ev.