Castells benoemt het begin van de netwerksamenleving ook als het begin van de geschiedenis van de mensheid want voor het eerst heeft de mensheid het niveau van kennis en sociale organisatie om te leven in een sociale wereld27.
In de visie van Sloterdijk eindigt het proces van globalisering met de overeenkomst van Bretton Woods in 1944 en dan begint de Global Age. De kern van de Global Age beschrijft Sloterdijk met de metafoor van het ‘kristalpaleis’, geïnspireerd op het Crystal Palace dat in de 19e eeuw voor hem al symbool stond voor wat het kapitalisme later te
bieden zou hebben:
“…waarbij niets minder op het spel stond dan de alomvattende opname van de buitenwereld in een volledig doorgerekende binnenruimte”28.
“De grote comfortstructuur zal weliswaar nog lange tijd talrijke nieuwe burgers in zich opnemen door bewoners van de semiperiferie tot volwaardige leden te maken, maar ze stoot ook voormalige leden af. (...) De semiperiferie is overal daar waar ‘samenlevingen’ nog een breed segment van traditionele agrarische en ambachtelijke omstandigheden bezitten.”29
“…Het kristalpaleis (omvat) aan het begin van de eenentwintigste eeuw (....) een derde van de species homo sapiens (...) (tot), een kwart of nog minder, (dit) valt onder andere te verklaren uit de systemische onmogelijkheid om onder de huidige technische, energiepolitieke en ecologische condities de incorporatie van alle leden van de menselijke soort in een homogeen welvaartsysteem (…) te organiseren…” 30
Het kristalpaleis is georganiseerd in 5 etages en het biedt zijn bewoners de mogelijkheid om op de daar geboden offertes in te gaan:31
• Het biedt een prestatieloos inkomen, waarbij het sociale vangnet het solide fundament is.
• Het geeft politieke zekerheid aan zijn ingezetenen zonder dat deze voor die zekerheid nog langer moeten vechten.
• Het garandeert het gebruik van immuniteitsvoorzieningen zonder eigen lijdensgeschiedenis.
27 Ibid.p.508-9: “This is not to say that history has ended in a happy reconciliation of humankind with itself. It is in fact quite the opposite: history is just beginning, if by history we understand the moment when, after milleniums of prehistoric battle with nature, first to survive, then to conquer it, our species has reached the level of knowledge and social organization that will allow us to live in a predominantly social world.”
28 Sloterdijk, P. (2006). Het kristalpaleis. Een filosofie van de globalisering. Uitgeverij Boom/SUN, Amsterdam.p. 191
29 Ibid.p. 210 30 Ibid.p. 211 31 Ibid.p. 231
De netwerksamenleving
• Het maakt consumeren van kennis mogelijk zonder dat ervaring vereist is.
• Het maakt het voor individuen mogelijk beroemd te worden door het onverbloemd openbaar maken van de eigen persoon zonder prestatie of gepubliceerd werk.
Kortom, de wereld is één mondiaal systeem geworden en ook de agroproductie is in dat mondiale systeem georganiseerd. Overal op de wereld proberen mensen zich toegang te verschaffen tot het ‘kristalpaleis’.
De grote vraag is of de ongelijkheid tussen binnen en buiten systemisch is, met andere woorden of het kristalpaleis alleen kan bestaan voor een minderheid ten koste van een meerderheid die in armoede moet leven. Waar het gaat om agroproductie is de vooronderstelling van de productie-ecologie dat de productiviteit van landbouw dermate kan worden verbeterd, dat goed voedsel geproduceerd op een duurzame wijze, bereikbaar is voor alle mensen32. Agroparken worden in dit proefschrift
opgevoerd als een bijdrage aan dat doel.
2.2 Tijd en ruimte in de netwerksamenleving
De agrarische samenleving leefde met natuurtijd, volgens ritmes van zon en maan gelardeerd met religieuze extra’s. De industriële samenleving vond de kloktijd uit, een essentiële voorwaarde voor het produceren onder kapitalistische omstandigheden, waarin arbeidsdeling de essentiële voorwaarde was.
In de netwerksamenleving gaat Timeless Time domineren, niet als de enige maar wel als de dominante tijd. Timeless time is opgeloste tijd door de wanorde in gebeurtenissen en hun simultane karakter. Kenmerkend voor timeless time is het verdwijnen van ritmes, zowel biologisch als sociaal. De tijdloosheid van multimediale hypertekst maakt onze cultuur tegelijkertijd eendaags en eeuwig. Het ontkennen van de dood verplicht tot het steriliseren van de samenleving. Flex-time ondernemingen werken via just in time deliverance en werktijden gaan differentiëren tussen firma’s, netwerken, banen en werkers. De tijd wordt gemanaged als resource, die differentieert naar andere firma’s, netwerken, processen en producten.
Tijd en ruimte hangen samen. Omdat de samenleving verandert, anders met tijd omgaat, verandert ook haar ruimtelijke ordening. Harvey33 stelt dat
“…we can argue that objective conceptions of time and space are necessarily created through material practices and processes which serve to
32 Zie bijvoorbeeld Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (1992). Ground for choices; Four
perspectives for the rural areas in the European Community. Wetenschappelijke raad voor het Regeringsbeleid, Den Haag.
33 Harvey, D. (1989). The condition of postmodernity: An enquiry into the origins of cultural change. Blackwell Oxford.p. 204
reproduce social life (…) It is a fundamental axiom of my enquiry that time and space can not be understood independently of social action…”
Om de ruimtelijke ordening van de netwerksamenleving te duiden maakt Castells het onderscheid tussen spaces of place en spaces of flows.
“…A place is a locale whose form, function and meaning are self- contained within the boundaries of physical contiguity…”.34
Dat geldt per definitie voor een plek als drager van natuurlijke processen. Maar omdat time and space can not be understood independently of social action verandert ook de ruimte met de overgang naar timeless time, naar de netwerksamenleving. In de eerste twee fasen van de menselijke samenleving konden alle plekken worden geduid als contigue spaces of place.