Medisch beroepsgeheim

Het medisch beroepsgeheim is het wettelijke principe dat behandelaars verplicht vertrouwelijk om te gaan met informatie van hun patiënten. Met informatie wordt in deze context alle informatie bedoeld die door de behandelaar is verkregen tijdens het behandelen van de patiënt, inclusief informatie gedeeld door de patiënt tijdens de behandeling. Door geheimhouding te verplichten wordt gewaarborgd dat de patiënt zich vertrouwd genoeg voelt om volledig mee te werken met diens behandeling en zich niet beperkt voelt vanwege privacy overwegingen om

196 _{De belangen van de maatschappij zijn verschillend per belangengroep. In het algemeen kan echter gesteld}

worden dat transparantie als maatschappelijk belang kan worden gezien: journalisten hebben het nodig om aan bronnen te komen voor hun artikelen, wetenschappers hebben het nodig om aan gegevens te komen voor hun onderzoek, rechtszoekende burgers hebben het nodig om aan bewijzen te kunnen komen, buurtbewoners hebben het nodig om te controleren of hun veiligheid wordt gewaarborgd.

197 _{Hoewel een deel van het medisch beroepsgeheim gegrond is in privacy principes, zijn het medisch}

beroepsgeheim en privacy in verschillende wetgevingen vastgelegd. Vandaar dat deze twee principes in aparte paragrafen zullen worden besproken. Het verband tussen de twee moet echter niet vergeten worden: dit maakt dat in een land waar privacy van groot belang is, medisch beroepsgeheim ook een grotere relevantie heeft en andersom.

65 gebruik te maken van gezondheidszorg.198 Het medisch beroepsgeheim is van toepassing op de Tbs-dossier casus omdat in de dossiers informatie wordt opgenomen die onder het medisch beroepsgeheim eigenlijk als vertrouwelijk zou moeten worden behandeld.

Het medisch beroepsgeheim is in Nederland vastgelegd in de Wet op de geneeskundige

behandelingsovereenkomst (de WGBO).199 _{Naast de regel van geheimhouding zijn in deze wet}

nog regels opgenomen aangaande informatievoorziening en de documentatie van gegevens. Een van die regels is dat medische gegevens na bepaalde tijd vernietigd moeten worden.200 Deze regel geldt ook voor de medische gegevens van Tbs’ers die niet in het verpleegdedossier terecht zijn gekomen omdat een rechtstreeks verband met de Tbs behandeling ontbreekt. Het daadwerkelijke Nederlandse Tbs-dossier kan echter buiten deze vernietigingsverplichting worden geplaatst, zolang dit in de wet is vastgelegd, doordat de gewone medische gegevens in een ander dossier zijn vastgelegd.201 Qua documentatie binnen het Tbs systeem lijkt er dus een onderscheid te bestaan tussen de Tbs’er als patiënt en de Tbs’er als crimineel. Het criminele aspect wordt in het Nederlandse beleid benadrukt, en de veiligheid van de samenleving wordt daardoor vóór het recht- en de plicht- van geheimhouding gesteld. Deze keuze vormt de basis voor het opnemen van medische gegevens in het Nederlandse Tbs-dossier die vervolgens wordt gebruikt- ook al voor archivering aan bod komt202- voor andere doeleinden dan behandeling van de Tbs’er in kwestie, zoals het beoordelen of de strafrechtelijke maatregel beëindigd kan worden.203

198 _{Rijksoverheid, “Basisprincipes medisch beroepsgeheim:” www.rijksoverheid.nl (geraadpleegd op 1 juni 2019).} 199 _{WGBO (2006): hulpgids.nl (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

200 _{Dossiers mogen slechts tot vijftien jaar na creatie bewaard worden, tenzij langdurigere bewaring noodzakelijk}

is. Patiënten kunnen te allen tijde verzoeken dat hun dossier eerder wordt vernietigd, dat moet dan binnen 3 maanden na het verzoek gebeuren. Alleen als de belangen van een derde partij door vernietiging in het geding komen kan van vernietiging worden afgezien.

201 _{Artikel 464, lid 1, WGBO (2006): hulpgids.nl (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

202 _{Wanneer het advies van de ad hoc commissie wordt opgevolgd, en de Nederlandse Tbs-dossiers inderdaad}

zullen worden gearchiveerd, zal de vertrouwelijkheid van de gegevens ook 10 jaar nadat het dossier is afgesloten in het geding komen.

203 _{Dit wil niet zeggen dat de vertrouwelijkheid van de informatie uit het Nederlandse Tbs-dossier volledig}

genegeerd wordt. Zo bestaat er een regel dat bij een mogelijke recidive misdaad het openbaar ministerie of de politie niet zonder meer het verpleegdedossier van een verdachte mag raadplegen.

66 Net als de Nederlandse WGBO, bevat de Belgische Wet betreffende de rechten van de patiënt niet alleen het medisch beroepsgeheim- in de wet beschreven als de plicht om rekening te houden met de persoonlijke levenssfeer van de patiënt,204 maar ook regels ten aanzien van documentatie, het delen van informatie en vernietiging van gegevens.205 De rechten en plichten die erin genoemd worden verschillen maar op één echt opmerkelijk punt van de Nederlandse wetgeving. In België mag het beroepsgeheim namelijk geschonden worden voor de rechtbank of een onderzoekscommissie van het parlement.206 _{In Nederland geldt juist het}

verschoningsrecht waar medici een beroep op kunnen doen als hen gevraagd wordt te getuigen

over informatie dat onder het medisch beroepsgeheim valt.207 _{Dit toont een prioriteit van}

veiligheid boven vertrouwelijkheid aan die verder gaat dan in Nederland, wat ook terugkomt in het bewaarbeleid van interneringsdossiers. In tegenstelling tot Nederland worden deze immers niet vernietigd. Daarnaast worden de Belgische Tbs-dossiers vanuit meerdere instituties bewaard.208 Daarbij moet natuurlijk ook de factor meegerekend worden dat in België alleen volledig ontoerekeningsvatbare geesteszieke criminelen in aanmerking komen voor internering: er bestaat geen gedeeltelijke ontoerekeningsvatbaarheid.209 Dat houdt in dat alle interneringsdossiers zijn van mensen die in de rechtbank zijn aangemerkt als meer geestesziek dan crimineel. Toch mogen hun behandelaars in de rechtbank getuigen en mogen hun dossiers worden bewaard zonder dat daarbij het medisch beroepsgeheim als geschonden wordt gezien.

204 _{Artikel 10, Wet betreffende de rechten van de patient (2002): www.health.belgium.be (geraadpleegd op 1 juni}

2019).

Beroepsgeheim omvat in België meer dan dat in de patiëntenrechtenwet wordt benoemd. Zo blijft het beroepsgeheim gelden ook nadat de behandeling is afgelopen, omvat het beroepsgeheim ook gedeelde informatie over derden en geldt het beroepsgeheim niet alleen voor artsen en andere zorgverleners- ook politieagenten, leerkrachten en werknemers die via hun beroep in aanraking zijn gekomen met (zaken)geheimen dienen zich aan het beroepsgeheim te houden.

“Beroepsgeheim:” www.belgium.be (geraadpleegd op 1 juni 2019).

205 _{Wet betreffende de rechten van de patient (2002): www.health.belgium.be (geraadpleegd op 1 juni 2019).} 206 _{“Beroepsgeheim:” www.belgium.be (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

207 _{Rijksoverheid, “Basisprincipes medisch beroepsgeheim:” www.rijksoverheid.nl (geraadpleegd op 1 juni 2019),}

2.

208 _{Zoals in paragraaf 2.2 aan bod is gekomen, is het CBM maar één van de partijen die volgens de Belgische}

selectielijst hun interneringsdossiers moet overbrengen naar een archiefbewaarplaats.

67 In Noorwegen zijn de rechten van patiënten vastgelegd in de pasient- og

brukerrettighetsloven.210 _{Het doel waarmee deze wet is opgesteld, is het bevorderen van de}

vertrouwensrelatie tussen patiënt en behandelaar en het waarborgen van integriteit en menselijke waardigheid van patiënten.211 Net als in België, bevat deze wetgeving naast informatie over algemene patiënten rechten ook informatie over documentatie, delen van informatie en vernietiging.212 _{Anders dan in de andere onderzochte landen, wordt in deze wet}

expliciet uitgewerkt dat de pasientjournaler213 _{overgedragen kunnen worden en beschikbaar}

kunnen worden gesteld. De patiënt heeft wel het recht zich hiertegen te verzetten en ook wanneer er reden is aan te nemen dat de patiënt geen toestemming zou hebben gegeven voor overdracht, mag de pasientjournaler niet in een archief ondergebracht worden. Wel wordt er in dezelfde wet de mogelijkheid geboden om, met goede reden, de wil van de patiënt te omzeilen. Daarnaast staat in deze wet aangegeven dat het ministerie bepaalt of er voorwaarden dienen te worden ingesteld voor het inzien en het reproduceren van de pasientjournaler.214 Deze Noorse werkwijze is een heel interessant principe omdat zo in dat land medische dossiers bewaard en toegankelijk gemaakt kunnen worden zonder medisch beroepsgeheim215 te schenden. Deze

210 _{Pasient- og brukerrettighetsloven (2001): lovdata.no (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

211 _{Paragraaf 1, Pasient- og brukerrettighetsloven (2001): lovdata.no (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

Deze doelstelling getuigt van een soort ethische bewustwording: we beschermen niet alleen het vertrouwen van patiënt en behandelaar, maar ook hun waardigheid en integriteit. Dit is een duidelijke positieve instelling: we gaan je waardigheid en integriteit waarborgen. In de andere drie onderzochte landen is de formulering wat negatiever: we beschermen je tegen het delen van jouw vertrouwelijke gegevens.

212 _{Met algemene rechten wordt bijvoorbeeld bedoeld dat patiënten het recht hebben te wisselen van behandelaar}

of dat ze het recht hebben een ombudsman of andere vertegenwoordiger in te schakelen. Ook de rechten en plichten ten aanzien van het behandelen van minderjarige kinderen staan in deze wet uitgestippeld.

213 _{Zowel de term voor de Noorse Tbs-dossiers, als de term voor medische dossiers in het algemeen.} 214 _{Hoofdstuk 5, Pasient- og brukerrettighetsloven (2001): lovdata.no (geraadpleegd op 1 juni 2019).}

215 _{Het medisch beroepsgeheim is in Noorwegen in een andere wet vastgelegd, namelijk de Helsepersonelloven.}

Anders dan in Nederland en België is het medisch beroepsgeheim wettelijk gezien onderdeel van de rechten en plichten van het gezondheidspersoneel, niet van de patiënt. Verder verschilt dit beroepsgeheim niet veel van wat er eerder besproken is. Het is in het algemeen niet toegestaan dat behandelaars informatie delen over of afkomstig van hun patiënten, opgedaan tijdens de behandeling. Er bestaan enkele uitzonderingsgronden waarop de informatie wel mag worden gedeeld, waaronder zwaarwegende publiekelijke belangen, aan mensen die al kennis hebben van de gedeelde informatie of aan collega’s wanneer dat noodzakelijk is voor het goed verlopen van de behandeling. Verder is het delen van vertrouwelijke informatie alleen toegestaan als daarvoor toestemming gegeven is door de patiënt. Dit geldt overigens ook wanneer de patiënt in kwestie overleden is. De vertrouwelijke informatie mag dan

68 werkwijze verklaart waarom in het land waar Tbs-dossiers equivalent zijn aan gewone medische dossiers, toch niet op vernietiging over wordt gegaan.

Anders dan in Nederland, België en Noorwegen, ligt in Duitsland de basis voor het medisch beroepsgeheim niet expliciet in een wet vastgelegd. In plaats daarvan zijn er twee grondwetsartikelen die door de Federale Grondwettelijke Rechtbank zijn geïnterpreteerd als basis voor het wettelijk bestaan van dit recht.216 _{Overigens betekent dit niet dat het medisch}

beroepsgeheim niet bestaat in dit land; zo is bijvoorbeeld in de strafwet vastgelegd dat het delen van geheime informatie, opgedaan tijdens het uitoefenen van een medisch beroep, strafbaar is.217 _{Net zoals in Nederland is de rechtsgang niet automatisch belangrijker dan het}

beroepsgeheim: de medische professional mag weigeren te getuigen voor de rechtbank.218 _Dit

recht is niet geldig wanneer de patiënt toestemming heeft gegeven voor het delen van diens gegevens, dat maakt automatisch dat de vertrouwelijke status van de informatie wordt opgeheven.219 Deze centrale rol van toestemming door de patiënt in kwestie, komt ook terug in de formulieren waarmee toegang verkregen kan worden tot de Duitse Tbs-dossiers. Daarin is, als enige land, expliciet rekening gehouden met de mogelijkheid dat de onderzoeker

alleen worden verstrekt als dat de veronderstelde wil is van de overledene, of als de nabestaanden hiertoe besluiten. Wel zijn er enkele algemene regels opgesteld over de inzage van het patiëntendossier na het overlijden van de patiënt door nabestaanden: dit mag alleen bij uitzondering worden tegengegaan, bijvoorbeeld wanneer de patiënt hier uitdrukkelijk om heeft gevraagd.

Hoofdstuk 5, Helsepersonellloven (2001): lovdata.no (geraadpleegd op 1 juni 2019).

216 _{De twee grondrechten in kwestie zijn het recht op menselijke waardigheid en het recht op persoonlijke vrijheid,}

waaronder het recht op fysieke waardigheid.

Artikel 1 en Artikel 2, Grundgesetz (2012): germanlawarchive.iuscomp.org (geraadpleegd op 1 juni 2019).

217 _{Sabine Michalowski, “Medical confidentiality and medical privilege; A comparison of French and German}

Law,” European Journal of Health Law 5 (1998), 91.

218 _{Michalowski, 98.}

Dit geldt alleen wanneer door de rechtbank gevraagd wordt naar informatie die de medische professional tijdens het uitoefenen van diens beroep ter ore is gekomen. Net als in Nederland kan in dat geval beroep worden gedaan op de zwijgplicht van een medische professional tegenover diens patiënt.

219 _{Michalowski, 99.}

Dit is een interessante clausule binnen de context van medisch beroepsgeheim. Het beroepsgeheim beschermt namelijk ook in zekere zin de behandelaar, maar toch heeft die zich in Duitsland volledig te schikken naar de wensen van de patiënt in kwestie.

69 toestemming heeft gevraagd, en gekregen, van het individu uit het bijbehorende Tbs-dossier. Dit laat een relatief grote mate van zelfbeschikking zien in het Duitse systeem, dat onder andere ook teruggevonden is in de inrichting van de Duitse forensische ziekenhuizen. Patiënten mogen immers behandeling weigeren en ook de ziekenhuizen staat het vrij een eigen behandelweg te kiezen.220 Dit niveau van zelfbeschikking blijkt echter niet te bestaan in termen van het gekozen bewaarbeleid- in vergelijking met Nederland ligt in Duitsland nog sterker de nadruk op Tbs’ers als criminelen in plaats van patiënten. Uit het bewaarmodel van gevangenisdossiers bleek namelijk dat van alle gevangenen behandelgegevens moeten worden overgebracht naar een archiefbewaarplaats voor permanente bewaring. Deze keuze geldt ook voor de Duitse Tbs- dossiers.221