Er zijn drie federale wetgevingen in Duitsland die van toepassing zijn op de Psychiatrischen
Maßregelvollzugs. In twee daarvan staat informatie vastgelegd over dossiervorming, namelijk
in het Strafprozesordnung (StPO) en in het Strafvollzugsgesetz (StVollzG).126 In de eerste van de twee wordt in meerdere artikelen verwezen naar een dossier dat in de loop van een rechtszaak wordt gevormd. Dit dossier is inhoudelijk vergelijkbaar met het Nederlandse strafdossier: het dossier wordt voor alle verdachten van misdaden opgemaakt en het dossier bevat enkel strafrechtelijke documentatie.127 Het dossier dat genoemd wordt in het StVollzG betreft wel de uitvoerende kant van maatregels en straffen. Er wordt daarin echter geen onderscheid gemaakt tussen dossiers voor gevangenen en dossiers voor (gedeeltelijk) ontoerekeningsvatbaar verklaarde geesteszieke criminelen. Ondanks dit gebrek aan onderscheid wordt in deze algemene dossiervorming betreffende gevangenen een ‘behandelplan’ genoemd als (wanneer
125 Federale Overheidsdienst: Justitie, 12, 27, 28, 54, 71 en 72.
126 De genoemde derde federale wetgeving betreft het Strafgesetzbuch (StGB). Deze wet vormt de basis voor de
maatregel aangezien daarin het bestaan ervan is geregeld en de voorwaarden, zoals besproken in het vorige hoofdstuk, voor het opleggen van de maatregel zijn vastgesteld. Dossiervorming wordt echter niet in deze wet besproken.
Artikel 63 en Artikel 67, Strafgesetzbuch, (1998): germanlawarchive.iuscomp.org (geraadpleegd op 23 juni 2019).
127 Artikel 272, Strafprozeßordnung, (1987): germanlawarchive.iuscomp.org (geraadpleegd op 23 juni 2019).
In meer artikelen uit deze wet komt de dossiervorming aan bod, maar alleen het genoemde artikel bespreekt de concrete inhoud van het dossier en is daardoor het meest relevant.
42 relevant) onderdeel van het dossier.128 Dit is een aanwijzing dat er in deze algemene wettelijk vastgelegde dossiervorming ook ruimte is aangebracht voor het documenteren van de
Psychiatrischen Maßregelvollzugs.
Voor het bestuderen van de Duitse casus is het van belang te beseffen dat Duitsland een federatie is: daar waar federale wetten tekort schieten in detaillering kan de wetgeving op deelstaatniveau een uitkomst bieden. Dit geldt ook voor de uitvoering van de Duitse maatregel ten aanzien van het behandelen van geesteszieke criminelen- hoewel enkele algemene elementen van de maatregel op federaal niveau zijn vastgelegd, is de uitvoering ervan deel van de deelstaatwetgeving.129 Om tot een volledig beeld te kunnen komen aangaande de
dossiervorming, moet daarom ook op deelstaatniveau de wetgeving worden bestudeerd. Echter bestaan er 16 deelstaten die ieder hun eigen uitvoerende wetgevingen hebben opgesteld. Het streeft het einddoel van dit onderzoek voorbij om al deze 16 wetgevingen te bespreken. Het gaat hier immers niet om het volledig in kaart brengen van de Duitse situatie; het gaat om vergelijkingsmateriaal te vinden voor de Nederlandse situatie. Daarom is ervoor gekozen vanaf dit hoofdstuk de situatie in één van de deelstaten te beschrijven, en daarin waar mogelijk het federale perspectief in terug te laten komen. De deelstaat in kwestie is Hessen; deze is gekozen omdat diens wetgeving relatief goed online toegankelijk is gemaakt, en omdat het artikel De
Tbs vanuit internationaal perspectief, veelvuldig gebruikt in hoofdstuk 1, Hessen ook als
uitgangspunt heeft genomen voor het beschrijven van de Duitse situatie. Hierdoor sloot het vorige hoofdstuk beter aan met dit hoofdstuk door de keuze voor Hessen als de te bestuderen deelstaat.
2.3.1 Das Vollzugsplan
Zoals eerder besproken, komt in de federale wetgeving een behandelplan voor dat van toepassing is op alle gevangenen. In de deelstaat Hessen bestaat er iets vergelijkbaars met dit behandelplan, maar dan specifiek gericht op het behandelen van geesteszieke criminelen: het
Vollzugsplan. Hoewel dit qua terminologie meer overeenkomsten heeft met wat in Nederland
bekend staat als het behandelingsplan, onderdeel van het verpleegdedossier, heeft het inhoudelijk voldoende overeenkomsten met het verpleegdedossier om als Duits Tbs-dossier te
128 Artikel 7, Strafvollzugsgesetz, (2013): http://www.gesetze-im-internet.de (geraadpleegd op 23 juni 2019). 129 C.H. de Kogel et al., “Gewelds- en zedendelinquenten met een psychische stoornis; Wetgeving en praktijk in
43 worden aangewezen. Dit behandelplan wordt namelijk opgesteld aan de hand van voorbereidende onderzoeken en houdt rekening met gegevens zoals leeftijd, persoonlijkheid, ontwikkeling, leefomstandigheden, het gevaar dat de gedetineerde vormt en wat er nodig is om dit gevaar voldoende terug te dringen om re-integratie mogelijk te maken.130 Deze beschrijving komt grotendeels overeen met wat Hoekendijk et al. schreven over het opstellen van het verpleegdedossier in Over tien jaar over gisteren.131
2.3.2 Inhoudelijke vereisten
Op federaal niveau worden de volgende inhoudelijke eisen gesteld (niet in termen van aparte documenten, maar in termen op te nemen informatie) aan het behandelplan:
- Het soort instelling waar de detentie plaats zal vinden;132
- Of de gevangene in een socio-therapeutische instelling zal worden geplaatst; - In welke behandel- en woongroepen de gedetineerde terecht zal komen; - Welke trainingen de gedetineerde zal gaan volgen;
- Aan welke andere trainingsactiviteiten de gedetineerde mee zal gaan doen; - Welke speciale behandelingen de gedetineerde zal ondergaan;
- Wanneer de detentiezwaarte zal worden verminderd;133
- Welke voorwaarden er worden gesteld om vrijlating mogelijk te maken.134
130 Artikel 10, Hessisches Sicherungsverwahrungsvollzugsgesetz, (2013): www.rv.hessenrecht.hessen.de
(geraadpleegd op 23 juni 2019).
Deze wet staat ook bekend onder diens afkorting HSVVollzG.
131 Hoekendijk et al., 25 – 26.
Zie ook paragraaf 2.1.1.
132 Hoewel het woord detentie suggereert dat het behandelplan alleen geldt voor gewone gevangenen, blijkt de
term niet zo veelzeggend te zijn. In de artikelen die expliciet gaan over zij die de maatregel opgelegd hebben gekregen wordt namelijk ook de term detentie toegepast (‘detention’) om de opname in een Psychiatrisch Forensisch ziekenhuis mee te beschrijven.
Artikel 136 en Artikel 138, Strafvollzugsgesetz, (2013): www.gesetze-im-internet.de (geraadpleegd op 23 juni 2019).
133 Denk hierbij aan minder toezicht, meer vrijheden binnen de instelling en andere manieren waarop detentie
minder zwaar gemaakt kan worden zonder dat verlof of ontslag eraan te pas komt.
44 Op deelstaatniveau worden in Hessen de volgende inhoudelijke eisen gesteld aan het Vollzugsplan (ook in termen van informatie, niet in termen van toe te voegen documenten):
- Psychiatrische, psychotherapeutische of socio-therapeutische behandelingsmaatregelen;
- Andere individuele of groepsgerichte behandelingsmaatregelen; - Maatregelen gericht op het promoten van behandelingsbereidheid;135
- Toewijzing in woongroepen;
- Accommodatie in een sociaal-therapeutische instelling of afdeling; - Aard en omvang van arbeid;
- Maatregelen voor gestructureerde vrijetijdsbesteding; - Maatregelen voor het op orde krijgen van financiën; - Maatregelen voor het op orde krijgen van het gezinsleven;
- Maatregelen voor het bevorderen van gezondheid en het verminderen van verslaving; - Maatregelen voor het bevorderen van contacten met de buitenwereld;
- Maatregelen ter voorbereiding voor het terugkeren in de samenleving; - Maatregelen voor het verminderen van de detentiezwaarte;
- Voorbereidingsmaatregelen voor vrijlating en nazorg.136
De federale en de deelstaat vereisten hebben opmerkelijk veel overeenkomsten. De grootste verschillen zijn te vinden in de uitvoerigheid van de vereisten die gericht zijn op de behandeling van de geesteszieke crimineel. Dit is niet verwonderlijk aangezien de federale wetgeving ook reguliere gevangenen betreft, die minder uitvoerige behandelplannen vereisen, terwijl de wetgeving van de deelstaat Hessen specifiek gericht is op het behandelen van geesteszieke criminelen die onder de maatregel zijn gevallen.