Het bewaarbeleid van Tbs-dossiers is in Nederland recentelijk ter discussie gebracht nadat de Raad van Cultuur meerdere malen negatieve adviezen over het beoogde beleid had uitgebracht. Door deze negatieve adviezen werd het plan om Tbs-dossiers te vernietigen geblokkeerd. In reactie daarop is het adviesrapport Over tien jaar over gisteren opgesteld door de aangestelde ad hoc commissie bewaarbeleid tbs-dossiers.148 Deze commissie moest zich buigen over de kwestie of Tbs-dossiers vernietigd konden worden, of dat het beleid toch aangepast diende te worden naar bewaring.149 Vooralsnog verkeren de Tbs-dossiers in een soort vacuüm waarin zowel vernietiging als bewaring wettelijk gezien niet mogelijk is. Dit zal zo blijven totdat de beslissing definitief gemaakt wordt voor ofwel vernietigen- gelijk het oorspronkelijke plan- ofwel bewaren- zoals het adviesrapport heeft voorgesteld.
3.1.1 Het Nederlandse bewaar- en vernietigingsbeleid
In Nederland wordt het bewaren en vernietigen van overheidsdocumenten geregeld in de zogenaamde selectielijsten. Hierin geeft de zorgdrager aan welke van diens documenten in aanmerking komt voor vernietiging en welke zullen worden overgebracht voor permanente bewaring in een archiefbewaarplaats. Zowel vernietiging als bewaring dient dus officieel te worden vastgesteld. Andere informatie die in deze selectielijsten voorkomt is op welke termijn de documenten vernietigd dan wel overgedragen moeten worden.150 Zoals eerder opgemerkt,
148 Zie ook de inleiding. 149 Hoekendijk et al., 42 – 45.
150 Paragraaf 2, Besluit vaststelling selectielijst neerslag handelingen beleidsterrein Gevangeniswezen en
Terbeschikkingstelling vanaf 1945 (Minister van Justitie), (2008): wetten.overheid.nl (geraadpleegd op 23 juni 2019) en Hoekendijk et al., 18.
52 vallen de Tbs-dossiers momenteel buiten de procedure van bewaren dan wel vernietigen. Dit komt doordat de selectielijst waarin zij aangemerkt stonden als te vernietigen niet goedgekeurd is door de Raad van Cultuur.151 De selectielijst van het Ministerie van Veiligheid en Justitie is momenteel zo opgesteld dat, vooralsnog, “de TBS-dossiers die individuele gevallen behandelen, NIET [kunnen] worden bewaard en/of vernietigd.”152
Deze patstelling is in 1997 ontstaan, toen in de beginselenwet voor Tbs bepaald werd dat de verpleegdedossiers- de Nederlandse Tbs-dossiers- 10 jaar na beëindiging van de Tbs vernietigd zouden moeten worden. In 2006 werd deze bepaling overgenomen in de ontwerp- selectielijst, wat ook met terugwerkende kracht zou gelden voor de Tbs-dossiers gevormd vanaf 1945.153 Een van de redenen achter deze beslissing was dat de openbaarheid van archiefstukken
niet voor onbepaalde tijd beperkt kunnen worden.154 De keuze voor bewaren houdt dus automatisch in dat de Tbs-dossiers uiteindelijk voor iedereen in te zien zullen zijn. Factoren zoals privacy, bescherming van de leefomgeving van naasten en de vertrouwelijkheid van een behandeling zoals Tbs zijn redenen waarom dit als ongewenst gevolg kan worden gezien.155 Er zijn echter ook meerdere redenen om wel voor bewaring te gaan. Zoals in het adviesrapport is aangegeven, wordt bij vernietiging niet voldoende rekening gehouden met wetenschappelijke belangen.156 Andere belangen, zo stelt de ad hoc commissie, pleiten ook voor bewaring- zoals het voorkomen dat vitale informatie voor een eventuele recidive zaak verloren gaat. Toch is de wetenschappelijke waarde van de Tbs-dossiers de primaire reden voor de commissie om zich tegen het vernietigen na tien jaar uit te spreken.157 Aangezien de ad hoc commissie is aangesteld
door het ministerie om licht te werpen op deze kwestie, kan ervan uit worden gegaan dat het advies zwaar mee gaat tellen in het bepalen van het toekomstige bewaarbeleid van Nederlandse Tbs-dossiers.
151 Hoekendijk et al., 18.
152 Paragraaf 2.3, Besluit vaststelling selectielijst neerslag handelingen beleidsterrein Gevangeniswezen en
Terbeschikkingstelling vanaf 1945 (Minister van Justitie), (2008): wetten.overheid.nl (geraadpleegd op 23 juni 2019). 153 Hoekendijk et al., 4 – 5. 154 Hoekendijk et al., 39. 155 Hoekendijk et al., 39. 156 Hoekendijk et al., 4 – 6 en 43. 157 Hoekendijk et al., 7 en 44.
53 3.1.2 Toegang tot het verpleegdedossier
In Nederland is het mogelijk om documenten die overgedragen zijn aan een archiefbewaarplaats niet algemeen toegankelijk te maken, door ze- tijdelijk- in openbaarheid te beperken.158 Deze maatregel wordt in het algemeen alleen toegepast als het gevoelige dossiers of gevoelige informatie betreft.159 De ad hoc commissie heeft in het adviesrapport voorgesteld om deze maatregel te hanteren en zo alsnog op een zeker niveau privacy en de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen te kunnen beschermen.160 Hun voorstel is dat de openbaarheid beperkt zal
worden voor een termijn van 100 tot 150 jaar na overbrenging, een opmerkelijk langere termijn dan de gebruikelijke 75 jaar. De overbrengingstermijn is daarbij gezet op 10 jaar na beëindiging van de Tbs-behandeling.161 Deze beperkende maatregel beïnvloedt wie de dossiers mogen inzien en op welke manier de gegevens uit de dossiers gebruikt mogen worden. Dit hoeft echter niet beperkend te werken voor wetenschappelijk onderzoek; niet-openbare archiefstukken mogen namelijk wel ter inzage worden gegeven- onder strikte voorwaarden. Zo mag dit enkel wanneer inzage noodzakelijk is voor wetenschappelijk onderzoek162 en wanneer de wetenschapper ervoor tekent om de gegevens te anonimiseren, de gegevens alleen voor het aangegeven onderzoek te gebruiken en de informatie niet zal delen met derden.163 Op deze manier worden de rechten van de Tbs’er en diens nabestaanden zoveel mogelijk geëerbiedigd en wordt er toch ruimte geboden aan onderzoekers om de dossiers te gebruiken ter bevordering van de wetenschap.