Wij komen nu tot de gevangenen der ‘officiële’ concentratiekampen. Eerder gaven wij weer dat er bij het uitbreken van de tweede wereldoorlog ca. twintigduizend gevangenen waren, van wie meer dan de helft tot de ‘asocialen’ behoorde. De politieke gevangenen vormden dus slechts een minderheid, want, zo men al de Jehova’s Getuigen als een verwante groep kan zien (ook zij waren als ideologische tegenstanders van het Derde R ijk gearresteerd), dat gold niet voor de (naast de ‘asocialen’) in de kampen ondergebrachte homosexuelen, misdadigers, Joodse ‘remigranten’ cn andere Joden; veel van die andere Joden waren opgesloten omdat zij ‘rassenschande’ bedreven zouden hebben.
Al in de laatste maanden van '39 nam het aantal Duitse politieke gevange nen toe: talrijke communisten en socialisten die tevoren een periode in concentratiekampen doorgebracht hadden, onder hen ook diegenen aan wie ter gelegenheid van Hitlers vijftigste verjaardag (20 april '39) gratie verleend was, werden opnieuw gearresteerd en nu voor onbepaalde tijd opgesloten. Spoedig kwamen daar Tsjechoslowaken bij en vooral Polen. Alleen al in Dachau werden tussen februari '40 (toen verdween de SS-Toten-
kopf-Division en werd het kamp als concentratiekamp heropend) en oktober
'40 omstreeks twintigduizend Polen ingeschreven. Geen land werd door de
Wehrmacht onder de voet gelopen o f er kwamen spoedig burgers uit dat land
in de ‘officiële’ concentratiekampen terecht en dan niet alleen burgers die de betrokken nationaliteit hadden, maar ook personen van andere nationaliteit. Van die laatsten werd een grote groep gevormd door de vluchtelingen uit republikeins Spanje die in '39 Frankrijk binnengekomen waren; ca. twee honderdduizend hunner bevonden zich in mei-juni '40 in Franse interne ringskampen, maar enkele duizenden mannen waren toegetreden tot een hulpdienst van het Franse leger, de Formation des Travailleurs Étrangers. De leden van die hulpdienst werden aanvankelijk als krijgsgevangenen be schouwd, maar in de eerste helft van '41 werden zij, tezamen met enkele duizenden geïnterneerden, onder wie vrouwen en kinderen, naar verschil lende concentratiekampen overgebracht. Ca. achtduizend Spanjaarden, mannen en jongens van twaalf jaar af, kwamen in Mauthausen terecht (van die achtduizend zijn slechts zestienhonderd in leven gebleven), de vrouwen, de jongens beneden de twaalf jaar en de meisjes werden in hoofdzaak naar Ravensbrück gestuurd.
W at de Duitse gevangenen betreft: afgezien van de al genoemde communisten en socialisten, werden van september '39 a f ook wille keurige Joden, nieuwe groepen homosexuelen, Jehova’s Getuigen, maar
HE T D U ITS E SYSTEEM
vooral ook ‘asocialen’ en misdadigers in de concentratiekampen opgesloten. Ten aanzien van het aantal homosexuelen merken wij op dat geen nauw keurige gegevens beschikbaar zijn. Het lijkt niet uitgesloten dat in totaal minstens vele duizenden Duitse mannen en jongens op grond van de beschuldiging: ge zijt homosexueel, in de concentratiekampen beland zijn1, en er zijn aanwijzingen dat die beschuldigingen in sommige gevallen niet meer waren dan beweringen die door jaloezie o f andere gevoelsimpulsen waren ingegeven. Leefde een kinderloze vrouw in voortdurend conflict met haar man, dan kon haar mededeling aan de Duitse politie: ‘Ik weet zeker, dat mijn man er homosexuele contacten op na houdt’ , voldoende zijn om hem in een concentratiekamp te doen belanden.
W at de Jehova’s Getuigen betreft: geschat wordt dat, gelijk reeds eerder vermeld, in Duitsland van '33 tot '45 ca. zesduizend in concentratiekampen opgesloten zijn; hoevelen hunner tijdens de oorlog opgepakt zijn, weten wij niet. W ij vermelden in dit verband dat Himmler in juli '44 voornemens was, Hitler voor te stellen, de Bibelforscher in de kampen een bevoorrechte positie te geven. ‘Damit’, zo stelde hij op schrift, ‘schaffen wir uns die Aus-
gangsbasis zurn Einsatz dieser Bibelforscher in Russlatid in kommenden Zeiten und haben damit die Emissdre, mit denen wir das russische Volk durch Verbreitung der Bibeljorscherlehre pazifizieren können’2 - meer dan een, overigens type
rende, wensdroom was dat niet.
Inzake de ‘asocialen’ gaven wij reeds weer dat van september '42 af diegenen hunner die een gevangenisstraf uitzaten, ‘zur Vernichtung durch
Arbeit’ naar concentratiekampen overgebracht werden (waar zich toen
reeds talloze ‘asocialen’ bevonden tegen wie geen enkel rechterlijk vonnis gewezen was) en dat hetzelfde geschiedde met Joden, Zigeuners, Russen, Polen, Tsjechen en Duitsers die tot gevangenisstraffen van zekere duur veroordeeld waren, alsmede met vele Sicherungsverwahrte: beroepsmisdadi gers die krachtens rechterlijk vonnis na het uitzitten van hun straf tot opsluiting in een gesloten inrichting veroordeeld waren. Naast die Siche
rungsverwahrte, die in de kampen op hun groene driehoek de letter S o f
de letters SV kregen (die letters werden door de andere gevangenen meestal
1 Een Duitse auteur, Heinz Heger, spreekt van 'einigen hunderttausend KZ-Haftlingen
mit dem rosa Winkel’ (Heger: Die Manner mit dem rosa Winkel. Bericht eines Homo-sexuellen über seine KZ-Haft von 1939-1945 (1972), p. 5), maar deze schatting is
stellig veel te hoog. 2 Doorslag van een brief, z.d., van Himmler aan Hitler, gevoegd bij dc brief, 21 juli 1944, van Himmler aan Kaltenbrunner, aangehaald in F. Zipfel: Kirchenkampf in Deutschland 1933-1945 (1965), p. 201.
GE V A N G E N E N - K A T E G O R1EËN
begrepen als afkorting van ‘ Schwerverbrecher’), kwamen in de kampen voor en na liet uitbreken van de oorlog ook criminelen terecht die wel al talrijke vonnissen achter de rug hadden maar zich weer op vrije voeten bevonden: zij werden dus als het ware preventief in dc kampen gestopt, zulks met de aanduiding ‘Befristete Vorbeugungshaftlinge’ (preventieve gevangenen-op- termijn); hun groene driehoek vertoonde de letter B o f de letters B V , hetgeen door de overige gevangenen beschouwd werd als afkorting van
'Berufsverbrecher . K (Kriegswirtschaftshdftling) stond op de groene driehoek
van die gevangenen die de bepalingen op het gebied van de oorlogs economie overtreden hadden. E r waren dus drie soorten ‘groenen’ : dc S V ’crs, de B V ’crs en de K ’crs, en, aldus de Duitse politieke gevangene dr. Eugen Kogon, die zeven jaar lang in Buchenwald opgesloten zat:
‘Der überwiegende Teil der B V - und SV-Haftlinge bestand aus üblen, zum Teil übelsten Elementen1 - des te noodlottiger was het dat in nagenoeg alle
kampen deze ‘groenen’ tot in een laat stadium bovenaan stonden in de hiërarchie der gevangenen.
Omtrent de aantallen ‘asocialen’ resp. S F ’crs, B V ’ers en K ’crs die in totaal in concentratiekampen belandden, zijn geen cijfers o f schattingen bekend. Trouwens, dat geldt in het algemeen: de statistiek der concentratie kampen vertoont talrijke lacunes. Z o weten wij evenmin hoeveel Russische arbeiders en arbeidsters (gelijk al gezegd: zonder enig Schutzhaftbefehl) van eind '41 a f in totaal in de kampen ingeschreven werden - Sachsenhausen telde medio december '43 op bijna zes-en-dertigduizend gevangenen bijna dertienduizend Russische Zivilarbeiter, Mauthausen telde er in juli '44 op ca. vijftigduizend bijna twaalfduizend, maar men moet bedenken dat dit momentopnamen zijn: dertien-, resp. twaalfduizend Zivilarbeiter waren in de genoemde maanden in die twee kampen nog in leven; er waren er veel meer binnengekomen.
Dan zijn er de gedeporteerde Joden. Enkele miljoenen hunner werden, gelijk eerder uiteengezet, in de vernietigingskampen dan wel in de ver- nietigings- en concentratiekampen Auschwitz-Birkenau en Majdanek bij aankomst vergast, maar vele honderdduizenden werden hetzij in bezet Rusland, hetzij in Polen, hetzij soms ook in Duitsland in werkkampen opgenomen dan wel in de administratie van het Auschwitz-complex ingeschreven waarna zij in Auschwitz I, II o f III o f in een van de Aussen
kommandos van Auschwitz tewerkgesteld werden. Dit betrof Joden uit tal
van landen, waaronder Nederland. Het laatste land dat aan de beurt kwam,