DE FAMILIE VAN BROECHOVEN TOT OMSTREEKS 1570
2.1 Afkomst van de familie Van Broechoven: het werk van Alexander Butkens en Jan- Jan-Baptist Christyn
Na de verovering van ’s-Hertogenbosch door Frederik Hendrik had de familie Van
Broechoven haar toppositie in de Bossche politieke arena moeten opgeven, maar vanaf dat moment wist zij een vergelijkbare en wellicht zelfs nog grotere machtspositie op te bouwen in het Zuiden. In de tweede helft van de zeventiende eeuw zetelden Van Broechovens dan ook in de Antwerpse en Brusselse schepenbanken en waren zij vertegenwoordigd op topposities in de centrale regeringsraden. Meer dan in de Noordelijke Nederlanden droeg in die tijd in het Zuiden een voorname afkomst bij aan de reputatie en bezorgde zij iemand een hogere plek in de hiërarchie. Schepenen uit ridderlijke geslachten hadden in Antwerpen een aparte en hogere positie dan hun niet-ridderlijke ambtgenoten, zelfs wanneer die een hogere anciënniteit hadden. Net als vele andere families uit de politieke elite, maar ook families die het
economisch hadden gemaakt en die hun naam voor eeuwig uit de vergetelheid wilden houden, gingen de Van Broechovens tot het uiterste om een ridderlijke afkomst te ‘bewijzen’. Het bezit van een adelsbrief was daarbij voor hen, evenals voor de echte politieke top, niet genoeg. Ook genealogen, onder wie Christoffel en Alexander Butkens en Jan-Baptist Christyn, hielpen veel families intensief mee bij deze zoektochten. Binnen de Van Broechoven-familie had vooral François-Paulin, de oudste zoon van de eerste Van
Broechoven in de Antwerpse schepenbank, zich al vele jaren intensief met het inrichten van een uitgebreid gedocumenteerd familiearchief beziggehouden, voordat eind jaren vijftig van de zeventiende eeuw de eerste stappen naar het construeren van een ridderlijke afstamming werden gezet.79 De weg ernaar toe kon in ons onderzoek worden gereconstrueerd door het terugvinden van de opdracht aan Alexander Butkens om de stamboom op papier te zetten en van de afgeschreven en geconcipieerde akten die als bewijsvoering hebben gediend. Beide bevestigen overduidelijk welk oogmerk de opdrachtgevers hadden: het scheppen van een beeld dat ze wat voorouders en voornaamheid betreft voortkwamen uit oude, voorname, ridderlijke geslachten.
Op 24 juli 1659 werd Jan-Baptist van Broechoven Gzn. door twee van zijn naaste familieleden gemachtigd met Alexander Butkens een overeenkomst te sluiten voor ‘het
38
maecken van de geheele genealogie vanden huijse ende familie van Brouchoven’.80
De condities en het raamwerk waaraan de genealogie moest voldoen, zijn in transcriptie vermeld in bijlage I. De genealogie moest bevatten ‘alle de branches lateralis en alliantien
beghinnende vanden jaere een duisent een hondert offte daervoor ende deducerende de selve familie bij wettig wortels uuijt den huijse van Roover voerende drij gouden meulenijsers op roeden gronde geveert sijnde, Heeren van Stakenborch, ende dat in rechte linie de portanties bethoonende’. De genealogie moest bestaan uit een geschilderde genealogie met alle wapens en familienamen en een cleijn boecxken gebonden uit geel calfsleijr bevattende alle
geautoriseerde bijlagen en documenten die aan de genealogie ten grondslag liggen.81 Butkens zou alleen – en wel achteraf – voor de opdracht betaald krijgen als hij deze exact volgens de opgestelde condities zou kunnen voltooien. In een schrijven aan Jan-Baptist van Broechoven toonde Butkens zich zeer verontwaardigd over de stamboom zoals die door hem gefabriceerd moest worden en het daartoe aan hem overgebrachte documentatiemateriaal. Hij bood dan ook aan de opdracht terug te geven.82 Volgens Donnet was het dan ook niet Butkens, maar een andere bekende genealoog uit die tijd, Jan-Baptist Christyn, die de stamboom in 1660 heeft voltooid.83 Niettemin is Butkens echter duidelijk betrokken gebleven bij het maken van de cruciale aktes die de link van de Van Broechovens naar de geslachten De Roover en Stakenborch schragen.84 De stamlijn is in druk verschenen op pagina 51-104 van de Suite du
Supplément au Nobiliaire des Pays-Bas et du Comté de Bourgogne uit 1661-1686.85 Zowel de
verklaring van de schepenen van ’s-Hertogenbosch ten behoeve van Anton-Ferdinand van Broechoven Gzn. in 1681 als de tekst op de grafzerk van Christiaan van Broechoven Rzn. bewijst dat de familie het resultaat van hun ridderlijke afstamming terdege uitdroeg.86
De Roever is de eerstbekende auteur die de officiële stamreeks van de Bossche Van Broeckhovens nader heeft onderzocht.87 In zijn publicatie uit 1891 toont hij aan dat de oorsprong van de familie zeker niet terugvoert op het geslacht De Roover en Stakenborch op de manier zoals in de Suite du Supplément wordt beschreven, maar dat deze eerder gezocht moet worden bij de Van Broechovens die in de veertiende eeuw in de Meierij woonden. Donnet en naderhand ook Van Sasse van Ysselt onderschrijven de meeste conclusies van De Roever.88 Bovendien achterhaalde Van Sasse van Ysselt een tweetal Antwerpse vidimus-akten die, naar nu onomstotelijk blijkt, mede als grondslag hebben gediend voor de door Butkens en Christyn op papier gezette stamreeks. Niettemin meldt De Schryver, die de publicatie van Donnet kende, in zijn studie uit 1965 over Jan van Brouchoven de Bergeyck nog de oorsprong uit het geslacht De Roover, in overeenstemming met de hiervoor genoemde genealogie door Butkens en Christyn. Ook is deze stamreeks nog afgedrukt in het werk van Willems en Willems over de geschiedenis van het Kasteel ‘Cortewalle’ te Beveren uit 2000, het kasteel dat lange tijd door de Van Broechovens werd bewoond.89
In tabel 2.1 zijn de stamreeks volgens Butkens weergegeven en (in de rechter kolom) de gecombineerde gegevens van De Roever en Van Sasse van Ysselt. De Roever concludeert, zoals gezegd, dat de omstreeks 1660 opgestelde stamreeks van de Van Broechovens onjuist is, maar geeft tevens aan dat hij geen volledige stamreeks vanaf Andries van Broechoven naar de
80 ABB, R 1.
81
ABB, R 3.
82 Donnet, ‘Dons de la famille van Brouckhoven’, 100-101.
83 Donnet, ‘Dons de la famille van Brouckhoven’, 102.
84 ABB, R 1, 24 september 1663. De cruciale akten die worden bedoeld zijn die, welke zijn gemaakt in Binderen, Postel en de Commanderij van Gemert, en werden afgeschreven op 3 oktober 1663.
85
De Vegiano, ‘Bergeyck’, 51-104.
86 ABB, R2 en R3; ‘Donnet, Dons de la famille van Brouckhoven’, 24.
87 De Roever Nzn: ‘De familie van Broeckhoven’, 479-493.
88
Donnet, ‘Dons de la famille van Brouckhoven’; Van Sasse van Ysselt, ‘De afkomst’, 97-110.
39
eerste schepen Henrick van Broechoven (stap 9) kon reconstrueren.90 Van Sasse van Ysselt kwam tot de bevinding dat hoogstwaarschijnlijk de kannengieter Marten van Broechoven de stamvader van de Bossche Van Broechovens is en dat Marten waarschijnlijk gehuwd is geweest met Elisabeth Melissen. In 1935 probeerde Van Son nader licht te doen schijnen op de afstamming van de Bossche schepenfamilie Van Broechoven aan de hand van een
zorgvuldige analyse van de Bossche protocollen tussen 1368 en 1414.91
Tabel 2.1: Stamreeks van de familie Van Broechoven (De Vegiano, 1779; De Roever,
1890-1891; Van Sasse van Ysselt, 1929).
stappen stamreeks volgens Butkens De Roever & Van Sasse van Ysselt
1 Willem de Roover van Stakenborch 1266-92 ∞ Beatrix van Cuyck
2 Willem van Stakenborch †1307 ∞ Margaretha van Boesscot
3 Matthijs van Stakenborch tot Boesscot ∞ Magdalena Hennegrave
4 Hendrik van Stakenborch tot Boesscot †1357 ∞ Margaretha van Veenhuysen
Andries van Broechoven 5 Godfried van Stakenborch ∞ Amelberge
van Bruheze, vrouwe van Broechoven en Goirle
Jan van Broechoven, † vóór 1395
6 Goessen van Stakenborch, gezegd van Broechoven ∞ Aleyd van Berckel Volgens de genealogie had hij een broer Gilles die te Rode leefde 1425
Gielis van Broechoven
7 Henrrick van Broechoven 1428 ∞ 1e Elisabeth van Dinther Edmonddr. 2e Margaretha Back
Marten van Broechoven alias kannengieter x N.N.
8 Ex 1e: Gielis van Broechoven 1471, 1498 ∞ 1e Maria van Drongelen
2e Elisabeth Melissen, † vóór 1498
Gielis van Broechoven, † vóór 1510 ∞ Melissen
9 Gilles van Broechoven ∞ Henrica van Aerle
o.a. schepen Henrick van Broechoven én Gielis van Broechoven ∞ Henrica van Aerle
10 Pieter van Broechoven † 6 mei 1570 ∞ Judith van Doorne † 13 sept. 1593
Peter van Broechoven Gieliszn. ∞ Judith van Doorne Rutgersdr.
11 Henrick van Broechoven 1545, †19 juli 1604 ∞ Johanna van Weert alias Van der Stegen
Henrick van Broechoven ∞ Johanna van Weert én Rogier van Broechoven ∞ Elisabeth van Jabeeck
12 Pieter, Christiaan, Rogier en Gerard o.a.
90 De Roever, ‘De familie van Broeckhoven’, 480.
91
Van Son, ‘De geslachten van Broechoven’, 1-11 en 65-80; Van Son, ‘Nieuwe gegevens over de geslachten’, 336-339.
40
Hij documenteert vervolgens de generaties van Andries, Jan en Gielis van Broechoven met diverse protocolverwijzingen (stappen 4, 5 en 6 in het bovenstaande schema), maar legt geen verbinding naar de Bossche tak.92
We hebben de akten betrekking hebbend op de ouders van Gielis van Broechoven (gehuwd met Elisabeth Melissen) en de affiliatie met Van Stakenborch nader onderzocht. De door Butkens en Christyn overgeleverde stukken hebben we getoetst aan authentieke feiten in Bossche schepenprotocollen. Via het archief de Bergeyck beschikten we over alle akten die de basis vormden voor de stamreeks uit omstreeks 1660 en tevens waren we ermee bekend dat de stamreeks – komende van de jongste generaties – tot en met Gielis van Broechoven (stap 8) niet omstreden is.93
Ons onderzoek toont onomstotelijk dat de vader van Gielis van Broechoven (gehuwd met Elisabeth Melissen) niet Henrick heette, maar Marten. Ook is de vrouw van Gielis – Elisabeth Melissen – na 1498 overleden, in tegenstelling tot wat in de voor de stamreeks cruciale akte van de Commanderij te Gemert werd vermeld.94 In een Bossche schepenakte uit 1518 worden alle acht bekende kinderen van Gielis Martens van Broechoven en zijn vrouw Elisabeth Melissen genoemd.95 In die akte droegen Henricus, Egidius, Wilhelmus,
Margaretha, Geertruidis, Aleyd en Richmoet een erfcijns van vier gulden over aan hun broer Amelius. Uit een Bossche akte uit 1501 blijkt dat Elisabeth, de vrouw van Gielis Martens van Broechoven in ieder geval toen nog in leven was.96 Ze verwierf op dat moment een erfcijns uit een huis en erf in de Orthenstraat in ’s-Hertogenbosch.97
Deze akte levert ten aanzien van de reconstructie van de stamreeks tevens op dat de vader van de door Van Sasse van Ysselt genoemde kannengieter Marten van Broechoven de naam Gielis heeft gedragen. Vanuit deze kennis zijn de openstaande vragen van De Roever, Van Sasse van Ysselt en Van Son opnieuw tegen het licht gehouden en verwerkt in de volgende paragraaf.
Naar de generaties die betrekking hebben op de familie Van Stakenborch hebben we geen nader onderzoek gepleegd evenmin als naar de relatie tussen de familie Van Stakenborch en De Roover. Ze zijn op grond van de huidige kennis geen voorouders van de Bossche Van Broechovens.