VRIJHEID IN DEMOCRATIE
Zaterdag 1 0 Juli 1954 - No. 312
1oenemende
deining
(Zie pag. 3)
WEEKBLAD VAN DE VOLKSPARTIJ VOOR VRIJHEID EN DEMOCRATIE
DE OMGEKEERDE WERELD -
Het
isvolkomen begrijpelijk, dat de P.v.d.A.
behoefte heeft gevoeld, naar aanleiding van het bisschoppelijk mandement haar kader bijeen te roepen.
: Even begrijpelijk is het, dat er op deze
bijeen~komst spanning heerste. Het mandement doet een rechtstreekse aanval op de grondslag, waarop cie P.v.d.A. is opgetrokken, de samenwerking tussen politiek-gelijkgezinden ondanks verschil van godsdienstige overtuiging. .
Het kan niet genoeg herhaald worden, dat er, ook al staan socialisme en liberalisme tegenover elkaar,_ op dit punt tussen de P .v.d.A. en de·
V.V.D. volkomen overeenstemming bestaat.
Het mandement is dan ook in beginsel in
pre~cies dezelfde mate tegen onze partij gericht. al treedt dit onder de bestaande politieke verhou- dingen niet zo op de voorgrond. Er bestfiat nu eenmaal in de Regering wel samenwerking tus- sen de K.V.P. en de P.v.d.A. en niet tussen de K.V.P. en' de V.V.D.
• • •
D at bij het bestaan van die samenwerking de
· P.v.d.A. door het mandement dubbel onaan- genaam is getroffen is alleszins begrijpelijk. Zij heeft daaraan op een volkomen waardige wijze uiting gegeven. Dat daarbij aan het adres van het politieke katholicisme harde waarheden wer- den gezegd lag voor de hand.
De K.V.P. is zeker de allerlaatste om zich daarover te beklagen.
Prof. Romme zelf kan, nadat hij in de Volks- krant het optreden van het Episcopaat tegenover . de P.v.d.A. op een lijn had gesteld met dat
te~genover communisme en nationaal-socialisme, be- zwaarlijk iets anders hebben verwacht. Wie kaatst moet eenmaal de bal verwachten.
Onder deze omstandigheden heeft mij de reac- tie van het bestuur der K.V.P. bij monde van haar nieuwe voorzitter, Mr. Van Doorne toch wel wonderlijk aangedaan.
Naar mijn gevoel keerde de heer Van Doorne de zaak precies om. Hij verlangde, dat de P.v.d.A.
duidelijk zou uitspreken of zij nu nog langer sa- menwerking met de K.V.P. op prijs stelde.
Wie dit leest zou denken, dat de moeilijkheden, door het mandement ontstaan, door de P.v.d.A.
zouden zijn veroorzaakt. Zo zet men de zaak toch wel op haar kop.
* • •
W at is toch in het wezen der zaak gebeurd?
Er is samenwerking in de Regering tussen socialisten en katholieken. Tegelijkertijd bestrij- den beide partijen elkaar. Bij die bestrijding geven zij elkaar in onvriendelijkheid niets toe.
Het vraagstuk van het beginsel der partijvor-.
ming - al dan niet op confessionele grondslag - speelt bij die strijd een grote rol. Zolang die strijd met de normale politieke middelen wordt gevoerd, heeft geen van beide
partije~reden tot beklag.
Het mandement der bisschoppen gaat nu plot- seling in die strijd ingrijpen. Ingrijpen op een
·voor de politieke vrijheid van onze katholieke mede-burgers zeer· bedenkelijke wijze.
Uit het politieke katholieke kamp komen gèen andere reacties dan betogen aangaand het goed recht van het bisschoppelijk optreden. Het is heel duidelijk, dat de K.V.P. zich bij dit bisschoppe- lijk mandement zeer wel bevindt.
• • •
Û ndanks dit alles houdt de K.V.P. de samen- werking met de P.v.d.A. in de Regering in stand.
Voor een gewoon mens vordert dit toch wel enige verklaring. Hoe is het mogelijk, zo vragen
eenvoudige geesten zich af, dat gij voortgaat samen te werken met een partij, welker beginse- len gij zo verderfelijk acht, dat uw bisschoppen haar in de ban hebben gedaan.
Het ware zeker niet overbodig geweest, indien het bestuur der K.V.P. daaromtrent eens een·
duidelijke uitspraak had gedaan.
Dit bestuur draait echter de zaak om. Het speelt tegenover de P.v.d.A. de vermoorde onno- zelheid. Voor de moeilijkheden van katholieke kant veroorzaakt, meent het bestuur der K.V.P. · de P.v.d.A. verantwoordelijk te moeten stellen.
Ik beken eerlijk, dat mij dit te kras is en ik meen, dat de oprechtheid gebiedt, dat dit ook aan liberale zijde duidelijk wordt uitgesproken.
P.J. 0.
DE VERKIEZING VAN GEDEPUTEERDE STATEN
Men kan niet zeggen, dat de verkiezing van leden van Gedeputeerde Staten, welke W oensdàg J.l. in alle provincies heeft plaats ge- had, in Nederland veel beroering heeft gewekt, behalve in enkele gevallen misschien bij de direct daarbij betrokkenen. Bij de Nederlandse kiezers heeft deze verkiezing niet alleen geen beroering, maar ook vrijwel geen belangstelling gewekt.
Hiertoe bestond ook weinig aanleiding, want in 8 van de 11 provincies, en wel in Friesland, Drenthe, Overijssel. Gelderland, Utrecht, Lim- burg, Noord-Brabant en Zeeland bleef de politie- ke samenstelling van het College van Gedeputeer- de Staten
on~ewijzigd.In de provincie Zuid-Holland werd één van de twee K.V.P.-Gedeputeerden vervangen door een V.V.D.-er, Mr. H. van Riel. Deze vervanging kan worden toegeschreven aan de uitslag van de verkiezing van de Provinciale Staten van 21 April
j.l.Bij die verkiezing verloor de K.V.P. één zetel en kwam van 16 op 15 leden, waartegenover de V.V.D. van 8 tot 9 zetels klom, zodat de even- redigheid gebood voor de 6de zetel van het Col- lege de voorkeur aan een V.V.D.-er te geven boven een K.V.P.-er.
Weliswaar maakte de P.v.d.A., welke 3 zetels winst heeft geboekt en van 27 op 30 leden is ge- komen, aanspraak op een derde zetel in het Col- lege van Gedeputeerde Staten, maar de overige democratische politieke fracties waren van oor- deel, dat het feit, dat de P.v.d.A. 30 van de 82 zetels inneemt, haar volgens de evenredigheid geen recht geeft op de helft van het aantal zetels in het College van Gedeputeerde Staten.
In Noord-Holland werd één van de 3 zetels, welke de P.v.d.A. in Gedeputeerde Staten be- zette, door de overige democratische politieke par- tijen thans toegekend aan de V.V.D., onder pro- test van de zijde van de P.v.d.A. De P.v.d.A. had bij de verkiezing van de Provinciale Staten 3 ze- tels gewonnen en bezet thans 27 van de 77 zetels.
Indien men de 11 Communistische zetels buiten beschouwing laat, heeft de P.v.d.A. 27 van de 66 overige leden, dat is dus nog 6 minder dan de helft. Toch meenden zij op de helft van de zetels in het College van Gedeputeerde Staten aan- spraak te moeten maken, welke claim echter door
alle overige democratische partijen werd afgewe- zen. Na de verkiezing van 2 leden van de P.v.d.A., 2 leden van de K.V.P. ( 19 zetels) en één lid van de Prot. Christelijken ( 11 zetels) werd als 6de lid van Gedeputeerde Staten geko- zen de V.V.D-er. P. Blaauboer. Ook hier leidde de ene zetel winst bij de verkiezing van de Gede- puteerde Staten in Noord-Holland tot de verkie- zing van een der onzen in het College van Gede- puteerde Staten.
In Groningen had het aftredende K.V.P.-lid van Gedeputeerde Staten zich niet meer voor de Provinciale Staten herkiesbaar gesteld. De K.V.P.
bezet trouwens in de Provincie Groningen slechts 2 van de 45 zetels. De 3 P.v.d.A.-leden van de Gedeputeerde Staten werden herkozen, terwijl even7tls de vorige keer de 4de en de 5de plaats worden ingenomen door een lid van de A.R. en een van de C.H.-fractie. Men zou nu hebben ver- wacht, dat de 6de zetel zou zijn toegevallen aan de V.V.D., die 5 leden in de Provinciale Staten heeft. Dit is echter niet geschied, maar de overige democratische fracties kozen als 6de lid een twee- de Anti-Revolutionnair, hoewel de A.R. maar 8 zetels bezet, terwijl de C.H.. die evenals de V.V.D. 5 zetels heeft, wel een lid in het College van Gedeputeerde Staten kreeg.
Over de uitslag van deze verkiezingen zijn we niet ontevreden, maar toch ook nog niet voldaan, Deze uitslag bracht ons 2 nieuwe zetels in de Col- leges van Gedep. Staten en wel in de belang- rijke provincies Zuid-Holland en Noord-Holland, terwijl ons mede-lid Meijeringh in Drenthe als Gedeputeerde herkozen werd. We hebben dus thans in het totaal 3 Gedeputeerden, terwijl wij volgens evenredigheid er toch op 5 of 6 aan- spraak kunnen maken. In ieder geval had ons een zetel in de Gedeputeerde Staten van Groningen moeten toevallen.
Het opmerkelijke bij deze verkiezingen van de;
Colleges van Gedeputeerde Staten is, dat bij de
samenstelling van de Colleges van Gedeputeerde
Staten het Mandement van de Bisschoppen van
de R.K. Kerk blijkbaar geen enkele rol heeft ge-
speeld. Men heeft zich in alle provincies vrijwel
aan de evenredigheid gehouden, al is er dan in
sommige gevallen wel eens door een enkele poli-
tieke partij naar zich toegerekend.
VRLJBEJD EN DEMOCRATIE 10
.rou
lDM - PAG. J* *
Sodaproject debat
leidde
• de
111
tot pri:ricipieel Kamer
lnstelling Raad voor de Kunst aanvaard
Zij, die van menin~ tgn, ilat de ldOGf, die wij 'ên anderen op bet· zo llelanATtike econopllsche terrein aanwezla' zien tussen de socialistische . Partij van de Arbeid en de aadere, niet-socialistische gr®peringen - en daarbij inzonderheid tussea de P.v.d.A. en de V.V.D. - zo diep niet is, zullen, wanneer zij voor rede vatbaar zijn, na het gebeurde met het sodaproject in d~ Tweede Kamer, toch wel genoopt zijn, hun mening te herzien.
Zal, zo vroeg hij zièh af, er nu niet een prijsstrijd komen? Overleg zou hier z.i. nodig zijn en de stijgende consumptie zou z.i. wel garanderen, dat het overleg zou lukken.
In de M.v.A., had de minister geschre- . ven, dat deze fabriek, als zij tot stand
komt, deviezen zal sparen en deviezen zal verdienen. Zij zal deviezen sparen, omdat wij dan de soda niet meer behoe- ven te importeren; zij zal deviezen ver- dienen, omdat wij voor ongeveer de helft van onze sodaproductie <90.000 van de 170.000 ton) een afzet in het buiten- land zullen moeten zoeken.
De wijze waarop de heer Nederhorst namens de P.v.d.A.-fraAltie tot het laatst toe een fanatieke strijd heeft gevoerd om een rechtstreekse participatie vaa de Staat in bedoelde onderneming te verkrijgea. was een symptoom, welks beteke- Dis ver uitging boven ·het toevallige object, waar het om . ging.
Zelfs de concessies, door minister Zijlstra nog gedaan, gingen de woordvoerder vaa de socialisten niet ver ~enoeg, omdat aan de Staat geen doorslaggevende invloed in dit bedrijf was gegeven.
De gehele P.v.d.A.-fractie stemde dan ook tegen. En haar woordvoerder bracht zelfs de grondslagen vaa het Kabinet daarbij in het geding.
Men plaatse hiertegenover 't betoog van onze V. V.D.-woordvoerder, de heer Anker- smit, die er zijn verheugenis over uitsprak, dat ondanks het feit, dat (als ge:.
v.olg vaa het door de fiscale politiek veroorzaakte ongunstige klimaat) een zekere overheidsgarantie nodig was, de minister. er toch in geslaagd was, zijn medewerking ertoe te verlenen, dat het een particuliere onderneming zou blijven.
"Aaagezien ik van mening ben" - zo zei hlj - "dat de vrije ondernemings- vorm absoluut de beste is, verheugt het mij, dat de minister het in deze rich- ting heeft gedirigeerd".
H
et waren vier ontwerpen, die met ' betrekking tot het soda-project in debat kwamen. Het eerste en voornaam- ste strekte tot 't verlenen van 'n mach- tiging aan de ministers van Economische Zaken en van Financiën tot het geven van een garantie voor de betaling van rente en aflossing van een lening ten behoeve van een te Delfzijl op te rich- ten sodafabriek.Twee ontwerpen, tot wijziging van de begroting van Economische Zaken · en toî wijziging van de begrot~ng van de Staatsmijnen, hadden betrekking op een afschrijving van f 3· millioen wegens het overbodig worden van de bijna voor ge- bruik gereed zijnde sodafabr;ek van de Staatsmijnen te Geleen en op een deel- name van de Staatsmijnen ten bedrage van f 4 millioen in het sodaconcern.
Het vierde en laatste ontwerp beoog- de, de Kon. Ned. Zoutindustrie N.V.
eindelijk te verlossen van een in de ex- ploitatie-overeenkomst nog altijd voor- komende naastingsclausule, welke het mogelijk zou maken, het bedrijf binnen een jaar naar de Staat over te brengen.
De aanleiding van dit alles was, naar men weet, de ontdekking van een be- langrijke zoutlaag bij Winschoten, welke een sodafabriek te Delfzijl acceptabel maakte.
De
soda-industrie is een van de belang- rijke chemische basisindustrieën, omdat soda een gewichtige grond- en hulpstof is voor: de glasindustrie (26,5 pct); de ehemische-, textiel-, petroleum- en zeep- industrie (40 pct), huishoudelijke doel·einden. (24.5 pct) en voor nog een aan- tal andere doeleinden (9 pct). Tot nu toe moest Nedet'land alle soda impor- teren.
.· De opzet van het sodaconcern is, dat het kapitaal ad 151 millioen aldus zal wórden bijeengebracht, dat de Kon. Ned.
Zoutindustrie zal deelnemen voor f 12 lnillioen, de Staatsmijnen voor f 4 mil- lioen, Ketjen en Mekog ieder voor een kwart millioen.
En voorts zal dan 121 millioen worden geleend van institutionele beleggers (waarvoor de staatsgarantie dient), een bedrag van f 7,5 millioen is gegarandeerd door een grote bankinstelling en in een later stadium zal nog f 6 millioen wor- den geplaatst.
• • •
0
nze geestverwant, de heer Anker- smit, zelf, naar men weet, chemi- cus en chemisch industrieel, gaf eerst uiting aan zijn leedwezen, dat het fiscale klimaat in Nederland nog steeds blijk- baar niet gunstig genoeg was om in de particuliere sfeer voldoende risico-dra- gend of vaste rente-dragend kapitaal te vinden.Het is een bewijs, dat het financiële beleid van de regeringen na 1945 in dat opzicht is tekort geschoten. De steile progressie van de vennootschapsbelasting en van de inkomstenbelasting heeft te
veel geld afgetapt en de Staat moet hier voor de top van f 21 millioen een garan- tie geven.
Onze geestverwant noemde het ook een symptoom van een slecht tijdsver- schijnsel, dat institutionele beleggers alleen bereid zijn geld te investeren, als zij· zich voor het risico kunnen verschui- len achter de almachtige Staat.
Gezien in het licht van het feit, dat de fabriek gunstig geplaatst is (gunstig zowel wat betreft de ligging op de zout- horst als voor de aanvoer van grond- stoffen en de afvoer van eindproducten), achtte de heer Ankersmit dit voor de Staat echter wel een aanvaardbaar risico.
Voordien had de heer Ankersmit o.a.
de commerciële kant van de zaak beke- ken en er daarbij op gewezen, dat de sodaproductie tot nu toe wordt geleverd door een aantal in weinig grote groepen verenigde fabrieken, waarvan het Sol- vay-concern, het Imperia! Chemica! In- dustrieconcern en een WestDuitse fa- briek de belangrijkste zal zijn.
ANKERSMIT vrije ondernemingsvorm
De heer Ankersmit wees hier echter op het bilateralisme, waarmede wij altijd weer te maken hebben. Mogen wij, zo vroeg hij, aannemen, dat de invoer . van soda uit Frankrijk zal dalen, zonder dat dit repecussies ten aanzien van onze uitvoer naar Frankrijk zal hebben in dien zin, dat die uitvoer zal verminderen wanneer nieuwe handelsverdragen met Frankrijk zullen worden geslo~en?
DEZE BURGER
heelt u de vorige weel: verteld, dat hij is meegevaren over die woelige baren, ver van huis met de Waterman, temidden van driehonderd Nederlanders, die in Canada een nieuw leven zijn begonnen.
llc weet zel:er dat de boeren, de timmermannen, de electriciëns en die éne Amsterdamse ez-tramconducteur van lijn 5 (die, naar hij mij verzekerde, álles wil worden behalve 66it in z'n leven meer tramconducteur) - ilc zeg: ilc weet zeker dat al die mannen en vrouwen de aangelegenheid van het ,.nieuwe leven" niet wijsgerig hebben bekeken en dat zij niet gedacht hebben, wat ik denk: dat een ,.nieuw leven" voor een sterfelijken mens niet bestaat; dat het altijd maar dat éne, korte, oude leven is, waar hij in ronddoolt, of dat nu op lijn 5 is, of in Medemblik, of Toronto, of ergens op die onafzienhare Canadese vlakte, die zo groot is als heel Europa en waar hij een heel klein piezeltje van een stukje van zal gaan bebouwen.
Neen, ik geloof niet in dat nieuwe leven, want zolang de mens in _zijn eigen oude huid steekt en zijn eigen hart en ziel en middenrif en hersentjes meesjouwt over de grote zee, zolang blijft dat leven het o u de leven. Hij gaat daar gewoon mee d66r, of hij nu kasten timmert in de Achterhoek of in Ontario, en of hij nu zijn landje ploegt in de Graafschap of tussen de Cana- dese meren.
Maar goed, laten wij dan zeggen, dat hij met dat nieuwe leven misschien bedoelt een leven onder andere voorwaarden en ·omstandigheden dan thuis- in-Holland. Hij heeft daarvoor mijn gulle zegen en ik hoop, dat die nieuwe omstandigheden hem genadig zuilen zijn; al bedenk ilc dan alweer dat nieu- we omstandigheden na een jaar of na twee jaar al weer aardig oud worden;
de mens past zich zo snel aan aan een nieuwe staat-des-levens.
En het is net, of al die mensen met wie ik een hele week op één schip ver- toefd heb, dat weten; of ze dat aiiemaal reeds ruimschoots en tot op de bodem hebben uitgedacht, want zij zijn heel kalm; helemaal niet tragisch om het oude, vertrouwde, dat zij verlaten hebben en ook helemaal niet stralend·
van-geluk om het nieuwe, glanzende, belovende, dat zij tegemoet gaan.
Het lijlet wel of zij kalm en rustig effies gaan verhuizen om wat meer arm- slag te hebben, om wat meer geld te verdienen, om niet zo gehinderd te worden door al het gedrang van tien millioen anderen om hen heen.
Het was, met zijn driehonderd emigranten, helemaal geen dramatisch of opwindend schip, de Waterman.
En dat was een niet verwachte ervaring voor
~EzE BURGER
Indien dit het gevolg zou zijn, zou deze deviezenwinst dus imaginair wor- den. En als wij bijv. soda exponeren naar Scandinavië (vooral daarop schijnt het . oog te zijn gericht), zullen die lan- den dan in staat zijn, hier te lande de producten te ··blijven kopen, die zij nu kopen?
Minister Zijlstra noemde dit bilaterale aspect van de zaak een belangrijke op- merking. Hij moest toegeven, dat een terugslag op onze andere export inder- daad mogelijk was. Hij zou daarover geen uitspraak durven geven, zeker niet in welke mate dit zou kunnen voorko- men.
Wij sprek.m echter, zo zei hij, hier over een project op zeer lange duur. En hij meende nu, dat vaststaat, dat, wan- neer wij op de langere duur niet uit de vloeli: van het bilateralisme ons zullen weten vrij te maken, vele projecten in Nederland -ook dit - op grote moei- lijkheden zullen stuiten.
Wij bouwen deze dingen op, in de hoop, dat er een betere toekomst zal ko- men en dat de resten van het bilateralis- me niet zullen blijven en zullen worden versterkt, maar zullen verdwijnen. Een wens, waarmede onze geestverwant uiteraard van harte zal instemmen.
Zoals wij boven reeds hebben ver- meld, sprak de heer Ankersmit er zijn vreugde over uit, dat de minister het zo had kunnen sturen, dat het een par- ticuliere ondocneming blijft. Hij infor- meerde cok nog of het ;iuilt ,. was, da.t van een buitenlands concern een aan·
bod was gekomen, een aanbod, dat, juist omdat het van een buitenlandse onderneming kwam, waarschijnlijk niet te accepteren was geweest.
Minister Zijlstra erkende dat later in zijn rede. Vlak voordat de parlemen- tai!l'e behandeling zou zijn begonnen (die is door omstandigheden wat verlaat), was een aanbod van het Solvayconcern binnengekomen om in Delfzijl voor haar rekening een fabriek op te richten.
Het gevolg zou dan zijn geweest. dat de meerderheid der aandelen in haar handen zou zijn gekomen. De minister had dit buitenlandse concern laten we- ten, dat zulks niet acceptabel was.
In dit opzicht was er ook iets, dat de heer Ankersmit miste (en waarin dan ook alsnog is voorzien). Hij meende, dat in de statuten van de nieuwe onder- neming niet voldoende waarborg was gelegen, dat zij een Nederlandse onder- neming zou blijven.
Afgezien dus van enkele vragen eu opmerkingen, kon de heer Ankocsmit zijn waardering uitspreken voor de energie, waarmee de Kon. Ned. Zout·
industrie en anderen, alsmede de minis- ter, nu al enige jaren aan het tot stand komen van deze fabriek hebben ge- wockt. Hij sprak dan ook tot slot de wens uit, dat de toekomst zou leren, dat een sodafabriek op Nederlandse bodem zou bijdragen tot de welvaart van ons land.
• • •
Z
oals wij boven eveneens reeds heb- ben aangeduid, lag het met de socialisten helemaal verkeerd. De P. v.d. A. gaat uit van de gedachte, dat de exploitatie van (niet- onuitputtelijke) bodemschatten in principe aan de Staat bE-hoort.
De heer Nede't'horst wilde er nu wel rekening mee houden, dat het Kabinet een gemengd Kabinet is, dat geen zui- ver socialistische politiek kan voeren, maar er had, zo meende hij, toch wel in belangrijke mate met de socialistische mening rekening moeten zijn gehouden.
Er had een compromis moeten zijn tot &tand gebracht en dat was in dit g ·:al niet gebeu!l'd. Men was over de socialisti~che cpvattingen eenvoudig heengelopen.
(Vervolg op pag. 4:)
VRUHEID EN DEMOORATIE 10 .JULI lDM - PAG. 8
TOENEMENDE DEINING
D
e opwinding rondom het Mandement neemt zienderogen toe. De zo geheten nationale kaderdag van de P.v.d.A., uitgegroeid tot een massaal congres van zevenduizend man, heeft een verklaring van de K.V.P. uitgèlokt, waarin van eerstgenoemde een duidelijk antwoord wordt ver~langd op de vraag of zij de samenwerking met de K.V.P. altemet zou willen verbreken. Van dit alles - kadercongres èn verklaring - werd het Nederlandse volk cito per radio op de hoogte gesteld (waarvoor anders, nietwaar, zouden onze grote politieke partijen een "culturele" radio~m~
roep tot hun beschikking hebben?) Kortom, de titanenstrijd is in volle gang. Op de voorpagina's
·onzer kranten verschijnt het binnenlandse poli~
tieke nieuws weer met dikke koppen en in de poli~
tieke kampementen zijn de koppen verhit, over~
verhit. Wat wonder. dat er dan- gelijk Het Va- derland terecht aangaande de socialistische kaderdag constateerde - politieke blunders wor~
den gemaakt?
• • •
D
e problematiek, door het Mandement opge~worpen, is van een bittere ernst, die ver uit~
gaat boven de - overigens begrijpelijke - op~
winding die het stuk in ons politieke leven teweeg brengt. Zij ligt in wezen niet in het politieke vlak en wordt in wezen daar ook niet uitgevochten.
Wij hebben dit ree-is dadelijk betoogd en juist
de
opwinding, nu in ons politieke leven waarneem~baar, noopt ons daar nog eens met nadruk op te wijzen. Wanneer thans Het Vaderland, spreken- de van blu.nders, die de positie van de P.v.d.A.
in de Regeringscoalitie duur te staan kunnen ko- inen, met name Prof. Schermerhom noemt als de man die door zijn uitlatingen op de jongste kader- dag aan de K.V.P. een prachtig wapenirt handen.
heeft gegeven tot het doen van een tegenzet, dan komen we daarmede terecht bij het politieke dilet~
tantisme, dat na de bevrijding hoogtij vierde en dat nu, ook in en door het Mandement, gecon- fronteerd wordt met de consekwenties van zijn eigen stellingen. De "vernieuwing" moest immers
0<. ·~ in de "cultuurparagraaf" van het partijpro- gramma van de P.v.d.A. tot uitdrukking komen.
Dies kwam daar de verklaring in, dat aan de ker- ken de vrijheid wordt gewaarborgd (een vrijheid liier te lande nimmer betwist!) hun roeping te ver- vullen, zowel met betrekking tot de ·•erkondiging van hun boodschap als ten aanzien van hun dienstbetoon aan de. wereld. Daarop volgt: .. Er- kend wordt, dat de kerken het tot hun taak kun~
nen rekenen, terwille van het geestelijk en .. ede- lijk heil van het volk, hun woord te spreken met betrekking tot het staatkundig en maatschappelijk leven··.
Dit lag geheel in de lijn van de "doorbraakele- menten", b.v. in de topleiding van de Ned. Herv.
~erk, die overigens met de door haar sindsdien gesproken "woorden" met betrekking tot het staatkundig en maatschappelijk leven niet zo heel gelukkig is geweest.
Welnu, de rooms-katholieke kerk hééft, ook in dit Mandement, bij monde van haar wettig be- stuur, het episcopaat, weer eens zulk een woord gesproken.
Tegen dit woord hebben wij onze ernstige be- zwaren. En onze. sympathie gaat uit naar al die rooms-katholieke landgenoten die door dit bis- schoppelijk woord voor gewetensconflicten wor- den geplaatst omdat zij liberaal of omdat zij so- cialistisch stemmen. Maar een politieke partij die nadrukkelijk het recht der kerken erkent om hun woord te spreken met betrekking tot het staat- kundig en maats;happelijk leven, moet het hoofd wel heel koel houden, wanneer zij, terecht, tegen de strekking van zulk een woord stelling neemt.
Het is voor een partij als de P .v.d.A. met haar
machtige partij-apparaat een vrij eenvoudige zaak, een agitatie op touw te zetten tegen de par- tij die nu bijna tien jaar lang haar voornaamste regeringspartner is, maar gewetensconflicten als waarvoor het jongste m~mdement talloze rooms- katholieken plaatst, worden daarmee niet uit de wereld geholpen. Wij vrezen veeleer, dat het te~
gendeel het geval zal zijl).!
• • •
V
oor de liberaal, die door het Mandement prin~gaan gevoelen, wier opvattingen omtrent de maat- schappelijke structuur wel het verst van ons af staan. En dan besluit het blad met de profetie:
· .. De komende tegenstelling schijnt te zijn tussen degenen die in het regeringsbeleid de christelijke geloofsleer of de ongebonden geestelijke vrijheid als richtsnoer willen nemen. Dat is voor Neder•
land niet bepaald iets nieuws".
Zeiden wij niet, dat wij hier in Nederland met elkaar de hoofden wel koel mogen houden bij alle opwinding die het Mandement. teweegbracht?
• • •
cipieel even ernstig geraakt wordt als de socialist, is het evenzeer zaak het hoofd koel te houden, nu het de schijn krijgt, dat het Mande-
ment èn de opwinding die het veroorzaakte,
inder~ E
en koel hoofd en een warm hart kregen wij onder alle daverende dingen dezer Mande- daad tot ver-gaande politieke consekwenties zul-len leiden. ment-bewogen dagen door, toen wij een ge~
schriftje lazen dat wij gaarne in brede kringen Wij zeggen dit met zekere nadruk, omdat van
(ook en vooral onder onze geestverwanten) ver- socialistische zijde reeds te verstaan gegeven is,
breid zagen. Wij bedoelen "De Hoeksteen van dat men dáár desnoods een samenwerking met
de Vrijheid" door Pierre Lhoste Lachaume, ver- minder progressief gezinden zou prefereren ho-
schenen in de serie "V raagstukken van heden ven één met een partij als de K.V.P. bij wie de
en morgen". Juist nu, waarlijk niet alleen tenge~
P.v.d.A. nu plotseling- als gevolg van het Man-
volge van het Mandement, principiële bezinning dement! - de geestelijke vrijheid niet meer vei-
op het liberalisme urgent is, willen wij een enkele lig acht.
passage uit dit voortreffelijke geschrift overoe- In zulk een suggestie schuilt tweeërlei vergis-
sing. Men kan nu wel - ten eerste- de stelling men.
.,Gezien het tweeslachtige karakter van het so- opwerpen dat de K.V.P., wanneer zij de stemmen
cialisroe zijn er tenslotte slechts twee fundamen~
trekt van tallozen die na het Mandement zich
tele soorten van samenleving: de Vrije Samenie- minder dan ooit vrij voelden om voor een andere
ving die door de liberale democratieën slechts partij te kiezen, eigenlijk geen democratische par- ten dele is bereikt, en de .. kudde samenleving"
tij meer is, maar dat is slechts een k~estie van die door het Sowjet Communisme tot het sum:.
kwantiteit, niet. van kwaliteit . .Immers wie zal zeg-
mum is opgevoerd. Dat radicale dualisme komt gen, hoeveel méér stemmen dit zullen zijn dan voort uit het feit, dat het begrip, hetzij geestelijk die, welke VÓÓl' de verschijning van dit Mande- o s o e f t ff l"k IJ , van e aar van e d d d M ens m aa s e · 1 t t . mènt op
de
K.V.P. werden uitgebracht niet uit ms an te e oe s e mgen e eers van e socta e . t t' cl cl 1 t 11· b h t d · 1·honderd percènt ~sympathie voor deze partij maar samenleving en zodoende de algemene strekking uitsluitend omd·at zij ook toen .. de" rooms-katho- van sociale instellingen; dit is waar, niettegen;.
lieke partij was, waarop je als .. goed rooms" toch staande alle afwijkingen veroorzaakt door phy ..
wel moest stemmen. Met het karakter der partij sieke of historische omstandigheden. Deze twee heeft dit op zijn hoogst slechts zijdelings te ma- soorten verhouding tussen de Staat en het lndi..- ken. Dat wordt bepaald door haar beginselpro- vidu komen overeen met twee soorten, niet min~
gramma. En dat programma vermeldde, ook toen der tegenover elkaar staande verhoudingen tus- de P.v.d.A. haar samenwerking ~et de K.V.P. sen Staten.
begon, als haar doel .. het algemeen welzijn van .. Het is deze universaliteit der gevolgen van
de
het Nederlandse volk te bevorderen op de grond~ fundamentele filosofische keuze die het licht heeft slag van de zedelijke normen, gelegen in de na- geworpen op de economische en politieke ge ..tuurlijke orde en de Goddelijke Openbaring ge- schiedenis van de laatste 50 jaren. Dit verklaart lijk deze door het Kerkelijk Leergezag worden dat men zo gemakkelijk geneigd is te spreken van verklaard". En van de Kerk wordt elders in dat- .. godsdienstoorlog" met betrekking tot het con- zelfde program gezegd dat zij "evenals de Staat flict tussen communisten en niet-communisten, een volmaakte, op haar terrein hoogste en onaf- een strijd die in zijn betekenis er een is tussen
de
hankelijke maatschappij" is . . .In het nastreven .. Kudde-samenleving" en de "Vrije Samenie- harer doeleinden, die van hoger orde, van boven- ving", tussen de mentaliteit van de kudde en die natuurlijk karakter zijn, (zo heet het verder) mag der persoonlijkheid, tussen het "Totalitarisme" en de Kerk derhalve niet gehinderd worden door de het .. Liberalisme".Staat". Hierin verandert door het Mandement • van thans zeker niets!
• • •
0
e tweede vergissing is deze, dat de P.v.d.A.casu quo gedwongen zou zijn met minder progressieve partners genoegen te nemen. Want die zijn er voorzover ons bekend niet. Zou zij daarbij misschien ook het oog laten vallen op de V.V.D., dan moet zij wèl weten dat de V.V.D.
wel principieel àndcrs maar niet minder progres- sief is dan bijv. de K.V.P. of P.v.d.A.
Wij zijn het dan ook te enen male oneens met de Haagse Post, waar deze op haar wijze con- clusies trekt uit het feit, dat het Mandement de P.v.d.A. plotseling met de liberalen in één kamp heeft gebracht . .,De bisschoppelijke veroordeling van het socialisme is voor de liberalen moeilijk te slikken" - stelt dit weekblad aat blijkbaar ver- geten is dat het liberalisme door de bisschoppen even principieel veroordeeld wordt. De H.P.
meent dat dit punt bij ons zo sterk geldt, dat wij een geestelijke verbondenheid met de socialisten
• • •
W
aar de Haagse Post ons liberalen schijnt te willen indelen bij de voorstanders van on- gebonden geestelijke vrijheid, wijzen wij ten slotte op Lauchaume' s eindconclusie: ,..Willen wij de persoonlijke vrijheid en sociale ontwikkeling in het kader van soepel werkende instellingen weer terug krijgen, dan zullen wij eerst terug moeten keren tot de innerlijke discipli- ne. In feite zijn er slechts twee grondtypen van samenleving: de geterroriseerde samenleving met een twijfelachtige stabiliteit omdat deze afhanke- lijk is van de macht der leidende groepen; - è.e op de moraal gebaseerde samenleving, de enige die werkelijk stabiel is, daar deze gebaseerd is op de instemming der gemeenschap".
Zo zien wij als liberaal het grote probleem, waarvoor onze tijd staat en dat in zijn betekenis ver uitgaat boven de opwinding die thans ons po- litieke leven kenmerkt tengevolge van het Man"~
dement. de
R.
VRIJBEID EN DEMOCRATIE
4Vervolg van pag. J)
En uiteraard fulmineerde hij ook sterk t~gen de schrapping van de naas- tingaclausule in het nieuwe contract met dt. Kon. Ned. Zoutindustrie N.V.
Minister Zijlstra stelde laconiek vast, dat het voorstel, zoals het hier lag, inderdaad van een gemengd Kabinet afkomstig was. Dat wil dus zeggen: de socialistische ministers waren (ten- slotte) met deze voorstellen accoord ge- gaan en het ontwerp droeg trouwens zelfs als tweede de handtekening van minister Van. de Kieft.
Aan de beginselbezwaren van de heer Nederhorst en de zijnen kon minister Zijlstra dUs niet tegemoet komen, maar wel heeft hij een aantal practische con- cellsies gedaan, dte ten dele ook door anderen waren gevraagd (wij noemden
bov~n reeds de opmerking van de heer Ankersmit in verband met het Neder- landse karaktet' van de onderneming).
. Zo is nu de door de combinatie aan de minister reeds eerder gedane toezeg- ging, àat in elk geval de Nederlandse sodaverwerkende industrie op concur- rerende voot'Waarden zal worden be- diend, in artikel 1 van de garantieover- eenkomst neergelegd.
De te benoemen Regeringsvertegen- woordigeJ zal thans, als Regeringscom- missaris, alle statuaire bevoegdheden bezitten, die ook aan de andet"e. commis- sarissen der N.V. toekomen (doch ook niet méér dan deze, dus geen vetorecht, zoals de heer Nederhorst wenste).
Het 8temrecht van de houders der bij de oprichters berustende aandelen op naam (ten bedl['age van f 16.5 millioen van de f 30 rilillioen), is zo geregeld, dat zij de meerderheid geeft en voorts
js alsnog in de statuten de waarborg geschapen, dat deze aandelen uitslui- tend binnen de kring van de oprichters zullen •kunnen circuleren, en dat er geen uitbreiding van het aandelenkapitaal . plaats heeft zondet". voorafgaande goed- keuring van de minister van Economi- sche Zaken.
De heer Nederhorst, die, als over- tuigd socialist, iets geheel anders wil- de was dit natuurlijk niet voldoende en zo' ~as het resultaát, dat _:_ afgezien vap. de heer Welter en zijn fractiege- noot -·socialisten. en ·Communisten ten aantl'ert van deze economische. ontwer- pen weet" eens tegenover de gehele niet- socialistische Kamermeerderheid stort·
den.
Het tegenstemmen van de heer Wel- ter was op geheel andere, niet-principi- ele gTonden gebaseerd. Zuiver zakelijk gezien achtte de heer Welter het de grote waag, of hier tegen het Solvay- concern kon worden opgetornd.
Hij achtte het maar beter, dit risico niet te nemen. Hij achtte de oprich·
ting van een Solvayfabriek (waarbij dan onzerzijds bepaalde voorwaarden konden WOI['den gesteld) voor de econo- mie· van Nederlà.hd waarschijnlijk beter dan een industrie met Nederlands ka- pitaal en Staats-garantie.
Het gaJ,'antie-ontwer.p werd aa11geno- men met 54 t·egen 34 stemmen. Tegen stemden dus de P. v. d. A., de K.N.P.
en de C.P.N. De drie andere ontwerpen werden z.h.s. aanvaal['d, met aanteke- ning, dat de reeds genoemden tegen waren.
• •
I
n twee avondvergaderingen van de Tweede Kamer is de vorige week het wetsontwerp behandeld tot instel- ling van een (definitieve) Raad voor de Kunst, welke nu de Voorlopige Raad voor de Kunst zal vervangen.Onze woordvoet"ster over dit onder- werp, mevr. Fortanier-De Wit, zag in deze Raad een ontmoeting tussen over- heid en kunst, die, naar zij hoopte, voor de toekomst als gevolg zou hebben meer en beter contact tussen de overheid en de kunstenaars en het gehele volk.
Haar fractiegenoten en zij waren het eens met de M. v. T., dat de overheid op het gebied van de kunst geen p r i- m a i r e taak heeft. Zij was het echter ook van harte met de minister eens, dat de overheid wèl een s e c u n d a i re taak op dit gebied heeft, die zeer be- langrijk is te achten.
De woorden van Thorbecke: "Kunst is geen Reget"ingszaak", zijn, naar zij terecht opmerkte, maar al te vaak ver- keerd geïnterpreteerd. Zelfs nog in S•ptember .1953 door een van de vier
inleiders op het congres van het NedCI['- lands Cultureel Contact.
Daarom achtte zij het wel goed, om ook hier eens te releveren, dat Thor- becke letterlijk heeft gezegd: "De Re- gering is geen beoordelaar van weten- schap en kunst".
In de Tweede Kamer, zo bracht zij tevens in herinnering, kwam deze libe- rale staatsman met een programma voor steun aan de opleiding van jeug- dige begaafde kunstenaars, en met voorstellen tot de aankoop van kunst•
werken van levende kunstenaars; niet om deze op te bergen in de kelders of de zoldel's van de musea, doch om het met zijn woorden te zeggen: "om deze kunstwerken van landswege op te hangen en aan het publiek toe tonen".
In zijn beroemde "Nare<le" heeft Thorbecke, naar zij eveneens in herin· · nering bracht, aldus gesproken over de kenmerken van een liberaai Gouvet"ne- ment: "Het heeft de ontwikkeling van zelfstandige kracht in provincie, ge- meente, vereniging en individuen te be- vorderen. Bevorderen, dat heet de alge- mene voorwaarden scheppen, waaronder die ontwikkeling mogelijk WOI['dt".
Nu is het, naar zij opmerkte, zonder meer duidelijk, dat geen particuliere organisatie, geen Regeringsinstantie in staat is, ook maar een enkel kunstwerk te scheppen. Cultuur, kunst, kan slechts ontstaan bij de gratie van de enkeling of, beter gezegd, doOl[' de genade van de inspiratie, die zich onttrekt aan alle menselijke verstandelijke overwegingen of organisatievormen.
Doch het scheppen van de voorwaar- den, waaronder !let mogelijk wordt de ontwikkeling van de kunst, in al haar vormen, te bevorderen, is naar onZe overtuiging plicht van de ovet"heid.
Daarb~i kan de Raad voor de Kunst, een college van advies en bijstand aan de Regering; een uitèrmate belangrijk i.n- strument z~in. Daarom stemde zij ook volledig in met de coffsiderans van het . ontwerp, waarin met zoveel woorden wordt vastgesteld, dat de overheid met betrekking tot de kunst een ta:ak te ver- vullen heeft.
Of de overheid die taak tot nu toe op de juiste 'wijze h'eeft opgevat, is een vraag, die zij niet zonder meer bevesti- gend zou willen beantwoorden.
Zij hoopte dan ook (en minister Cals heeft zich daartoe bereid verklaard), dat, als de Raad voor de Kunst enige tijd zo:t
·hebben gefunctionneerd, de Kamer, zo- als enige jaren geleden ook is gebeurd, weer in de gelegenheid zou zijn, rustig van gedachten te wisselen over wat zij zou willen noemen: de cultuur en de cultuurfinanciering.
Zij hoopte, dat bij dit debat dan tevens zouden kunnen worden betrokken de be- langrijke publicaties op <lit punt van het Prins-Bernhardfonds.
* * *
K
omend tot het eigenlijke ontwerp, kon mevr. Fortanier verklaren, grote waarde daaraan te hechten. En wel in de eerste plaats, omdat het de mi- nister in beginsel verplicht, het advies·van de Raad in te winnen over alle be- langrijke maatregelen, die hij voorne- mens is te treffen.
In de tweede plaats, omdat de Raad ge- vraagd, maar oolk ongevraagd advies kan geven en in de derde plaats,. omdat de meerderheid van de leden van de Raad uit kunstenaars zal bestaan.
MEVR. FORTANIER-DE WIT
· .~ .... amendement ;,. ...
Tegen de vorm van de Voorlopige Raad voor de Kunst, zoals deze in 1947 was ingesteld, hebben de organisaties van kunstenaars principiële en practische be- zwaren gemaakt, die, naar het haar voor- kwam, goed gefundeerd zijn.
De bezwaren tegen de werkwijze be- troffen de te grote geheimzinnigheid. En wat de vorm betreft: de Voorlopige Raad bestaat voor een deel uit notabele leden, die niet voldoende thuis zijn in de kun- stenaarswereld.
Wij hebben, zo zei onze woordvoerster, hier de wonderHike figuur, dat een over- koepelende organisatie als de Neder- landse Federatie van Verenigingen van Beroepskunstenaars niet in - deze Voor- lopige Raad is vertegenwoordigd, bij de instelling niet is gehoord en in latere ja- ren ook niet is geraadpleegd. •
Dat de definitieve Raad nu in· meer- derheid uit kunstenaars zal bestaan, had dus haar warme instemming, maar zij vroeg zich af, of het wel juist was, dat de voordrachten voor de desbetreffende plaatsen door de kunstenaarsorganisaties moesten worden opgemaaikt in alphabe- tische volgorde.
Minister Cals had gezegd, dat hij die alphabetische volgorde nodig had, om voldoende recht te doen wedervaren aan de grote geestelijke stromingen in ons volk en aan de regionale spreiding van de leden.
... alphabetische volgorde ...
Mevr. Fortanier meende, dat de minis- ter ~hter yoldoende !SPeling in. ~at op- zicht hall bij d~ benoeming van de ove- rige leden van iÎe Raad en zij diende aan·
vankel\ik dart ook een amendement in, dat de alphabetische volgorde voor dé drie per plaats ·voor te· dragen personen wilde vervangen door een volgorde naar voorkeur.
De heer Willems <Arb.) diende een amendement in, waarin ditzelfde werd beoogd, maar dat in zoverre iets verdec ging, dat het ook de mogelijkheid van een voordracht van twee in plaats van drie personen wilde openlaten.
Over deze voorstellen is vrij uitvoerig gedebatteerd, waarbij de minister zich sterk verzette. Daar het bleek, dat het geen meerderheid zou halen, heeft me- vrouw Fortanier haar amendement ten- slotte ingetrokken, maar niet dan nadat minister Cals haar nadrukkelijk had toe- gezegd, dat vooral bij de benoeming van de !.eden-kunstenaars in de eerste plaats op de deskundigheid zou worden gelet en dat in belangrijke mate met de voorkeur van de organisatie <die haar voordracht zou mogen toelichten) zou worden reke- ning gehouden.
Ook de heer Willems trok dat gedeelte van z~in amendement in. Hij handhaafde het echter voor zover het betrof de mo- gelijkheid voor de organisaties, om niet drie maar slechts twee personen voor te dragen.
Dit amendement werd daarna echter verworpen met 33 tegen 31 stemmen.
Vóór stemden de P.v.d.A., onze V.V.D.·
fractie, de C.P.N. en de twee dames van de K.V.P.-fractiè: mej. Klompé en mej.
De Vink.
Wat de "geheimzinnigheid" betreft kwam de minister in zoverre aan de be- zwaren van de Kamer tegemoet, dat hij bij nota van wijzigingen de bepaling om- trent het jaarverslag dusdanig verander.
de, dat nu in het algemeen van de ge- dachte wordt uitgegaan, dat het jaarver- slag van de Raad zal worden gepubli- ceerd Slechts wanneer bijzondere om- standigheden Zich daartegen verzetten, zal een uitzondering moeten worden ge- maakt.
Mevrouw Fortanier sneed nog een an- der belangrijk onderwerp aan. Er was wel eens gepleit voor een publiekrechte- lijk lichaam met verordenende bevoegd- heid. Zü meende, dat de minister goed had gedaan, zover niet te gaan.
Voor een publiekrechtelijk lichaam, UI
m mu
t9U - PAG. 'IN MEMORIAM A. VAN BIESEN
Vrijdag 25 Juni verloor de afdeling Bergen op Zoom na een zeer korte ziekte zijn secretaris-penningmeester A. v. Rie- sen. Voor de afdeling is dit een onher- stelbaar verlies, want de heer v. Riesen was de ziel, de stuwkracht en de samen- bindende factor in de afdeling.
Als lid van de Gemeenteraad heeft hij dikwijls en moedig gestreden voor de liberale beginselen. Zijn groot respect voor de vrijheid van de menselijke per- soonlijkheid maakte hem tot iemand, die juist door deze levensopvatting en levens- houding geschi.tkt was om met velerlei groeperingen vruchtbare samenwerking tot stand te brengen.
Het liberalisme is meer dan een poli- tieke partij, het is een levenshouding, eeft karaktertrek van de mens. Dit heeft Van Riesen in praktijk gebracht.
Naast z\in werkzaamheden in de raad en voor de raad, nam van Riesen deel in talloze functies in het wijdvertakte ver- enigingsleven van Bergen op Zoom.
HU kende de jongeren in de sportwe•
reld even goed, als de bejaarden in hun eigen milieu. Oolk in zijn vak, de ho:tthan• · del, en al hetgeen daarmede organisato- risch samenhangt, heeft hij een grote rol gespeeld.
Zo had de afdeling een leider met brede, wijdvertakte levenservaring, jeug- dig enthousiasme en werklust.
Hij stierf op 50-jarige leeftijd in het harnas. Op ons rust thans de plicht het vele en veelzijdige werk, dat hem li-ef.
was, ieder op ons eigen terrein voort te zetten.
Jhr Ir J. DE RANITZ. · •
zei zij, is de tijd niet rijp; of deze vor~
in de toekomst wèl geëigend zal zijn, zal"
de toekomst moeten uitmaken, zo meen- de zij.
En zli vond het voor het gezond ver- stand van de Federatie van Verenigin- gen van Beroepskunstenaars pleiten, dat zij zelf ruiterl\jk erkent, dat in feite de tijd niet rijp is voor . een publiekrechtt>- lijke vorm.
·In een· brief aan de vaste · comini8$ie gaf de Federatie bl\ik, een goede opvat- ting te hebben van de taalk van de in te stellen Raad. door het zo te stellen: .. Aan·
de Raad zelf zal het zijn, door zijn initia•
tieven, door de. degelijkheid van z~in ad- viezen, door de krachtige uitvoering van
de hem opgedragen taak, het bewijs te leveren, dat in een niet te verre toekomst hem verder strekkende bevoegdheden kunnen worden verleend."
Tot slot willen wU nog vermelden, dat met 39 tegen 25 stemmen werd aan~eno.
men een amendement van de heer Petet's (K.V.P.), om onder de onderwerpen, be- horende tot de adviserende taak van de Raad, ook op te nemen: de volkskunst en de aesthetische vorming van de jeugd.
Tegen stemden hier de P.v.d.A. en rle C.P.N.
Dit artikel (art. 12, al. 1) luidt nu: "De Raad geeft onze minister desgevraagd of eigener beweging advies bij de vervul- ling van de taa•k, die de overheid he~ft
met betrekking tot de muziek, de mu- ziek-dramatische kunst, de danskunst, het toneel, de letteren, de moderne beel- dende kunsten (waaronder ltegrepen de gebonden kunsten en de bouwkunst), de filmkunst. de volkskunst en de aestheti- scl:ie vorming van de jeugd".
Een amendement van de heer Gortza Ie:
( Comm. l. om de Raad voor de Kunbt zelf te laten beslissen over de publicatie van adviezen van deze Raad aan de mi- nister, werd verworpen met 61 tegen 4 stemmen <alleen de C.P.N.).
Het wetsontwerp is daarna z.h.s. aan.
vaard, met de aantekening, dat de staat- kundig-gereformeerden geacht wilden worden te hebben tegengestemd.
STALEN MEUBELEN .,GISO"·LAMPEN
A.
RIJHElD EN DEMOCRATIE
"Doorbraak
D
e beschouwingen, door Prof. Eigeman in ons blad gewijd aan wat hij .. doorbraak in de goede richting" noemt, zouden mij op zichzelf geen aanleiding hebben gegeven tot opmerkin~gen. •
Zij zijn slechts een herhaling van een door hem sinds jaar en dag verkondigde gedachte, die tot dusver niet veel bijval heeft gevonden. Practische politieke betekenis hebben zij niet.
Als de .. derde macht" er ooit komen zal. zal dit moeten zijn op louter politieke gronden. Een liberale partij, die samenwerking met de A.R.
en C.H. zou zoeken op grond, dat ook zij een cqnfessionele partij is, zou haar eigen beginsel ondergraven en· aan de A.R. en C.H. slechts een medelijdend schouderophalen ontlokken.
De vraag op te werpen, of op zuiver politieke gronden een .,derde machts" formatie moet wor~
den beproefd, acht ik voor het ogenblik al even~
min opportuun.
De destijds door ons uitgestoken hand is door de A.R. en C.H. niet aanvaard. Wij laten dit, zo heb ik in mijn laatste rede voor onze alge~
mene vergadering verklaard, rustig voor wat het is.
Wij hebben, in het licht der reacties van pro~
testants~christelijke zijde naar aanleiding van het bisschoppelijk mandement, daarvoor thans nog een reden te meer. Tegenover dit mandement zijn de gevoelens in onze kring stellig heel wat meer iri overeenstemming met die van de P.v.d.A. dan met die van de rechterzijde.
.. . .
Dat ik nochtans . naar aanleiding van Prof.
. . Eigemans bescho.uwingen de pen opneem, is het gevolg van de omstandigheid, dat hij ge~
meend heeft in zijn vijfde artikel zich enige cita~
ten te mogen veroorloven uit een door mij in 1949 gehouden voordracht, die .iedere politieke strekking miste en uitgesproken werd voor een gehoor van vrijzinnig godsdienstigen.
'De redactie heeft in een noot daarop reeds ge~
~~.zen .. d._och.<.?P ~en~ijze1 die, hoe goed bedoeld~
mij allerminst kan b_ekoren. Het geldt hier, zo zegt zij, een rede voor de V.P.R.O. waarin he.t allerminst ging om een wetenschappelijke. uiteen~
zetting, doch om een populair betoog over taak en positie der vrijzinnig"-godsdienstigen. Het is, alsof de redactie zeggen wil: gij moet dit betoog maar niet zo ernstig opvatten als de politieke redevoeringen van de spreker.
·'regen het postvatten van een dergelijke ge~
dachte nu moet ik ernstig bezwaar maken. De voordracht, waarom het hier gaat, heb ik gehou- den op het internationaal congres voor vrijzinnig ch11istendom en geloofsvrijheid in 1949 te Am~
sterdam gehouden.
10 JULI 1954 - PAG. 5
lll • de goede richting"?
Het bestuur van dat congres stelde er prijs op ook .,leken" aan het woord te laten. Leken van verschillende politieke richting. De socialist, die er van zijn geloof getuigde was Chuter Ede, des·
tijds minister van Binnenlandse Zaken in de En~
gelse Labourregering.
Mij vroeg men als spreker uit het politiek~libe
rale kamp. Men wilde aldus laten uitkomen, dat vrijzinnige Christenen hetzelfde geloof kunnen belijden en politiek van verschillende richting kunnen zijn.
• • •
I
k zal zeker niet pretenderen, dat mijn betoog wetenschappelijk was. Een theoloog van pro- fessie ben ik niet. Mijn voordracht heb ik aange~duid als een woord van een leek over hè't vrijzin~
nig Christendom.
Maar als onze redacteur meent, dat het maar een ,.populair" praatje was, dan is hij er toch wel erg naast.
Dat mijn gehoor het eenvoudige lekenwoord niet zonder betekenis heeft geacht, blijkt wel hier~
uit, dat een predikant-bestuurslid van .,De Ploeg"
mij verzocht de in het Engels gehouden voor- dracht, in het Nederlands vertaald als vlugschrift tl! mogen verspreiden.
i:·,
<En een theologisch hoogleraar van grote repu- . tatie zond mij een paar dagen later een zijner ge·schriften met de opdracht .,uit dank voor Uw
·waarlijk vrijzinnig woord in Amsterdam gespro~
·ken".
Met dl! politiek had dit alles niets te maken. Er
·.zullen in onze pàrtij misschien meer leden zijn,
· dïe. het met mijn godsdienstige visie niet eens zijn
d~tr d!e<daarómtrent met mij instemmen. Toch z~jn:
iVif ·
áll~~ in volle overtuiging lid van de~i.V.D., omdat wij haar beginselprogram onder~
schrijven.
Men zal kunnen begrijpen, dat ik er onder deze omstandigheden ernstig bezwaar tegen moet ma~
ken; dat Prof. Eigeman uit deze voordracht poli- tieke conclusies gàat trekken~ ·
· Hij vestigt daa~dÖor de indruk, dat ik sprekende
v~n .,onzetélak" .het oog zou hebben gehad op de iaak van- o,nze pa~tij, terwijl die woorden inder·
daad sloegen .op de taak der vrijzinnige Christe-
nen. _
Als hij daaraan dan nog toevoegt, dat het her- innert aan .. oud-liberale intellectuele hooghartig- heid van het denkend deel der natie tegenover de rechtzinnig-kerkelijken", wanneer ik uitspreek, dat men zeer goed Christen kan zijn, zonder al de dogma's van een orthodox geloof te aanvaar~
den, dan heeft hij van de zaak, waarom het hier ging. toch bitter weinig begrepen.
Er is niets hooghartigs in gelegen, wanneer
iemand verklaart in een bepaalde leerstuk niet te kunnen geloven.
Dat het woord ,.dogma" een denigrerende he~
tekenis zou hebben, moet ik dan ook geheel voor rekening van Prof. Eigeman laten.
• • •
Dat Prof. Eigeman zich met mijn opvatting van de betekenis van het Christendom niet kan verenigen, wie zal hem dat euvel duiden?
Talloze anderen in onze partij zullen dat wel evenmin doen. Politiek is dit alles echter zonder enige betekenis.
De V.V.D. heeft het in ha('lr beginselprogram naar mijn mening op een gelukkige wijze gefor~
muleerd, als zij zich er van overtuigd noemt ,.dat de grondslagen der Nederlandse beschaving wor- telen in het christendom, al moge dit door de onderscheidene groepen des volks nog zo ver~
schillend worden verstaan".
En niet minder belangrijk acht ik het, dat zij er zich daarbij rekenschap van geeft .. dat de zedekundige beginselen van het christendom wor- den aangehangen door zeer velen, die de christe- lijke godsdienst niet belijden".
In onze rijen zijn allen welkom, die er zich van bewust zijn, dat de mens in deze maatschappij
mede~verantwoordelijk is voor de medemens ..
In deze korte formule ligt het wezen der chris- telijke beschaving besloten. Voor allen, die dit onderschrijven, staat de Partij gaarne open. Zij acht samenwerking van die allen mf.l1gelijk .,on- danks verschtl van mening omtrent de diepste levensgrond".
Daarom laten wij de theologische verschillen buiten onze politieke deur. Prof. Eigeman is op een volkomen verkeerde weg, als hij ze bij ons binnen wil halen.
Hij zàl verstandig doen zich deze moeite te be·
sparen. Hij zal er even weinig succes mede heb- ben als met zijn pogingen om Thorbecke en Groen van Prinsterer onder één noemer te brengen.
P.J.
o~Wij plaatsten de door. de geachte inzender gewraakte redac- tionele noot om onze lezers duidelijk te maken, dat wij - evenals naar te verwachten was prof. Oud - het onjuist acht- ten, dat prof. Eigeman in · zijn betoog politieke conclusies trok uit een pàar willekeurige citaten uit een rede, door onze partij- voorzitter gehouden in een kring, waarmee hij ,zich in reUgieus opzicht geestverwant weet en uitsluitend betrekking hebbende op religieuze verhoudingen.
Wij noemden deze rede een populair betoog over taak en positie der vrijzinnig-godsdienstigen, wat nog wel iets anders is dan "maar een populair praatje". Prof. Oud zelf noemt het een eenvoudig lekenwoord en wanneer wij deze kwalificatie gmn·nf' van hem overnemen, bl~iven we daarmee toch waarlijk P 'lt~el ver af van hetgeen wij in de gewraakte noot schreven I
~~~ wij hieraan nog toevoegen, dat ook wij deze in brochure-vorm verschenen rede destijds met belangstelling heb- ben gelezen? Of dat wij geen enkel betoog van onze partij- voorzitter - waarover dan ook - aan onze lezers zouden wil- len voorhouden als niet zo ernstig op te vatten, of als ,,maar
een praat,ie"? de R.
* U-art WEEK to.t WEEK *
werken aanwezig was. Bovendien zou hierdoor het landsbelang in hoge mate worden gediend, gezien het nijpend tekort aan arbeidskrachten, waardoor huizenbouw en andere belangrijke pro~jeeten stagneren.
Loonpolitiek ( 1)
De voorzitter van het Christelijk Nationaal Vakverbond, de heer M. Ruppert, heeft de vorige week in een rede waarmee hij de algemene ver9adering van zijn organisatie te Utrecht open~
de o.m. gesproken over de loonpolitiek.
Hij zeide daarbij o.m., dat de Verbondsraad over het systeem van loonvorming zijn standpunt heeft bepaald en daarvan wilde spr. op dat ogen- blik alleen z·eggen, dat naar zijn gevoelen een rechtvaardige verdeling van de welvaart een an~
dere methodiek eist dan de nog centraal door de overheid beheerste loonpolitiek, daterende uit een tijd van armoede.
De Christelijke vakbeweging, aldus de heer Ruppert, is niet bereid aan een ongewijzigde voortzetting van deze politiek mee te werken.
Deze uitlating van de heer Ruppert is geens~
zins nieuw. Hij heeft reeds veel eerder in gelijke zin gesproken.
Zijn verklaring is echter opnieuw actueel, vooral als men deze b.v. ziet tegen de achter~
grond van de gevoerde loonpolitiek in het bouw- bedrijf waar de .. zwarte lonen" schering en inslag zijn en waarbij men de indruk krijgt, dat de over~
heid niet veal lust gevoelt daartegen qp te treden.
En als de overheid tot optreden overgaat, dan is alleen de werkgever, die.dit .. zwarte loon" uitbe- taalt strafbaar en niet de werknemer, die dit ,,zwarte loon" accepteert.
Kortom, hier is opnieuw een zeer actueel vraag~
stuk aan de orde gesteld. Deze actualiteit wordt nog vergroot door het dezer dagen in de pers verschenen bericht, dilt de besturen van het Ne~
derlands Verbond van Vakverenigingen, de Ka~
tholieke Arbeidersbeweging en het Christelijk Nationaal Vakverbond zijn bijeengeweest ter be- spreking van de toonhoogte.
Tijdens deze bespreking werd ·besloten de Stichting van de Arbeid te verzoeken zich zo spoedig mogelijk te beraden. over de ter zake te nemen maatregelen.
Hierop is nu het wachten .. Wij zijn uiteraard benieuwd in hoeverre de stem van het Christelijk Nationaal Vakverbond, die zich tegen de voort~
zetting van de bestaande loonpolitiek kant, enig gewicht in de schaal legt. Dat zij bij het N.V.V.
een gewillig oor zal vinden lijkt ons niet zeer waarschijnlijk. De kwade gèvolgen, die de diri~
gistische invloed van de overheid frizake de loon~
politiek kan hebben, is inmiddels in de sector van de bouwnijverheid wel duidelijk bewezen.
LoonpolitiPk (ll)
Dat de'loonpolitiek in het bijzonder in de bouw- nijverheid een dringend vraagstuk is moge o.m. blijken uit het navolgende bericht in De Tele- graaf, dat als volgt luidt:
.. De strijd tussen lonen en prijzen zou voor velen in den lande een minder acuut karakter he~
zitten, indien de uitwijkmogelijkheid van .langer
Ma.ar wij zijn zo gevangen in tal van regelin·
gen, dat op Schouwen-Duiveland 300 arbeiders in staking zijn gegaan, omdat zij krachtens een nieuwe regeling korter moesten werken en dus
minder verdienen. ·
Het wordt hoog tijd, dat door de regering voor de gehele arbeidsmarkt een algemene vergunnfng tot het verrichten van overwerk wordt afgekon- digd. Het vrijwillig verrichten van overwerk moet onder de huidige· omstandigheden mogelijk zijn, zonder dat het risico bestaat, dat de strafrechter zich hiermede bemoeit".
Dit bericht stemt ongetwijfeld tot ernstig na~
denken. Hierbij dient o.m. wel in herinnering te worden gebracht, dat in Duitsland het nijpend woningtekort zeer energiek wordt aangepakt door het toestaan van overwerk, waardoor veel beter resultaten worden bereikt dan in ons land.
Buitendien is in de practijk bewezen. dat de bouwvakarbeiders in ons land tegen overwerk in het algemeen weinig bezwaren hebben en inte- gendeel bereid zijn door een extra inspanning een bijdrage te leveren om het woningvraagstuk met~
terdaad zo snel mogelijk op te lossen.
Het vraagstuk is echter minder eenvoudig dan het op het eerste gezicht schijnt. Immers, het nij~
pend gebrek aan bouwmaterialen hier te lande maakt- de mogelijkheid van overwerk volkomen illusoir. Men kan moeilijk een vuist maken indien men niet de beschikking over een hand heeft, waarmee wij slechts willen zeggen, dat dit pro•
bleem minder eenvoudig is dan men veelal denkt.
