Deze film is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemnling van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming tc vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toestemming voor reproductie dient 1l1Cn schriftelijk aan te vragen.
This fibll is sllpplied by thl.: KITLV ol1!y Oll cOlu/itioll that neither it 110r part oj' it is .further reproi/uCet!
without first ohtaining the penllissioll of tlle KITLV which reserves tlle right to Illake ti charge lor sllch reproduction. Ij tlle Illaterial jilllted is itself in copyright, tlle penni sion of tlle owners of that copyright will also he reqlliret/ for slich reprotlilction.
Applicatioll for pennissioll 10 reprotlllce shou/tl be
",ade in writillg, giving tletail~' (~r t/ze proposed rep ro dllctio
11.IG ATUUR
OVO M:
llELF NUMBER
~IC OFO M:
M META 1116
r 1 llll l B'lnr rrr mr, 1111
00663201
\ 'IIQl RI \ \ I IJ \I \\ 1\
Dorp Ir.lIl I I 1 2CJ9_ \A Rlr n Ir .. hl
De lotgevallen van d'n ouweheer Dorus
c
De lotgevallen __ >': d' ouweheer Doru
Humoristische avonturen-roman vàQ 0 een tachtigjarigen tijdgenoot
door M. J. Brusse
Rotterdam mcrnxxvi
W. L. &;J . Brusse' s Uitgeversmaatschappij
INHOUD
Toen Dorus nog zoo'n baneusie was . . • . Overpeinzingen op 't ziekbed. . . . Dorus als jongmaatje in de oude binnenstad .
• Bladz. 7 14 22 Zeezieke kwajongensherinneringen op de kof Johanna
Sophia. . . • • . . . •
"Dat loestige zeemansleven" . . . • Als kajuitsjongen naar de West-Injes en als kabelgast in
dje Chineesche contreien. . . .
Die ellendige roodharige stuurman . . . . Met beeste-weer om de Kaap. . . . Van ziek zijn en sterven op zee. De dooje timmerman spookt aan boord . . . • Hoe Dorus zestig jaar geleden bij "Jors" voor stuurman
leerde . . . . . . Dorus en de meisjes. . . • . . . . . In Australië gedeserteerd. - Onder 't geboefte • 't Wonder van zijn redding op 't luik. . . . Zij willen 't wijf uit 't kajuitie verkoopen . .
De slavenhaalder morsdood. - Onder de menscheneters.
29 36 44 52 60 67 75 82 92 102 109
Honger op een Amerikaansehen schoener 115 Zijn leven in de Australische oerwouden. . . • 122 In de walvischboot . . . • 130 Strijd op leven en dood met de monsters. - Op 't zwervers-
pad. - In de modder van Sydney . . . 138 Met het trekkende circus mee. . . 145 't Leven van de goudwasschers. - Door de kannibalen
opgeknabb ld. - Wonderlijke doode-waak . . . 151 Dorus op 't schapen-station. - Een uit gek nokte bruiloft in
't boschhuis . . . 157 Ted krijgt delirium. - Zijn graf, zijn begrafenis, het
bokkende paard.. . . . . . . . . 163 5
Onverschillig voor dood en leven. De dronken koord- danser . . . . . 170 Dorus schrijft naar huis. - De ring van Mr. Scott 177
De stranding van de Gironde. 185
In Rotterdam weer bij moeder thuis . 192 Dorus trouwt toOp zijn manier". . . . 199 Meneer Dorus slaat Aardigheidje amper dood 206
t
De ouweheer Dorus. . . 2136
Toen Dorus nog zoo ' n baneusie was
~
OEN Dorussie nog zoo'n baneussie was van vier jare oud, ging ie vanzelfs op 't bewaarschooltje. Erg veel weet van dit schooltje heeft meneer Dorus overigens niet meer, omreden dit zoetjesaan óók alweer tachetig jare geleden is. 't Eenige wat ie nóg hoort en ziet als op den dag van vandaag, da's toen die meid van hun huilende an de juffrouw kwam vertellen, dat d'r vrouw 't afgelegd had, en hij mee moch' vóór de andere kinderen.Nu is Dorus van z'n leven nooit ziekeneurig geweest; nee, om den dood niet! Als kind al, en als jongen vooral was ie 'n echte onverschillige loeder. Dat z'n moeder gestorven was, bij z'n weten zal hij daar dan ook wel niet om hebben gegriend, want hij had er 'n maffie an, omdat ie nie' meer naar dat schooltje toe hoefde. En alleenig herinnert hij zich, dat ie ge- huild heeft toen z'n vader niet verkoos dat ie boven op den bok met de begraffenis meereed.
Toch heeft 't, achteraf bekeken, misschien wel den groot- sten invloed op z'n leven gehad, dat ie toen zoo jong al z'n moeder niet meer had. Want z'n vader is hertrouwd, en z'n stiefmoeder kreeg d'r eigen kinderen. Nou, dan waren die anderen, Dorus en z'n oudere broer en z'n zus, vanzelf voor 't vuile werk en 't sjouwen. Niet dat ie daar veel om gaf, hoor, - want hij gaf letterlijk nergens wat om ...
Ze woonden in dien tijd in Quakernaet; da's nou die Boter- sloot. Je had er dat binnenwatertje nog, met die wipbrug erover. V der hield daar z'n zaak in oud roest, hier den winkel, en ft pakhuis ernaast. En Dinsdags gingen ze markten. Dan moesten Dorus met z'n broer en z'n zussie, zoo klein als ze waren, 's morgens om vier uur op om die rommel daar heen te sleepen, bij winterdag diep door de sneeuw, en den heelen ochtend zoo voort. En dan drukte Dorussie z'n neus wel eens
7
tegen dat raam van de woonkamer an, waar z'n tweede moeder met háár kinderen heerlijk warm thee zat te drinken en boter- ammen te eten, - maar zij moesten weer vort. .• Hij trok 't zich niet an, hoor, - trok zich nooit van niemendal wat an.
Want hij dacht maar: dat mensch kan ik toch niet veranderen.
Al heeft hij d'r ook wel 's een blauw oog gegeven. Dat kwam omdat ie nooit voor tien ure naar bed mocht, want z'n vader had voor gewoonte om alle avonden in 't Mofje - 't Brabant- sche bierhuis - een kaartje te leggen, en d:m moest Dorus zoo lang op de klanten passen. Maar nou beurde 't wel, dat ie niet wakker kon blijven, - zoo'n snuitertje van 'n jaar of zeven, acht, en van vier uur 's morgens vaak al aan 't sjouwen ge- weest ..• Nou, dacht ie, 't kan mijn niet bolle, ik kruip in bed. Dat was dan in de keuken, twee hoog in de bestee .•.
En nog's op 'n keer klimt zij op 'n stoel om met 'n end rotting bij 'm te kunnen, - trekt ie dat riet uit 'r knuist en geeft 'r zèlf 'n opstopper mee op d'r oog ... Meteen verstopte Dorus zich toen onder den deken voor z'n vader, - want dáár zou wat zwaaien! - Maar dat liep wonderwel af ..• Z'n zus zei 't zoo dikwijls: nou ja, vader zou 't wel anders willen, maar die man heeft immers geen tijd om op z'n kinderen te letten.
En zoo kon 't wel 's geweest zijn ook. Want op 'n dag, dat vader zelf zag, dat zij drieën voor den winter geen dik genoege kleeren anhadden, zed' ie: "Kom mee". En medeen is ie toen op de Hoogstraat wollen dassen en borstrokken en al zulk gerei voor d'r gaan koopen, dat ze er ook warm inzaten.
Nou, en voor 't ressie zorgden Dorus en z'n broertje zoo goed en zoo kwaad als dat ging wel voor d'r eigen. Hij weet nog - zuurkool, dat lustten ze als kinderen niet. Propten ze 't toch in d'r monden, dan kwam 't 'r neuzen weer uit dat ze kokhalsden. Maar moeder gàf d'r niet anders. Goed, in de Botersloot lag altijd wel zoo'n groenteschuit, scharrelden ze zoowat op dien rand, tot z'n broer hèm er in douwde en dan
8
stak ie z'n zakken en z'n kiel vol paardepeen - hadden ze 's middags achter de zuurkool echt hee1egaar geen trek en •.•
moeder 'n strop.
Dorus ging in die dagen school in de Varkenssteeg, wat nu de Boymansstraat is. De voornaamste herinnering is, dat zij, protestanten, dan altijd vochten tegen de roomsche jongens uit de Baan. Alhoewel hij buiten 't oorlogsveld een vrindje had, dat ie altijd ging halen en dat 'n roomsch jongetje was.
Echt knulletje; die z'n mánie was noa maar om allegaar dokters bij z'n moeder te sturen, dat 'n blozend dik mensch was, bulkende van de gezondheid. Op weg naar en van school loerden ze op die naambordjes. Was daar weer een dokter bij, dan belde hij an en zei met een zuinig gezicht of die asseblief dadelijk bij z'n moeder wou komme, want die lag zoo be- labberd ziek. En as z'n vrindje er geen nieuwe meer wist, snorde Dorus nog wel 's een geneesheer in 'n buitenbuurt voor 'm op, - zoodat dat wijf er soms vier, vijf op 'n dag aan de trap kreeg.
Hij zat toen al in de vierde klas, en daar was je "monitor".
Dat wil zeggen, dat je dan de lessen overhooren mocht van de kinderen in de laagste. Kon je geen griffie of 'n polkabrok van d'r loskrijgen, dan gaf je ze vanzelfs een kruissie of een nul en als ze goed spekten een G. Zoo heeft hij dien tijd in de Varkenssteeg schoongemaakt.
Op 't school aan de Botersloot vergaarde hij z'n verdere kennis, maar daar heeft z'n lieve broer 't voor 'm verknoerst, die een leugebeest was, zóó schrikkelijk erg als ie over de heele wereld nooit eender meer heeft ontmoet. Met 't waar- achtigste snuit had hij aan dien schoolmeester de ontaardste dingen omtrent Dorus' levenswandel opgedischt, dat die frik hem vroeg: "wat heb jij allegaar thuis en op straat uitgehaald 1"
Dan mot je zelf van niks weten! - Dus, daar had ie zóó z'n buik alweer vol van en toen - tot overmaat van ramp - dee
9
z'n vader 'm in de Oppert op 'n christelijke school, waar 't vanzelf al bIiksemsgauw heelegáár mis was ... Overigens, als 'n jongen in die dagen kon optellen, aftrekken, vermenig- vuldigen, deelen, lezen en schrijven dan was ie volleerd. Nou, en al zei ie 't zelf: in die dingen was ie premier.
Dus vond ook vader, dat 't tijd wier voor Dorus om 'n winkel te zoeken. En hij op z'n snor. Na 'n dag of wat zwerven, werd hij aangenomen als jongentje op de Hoogstraat hoek Wijde Kerkstraat, in een goudsmidswinkel zoowaarachtig.
Dorussie met z'n aanstelling branie naar huis. Maar dat was nou net iets voor z'n vader: "jou snotneus, wou jij in 'n ge- steven overhemp met 'n jassie an gaan loopen? 't Gebeurt niet." - En meteen stuurde hij 'm naar Van den Bergen, 'n kennis van 'm, die op den hol van de Kipstraat een witwerkerij hield. Wel, Dorus speelde zeker al vier weken voor witwerkers- jongmaatje toen ie 't nog niet begreep, dat 'n witwerker geen stucadoor was, en hem, zoo klein als tie was, met zes stoelen op z'n hoofd telkens maar weer die stad instuurde om die wit-houten meubelen aan de klanten te brengen, voor dertig centen in de week! Want, - al gaf ie 'r niet om, - dat was voor zoo'n ventje ommers veels te zwaar, en rusten kon je ook niet, omdat je ze niet neer kon zetten; al dacht ie soms: straks breekt me hersenpan in elkaar. - Allee!'!, als er meer dan zes stoelen weg moesten, mochten ze er 'n burrie voor nemen, die ze dan met hun tweeën jongens torsten in de hennep- zee1en.
Toch hadden ze er veel schik. Want de vrouw van dien baas was 'n erg best menseh. Van de kl nten kreeg je temet nog wel 'n gulden an fooitjes erbij in de week, en dan hadden Ze er zoo'n klein kindermeissie, zoo'n hitje, dat ze zoo weer- lags fijn konden pesten. Dat huis was vroeger 'n klooster geweest, en 't was vier verdieipngen hoog. Dan bonden ze die meid boven op zolder vast op 'n stoel en lieten 'r zoo aan 'n
10
lang touw zoetjes en zachies neer op de binnenplaas bij die pakhuizen. Kon dat dier gillen!
Ook schooide Dorus er zoo nog welleris rond in de keuken van de juffrouw, en daar vond ie nog 's onder in een kassie een vergeten potje met appelmoes, waar vijf duim dik schim- mel op stond. Hij naar z'n maat: "jo, jo, in 't goosteenkassie ..
nou! Appelepent met eierschuim... Is dat effe fain? - Ik heb er net achter gezete. " poe! Neem je kanst waar, maar roer eerst dat schuim er goed deurheen, da's 't lekkerste." - Dat knapie het mogelijkerwijs dat hee1e pannetje lens gelikt, want den volgenden dag was tie ziek, en dat bleef zoo ...
waardoor meneer Dorus heden ten dage nog niet met zekerheid zou kunnen zeggen of z'n kameraad daar toentertijd altemet nog weer van-bovell-op is gekomen. Maar naar alle waar- schijnlijkheid istie er toch wel an gecrepeerd.
Ja, dat was daar bij dien witwerker nog wel 'n lollige boel.
De ingang was an de Kaasmarkt, en daar an den anderen kant had je de snijkamer boven dat ijk- en zakkendragershuissie Klommen zij, jongens, bij d'r baas op 't dak, peuterden de k Ik tusschen de pannen vandaan, en smeten daar ginder over de heining die flesschen met opgezette kinderen en de ruiten kapot, of pikten de snijmeesters net mik op d'r koppen.
Maar och lieve Heer, 't was toentertijd in die Rotterdamsche binnen tad nog allegaar zoo knussies, en alle ouwerwetsche menschen konnen mekaar. Een van die snij-meheere kon dan ook hem èn z'n vader, - dat wier een rammeling, en toen kwam meteen uit, dat Dorus bij dien baas enkel maar sjouwen kon en niets leerde dan boevestreken.
Hij moest dus een anderen witwerker zoeken, want vader scheen dit nu op alle maniere het vak van belofte te vinden om veel te verdienen. Zoo kwam hij toen in de Schavesteeg terecht, op 'n zolder. Z'I1 nieuwe patroon had bovendien in de Wagenstraat nog een kroeg, die ,,'t Gildenhuis" hiette en op
den zolder onder de witwerkerij werden kelderkisten gemaakt.
't Was daar een erg vrijgevochten boel. Op die denkerige, lange werkplaas liepen 'n twintig konijnen en twaalf kalkoenen los rond, en om die te voeren moest Dorus geregeld in die branderij daar naast op den hoek van de Hofstraat een emmer dikke spoeling halen. Hij had er dus veel schik, vooral om achter die beesten an te jagen, - om er met zaagsel en stukken hout onder te gooien, dat die kalkoenen zoo lollig met bloed- roode lellen van kwaadheid begonnen te brullen, en die konijnen doodsbenauwd met d'r achterbouten maar op den grond sloegen ...
Toch moest hij ook hier weer gauw weg. Want voor 't kistenmaken mos hij bij den baas in de kroeg de lijm koken, _ en als ie thuis kwam, zat z'n kiel daar stijf vol van en in de verf. Maar om te leeren tetteren was 't er voor Zoo'n kleinen jongen 'n erg beste school. Vooral op Maandags. Dan werkten de groote knechs niet, maar deden ze spelletjes om een halve kan jenever, - en Dorus was erg groosch dat hij daaraan voor vol mee mocht doen. Zoo had hij, van z'n dertig centen in de week - want als jongen is hij nooit hooger gekomen - dikwijls voor een gulden aan jenever op zijn lei staan in die kroeg van de,n baas. - De heele Maandag ging met dat zuipen heen, en Dmsdagmorgens nog 's dunnetjes over tot twaalf uur 's mid- dags. Dàn begonnen ze ineene te ploeteren en zoo alle dagen voort van 's morgens vier tOt 's nachts twaalven. En Dorus, als de jongste, moest iederen ochtend om half vier an die kroeg zijn voor den sleutel. Nou, menigmaal heeft ie dan ook een pluimpie van de mannen gehad, dat ie altijd zoo goed wakker was en zorgde, dat de zolder open was als de groote knechs kwamen.
Was 't druk in de branderij, dan leende de witwerker Dorus dáár uit, en hij kreeg er geen cent extra. Want de baas leverde kelder kisten aan den brander, en die gaf ommers ook voor
12
~ niks die spoeling voor de beesten. Nou, die kerel, Bart ruette nie, had een danshuis in de Zandstraat en dan zat ie dus maar flesschen te tappen. De jongen moest er de capsules en étiquet- ten op doen. Maar stiekem zette Dorus een groote capsuul onder de lek van de kraan, en als ie dan lekker zat jes was, ging ie baden in de Oude Plantage, dat ze 't thuis niet merken zouden. - Nuchteren was hij bang voor 't water; daarom heeft hij ook nooit leeren zwemmen ...
De ouweheer Dorus kan daar nóg wel eens over prakkizeeren.
Als ie dan, netjes afgeschuierd in z'n donkerblauw buispak, met z'n versch geschoren wangetjes en z'n kruidig opgeborstel- de spierwitte haren, z'n witte nor "voetvrij" als 'n gepension- neerd militair, kranig rechtop aan 't raam zit, dan kan hij z'n trouwe verpleegster tegenover hem voor 't andere venster soms opeens aanz;ien in 'n lichte ontroering, die z'n kordaat- heid raar afgaat. En met z'n harde, kort afgebeten stem zegt hij: "Is 't toch geen merakel? .. net of er iets in mijn leven bestaan heeft als 'n •.. 'n beschermengel, of hoe zoo'n soorte- ment schutspatroon dan ook hiet... die overal, overal over die wije wereld op mijn gepast heeft? .. Da'k toch geen meter kon zwemmen, dat al die andere kerels, die zwommen als rotten, slag op slag zijn verzopen en kapot gegaan en ik alleenig, ik :lllecnig kom er door 'n wonder ieder keer bij me schip- breuke, bij me rampe, in 't doodsgevaar weer pardoes boven- op ... 't Is verdraaid, Cato. " an zoo'n beschermengel, dáár geloof ik nou an, - enne. .. die heeft jou nou ook bij mijn gebracht om tot me aanstaande afreis zoo erg best voor mijn te zorgen. - Nee, laat maar. " laat maar, je moet daar nou niet over door-klesse, meid •.• "
13
Overpeinzingen op ft ziekbed
A, als je op 'n leeftijd bent gekomen, dat je alle oogen- blikken kan kantelen - vaar je altemet omhoog, of verzink je wellicht weg in de diepte? - want over 't hiernamaals raak je nooit uitgeprakkezeerd, vooral 's nachts niet, met dat lammenadige hoesten... Dan ligt hij daar vaak aan te denken, en dat de meeste menschen er maar liever niet over praten. 't Is raar, maar hier in 't Westen kennen ze toch zoo lastig afstand van d'r lichamen doen ... En wie d'r wèl over redekavelen, zelfs in geschriften of preeken, die maken dáár nou juist altijd ruzie om met mekaar. Menschen ben wonderlijke stoethaspels ...
Maar wat meneer Dorus eigenlijk wou zeggen: dat, als je op 'n leeftijd gekomen bent - nou ja, dan toch altijd over de helft, want ziek voelt ie zich eigenlijk zoo zeer niet, alleenig wel schrikkelijk zwak - maar dat je dan enkel nog maar in 't verledene leeft en niets meer weet dan wat achter je rug is.
Bij de toekomst hè je ommers zoo geen belang?
Toen ie van 't zomer nog flink was, op zijn manier, en alle dagen uitging, dan hep ie 't !lefste door al die straatjes en slop pies van de oude binnenstad te zwalken, waar ie ommers als kind in geleefd heeft. En dan kon hij nog dikwijls stilletjes lol hebben, om al z'n gannevestreken ...
Toch, als ie dien tijd weer heel duidelijk weerom ziet en 't alles voor 'm begint te leven - erg in 't klein natuurlijk, want wanneer je over de wereld hebt rondgezworven, is 't verdraaid zoo klein en nietig als je alles van vroeger, en vooral uit je kinderjaren, weerom vindt - maar dan denkt ie wel eens: je wou toen toch ook al eigenlijk zoo allemachies graag een echte goeie-brave jongen wezen - met recht 'n kind van God. Maar hoe dee je dan juist aldoor zoo net averechts?
Waarom heb je later zoo vaak geleefd als 'n boef? Ja, da's niks 14
te veel gezegd: als 'n boef in die ellendigste holen en krotten van zoo'n groote wereldstad, waar de avonturiers, uit de he:le wereld henetrekken. - En meneer Dorus is op z n leven met schijnheilig, maar er komme soms dinge in voor, heele tijden, die ie bij z'n terugdenken dan toch maar liever over wil slaan.
Hoe 'n mensch zoo zakken kan tégen z'n natuur in? Want als jongen is ie óók geregeld mee na de kerk geloopen, zooa~s alle fatsoenlijke menschen toen immers nog deden, en was te vroom bij de buiën, op z'n eigen manier. Je kreeg drie halve centjes mee, voor in 't zakkie, nou ja, en je hieuw ze over om er 'n stroopbrok voor te koopen, want dat zag ommers niemand en 't was lekker ... Maar later ook, - heeft er onverschilliger bonk op twee beenen geloopen dan hij? En toch, hoe heeft ie dikwijls gehunkerd, gesnakt, - eerlijk hoor - om 'n teeken ...
dat ie bidden wou, en maar geen schimmetje aanmoediging kreeg. .• nee, nooit, nooit, als ie er toch om gesmUkt heeft, boe noch ba antwoord ...
Overigens, dat zwalkende leven - en dan 't zeemannetje- spelen in vroeger dagen aan boord van zulke zeilschepen, voor zoo'n jongen zonder veel weet, dat je ommers van niemand 's een vertrouwelijk woord, en aUeenig maar slaag en schoppen, vloeken en Opstoppers kon krijgen, - geen redelijk mensch om toch óók je hart eens aan uit te storten, of je kreeg de volle laag en werd in een hoek getrapt. .. Dat glooft nu niemand meer, zoo'n hondeleven als dat was toentertijd, met aldoor toch ook in ft gevaar, - wat nou pleziertochies benne, op zee.
Daar wier je waarachies 66k niet zachtzinniger van - nee, as 'n bikkel, as 'n kei - kon je allegaar geen bliksem verbomme wat er van kwam. Alleenig .. , hij weet nog dat ie soms bij mooi weer maar stilletjes op dien spiegel kon zitten uitkijken, zoo mooi, zoo prachtig als dat toch allegaar was over zee, en zoo ver en zoo stiL .• zoo allemachtig ver en stil ... En dan voelde nie, dat er toch nog iets anders most zijn, en dat je
15
ziel bij 't dood gaan niet in eene weg, foetsie kon wezen •.•
dat 't daarin, in dat verre, dat mooie, eeuwige stille voort moest bestaan, - wist hij veel hoe of wat, waar 'ie later jaren als door 'n wonder voor z'n onverschilligheid een verklaring voor heeft gehoord, die'm erg opwond, die 't alles, de straat, de menschen, heelegaar nieuw voor 'm maakte, en die hij nou nog wel 't annemelijkste vindt. - Maar toen zag de kaptein 'm zoo nog eris zitte, en toe' vroeg die ouwe hem: "Jonge, waar denk je nou an?" - "Ikke? dènke?" - schudde ie in eene af - "ik denk nooit!"
Ja, zoo heeft meneer Dorus van z'n leven bij tijden heel schrikkelijk gezopen. Waarom? Want hij lustte geen drank;
hij heeft drank nóóit magge luste. - Waarom doe je 't? Net as rooke; - hij hiew niet van rooke en toch dampte hij som- wijle as 'n moriaan. \Vavvoor? Omdat de anderen 't deden
,
om mee te doen en dat je geen uitbijter wil wezeni voor de lol, misschien, en omdat menschen malle apen benne, die mekaar alles na willen ape.
Daar heb je nou vloeke ... Hij heeft ècht 'n hekel, 'n ver- dómde hekel an vloeke ... Nou hoor je 't zèlf alweer ... Toch is 't echt, hoor! 't Kon soms zijn, van 't zomer nog, toen ie nog uitging, dat ie achter zoo'n paar bootwerkers an kwam te loopen, die nou geen enkel woord met mekaar konne wisselen of daar moesten eerst nog drie, vier vloeken bij. Zijn jullie toch eigenlijk misselijke, kinderachtige ker Is, liep ie dan te denken, dat je, wat 'n ander heilig is .•. Affijn! Maar nou mot meneer Dorus zèlf z'n eige 's opwinde, - om niks, soms, èn om 'n haverklap, - de zuster kan 't getuige, maar dat goeie mensch verschiet daar gelukkig al heelemaal niet meer van zooals dan die lasteringen z'n mond uitrollen en van 't ver- schrikkelijkste, van 't vuilste ineene wat daar op dat gebied over de wije wereld in 't Hollandsch en 't Engelsch bestaat. - Begrijp je zoo iets nou'? - 't Moet dan wezen, dat 'n mensch,
16
net als 'n huis, 'n riool in zich heeft, waar al wat smerig is in beûnkt, en dat daar dan in eene, tegen je goeien wil in, 't deksel van afvliegt. ..
Nee, hij had, van kind af, juist zoo'n idee bij 'm dat 'ie 'n elkeen gelukkig wou maken, en vooral as ze beroerdigheid hadde of in narigheid zatte. Nou, en hoeveel heeft ie er dan tóch smerig behandeld - om van de brave meiden in z'n tijd maar te zwijgen. Hij had iets in zich, om voor 'n zwak mensch, 'n ongelukkig mensch, te willen zorgen en 'm goed te doen op zijn manier. Bevoorbeeld had ie alleenig maar willen trouwen met '11 mank mensch of een met 'n houten been. Dat was nou maar zoo'n veroordeel van 'm, om ze gelukkig te maken.
En hoeveel met twee gave beene ... ? Affijn! Toe 't er einde- lijk van kwam, was ze ó6k hee1egaar niet kreupel.
Wat is dat nou in je leven? - Later is meneer Dorus op zijn manier nog huisbaas geworden. Hij kon zelf de huur niet ophale, voor als die wijven daar op dat hoffie 't netuurlijk weer niet hadden. Dan liet ie z'n vrouw d'rlui eerst die huur- centen brengen, en d'r bij zegge: "Je hou je mond tegen me man, hoor; je geeft 'm die cente, want als tie d'r achter komt, dJn gooit ie Je d'r zóó af!" Nou, - en soms 's avonds trapte hij 't kozijn bij d'r in, dat ie wist, dat ze vast thuis waren en in d'r besteëe lagge, om als 'n bulhond te keer te kennen gaan over die achterstallige cente. Nou vraag ik je. -
Daar denkt meneer Dorus nu allegaar nog weer 's over.
Want denken doet ie graag, omdat ie dan weer leeft, en 't alles terugziet, nèt zoo als 't allegaar geweest is, in 't verleden. En dan houdt ie van de stilte. - Den laatsten tijd, toen ie nog goed was - op ûjn manier -liep ie 't liefst.e naar Crooswijk. Daar op de begraafplaats vindt hij z'n "lusthof". 't Is er erg rustig, - er stoeien niet altijd zoovee1 kinderen, er zitten niet altijd zoo'n hoop van die bootwerkers te pruimen, als in het Park- en dat groen, die bloeiende struiken, die bloemetjes mag hij 17
graag zien. 't Zou je er meevallen, - zegt hij. En dan hoor je in de verte zoo door die stilte 'n steenhouwer op 'n nieuwe zerk tikken ... Daar kan je erg vergenoegd bij zitten denken, - al hebben de meeste menschen 'n hekel an 'n kerkhof gezien.
Maar hij op zijn beurt vraagt: waar zit je nou eigenlijk veiliger?
Die lijken zullen hem waarachtig geen kwaad doen. - Nou, en dan komt 'n bevrinde bidder er nog wel's een praatje maken, die de lolligste bakken weet te vel'tellen van dat spul, dat ze soms toch nog met die dooje menschen bij 't kisten en zoo kenne hebben. - Want da's nou die man z'n vak weer, en er komt héél wat in vóór ...
Meneer Dorus praat toch graag met menschen, die wat kenne vertellen. Maar je heb er niet erg veel, die 't leven zoowat gezien hebbe, en vooral niet die zich niet voor d'r eigen geneeren, zoo, dat ze voor d'r eigen denken en doen nou ook uit durven te komen. Daar schijnt dan overigens ook nogal's 'n vies luchie bij te wezen. En a'je dan maar van buiten erg netjes, erg fesoendelijk en christelijk doet - na de kerk loopt en op een ander mensch neerziet vooral, dan denke die lui, da'je dat luchie an d'r ook niet-en ruikt. - 't Kan waar zijn. Hij, voor zich, zegt zoo iemand onder vier oogen maar liever dat 't stinkt, als ie 't door 't fassoen of de vromigheid heen bij geval heeft bespeurd. Ja, want hoe moe te zukke menschen zich anders nou betere, as zij maar vertrouwe dat niemand dat an d'r verneemt? .. Maar ... poe! dàt willen de meesten nou juist niet gezegd zijn, hoor Je. - Motten ze maar bij 'm wegblijven. Als ouwe mé'D zijnde, die alle oogen- blikke kantele kan, houdt hij niet van doe kies er omheen te winden en zegt, wanneer dat in de praat zoo pas vindt, zonder achterommetjes hoe ie over 'n deugeniet denkt. - Veel omgang heeft ie dan ook niet overgehouden. Des te beter, want met wie er nou nog blijven komme hier an z'n bed - nou, daarmee weet je dan ook zoo prettig doorzichtelijk wat je an mekaar
18
. .
. .-
heb. Wel, en ze schijne dan ook nog geen hekel an 'm te krijge, nou ie hier toch maar leit, want er ben er, eeu paar van die vaste klante, die komme 'm nog trouw alle weke opzoeke, en dat maakt 'rl ui zelfs nog welleris vergenoegd.
Wat 'n wonder! Om dat erg proper wit gespreide ziekbed, waar de ouweheer overeind zit tegen 'n heel gelid kussens, daar komt immers, bij 't naargeestigste weer in de straat, 't zonnetje door, zoodra hij uit z'n dommelen 'n welkomen bezoeker herkent, en met 'n grapje of 'n leukigheidje zich meteen weer glunder en pittig in postuur stelt. - "Da's aardig van je" - zegt ie, nog 'n beetje schor, en hoest eerst rustig uit, maar kijkt nu en dan al eens ooiijk benieuwd om onder 't schoonschrapen van z'n gorgel, hoe d'r gezichten vandaag staan. - 'n Zure smoei - hij zegt 't zoo dikwijls, - of zoo'n akelig stomme snuit als sommige menschen toch ook soms hebben - daar kan ie nou eenmaal niet tegen praten. Dan doet ie - tot de grootste verlegenheid van z'n verpleegster - opzichtig "geen bek open." Maar bevalt 't gezelschap '~ ~el, dan trekt de doezel heelemaal weg van z'n gezicht; de moelh,ke, lastige hoekigh id verdwijnt, en 't is àl glundere goedmoedig- heid, àl futtige opgewektheid, wat daar onder dien witten hoofddoek zoo schrander, zoo hartelijk belangstellend je tegen schijnt van dien karakteristieken, geestigen kop, die op zij telkens wonderlIjk op Bismarck lijkt, - wat meneer Dorus best wil weten.
Da's nu een mensch, die geleefd heeft. En hoe! Met alle ::dlen al-door vol wind. Z'n kwalen, z'n krupsies, z'n zwakte van den ouden dag - die de verpleegster zoo altijd geduldig verzorgt en dan weer frisch en vrindelijk toedekt onder de glanzend witte lakens - meneer Dorus draagt ze allemaal gelaten verstandig, omdat hij toch immers ook de waarde van
't leven volop heeft genoten, en .veet, dat 'n menschelichaam nu eenma21 van vergankelijke stof is. Maar z'n geest, en daar
19
gaat 't per slot toch maar om op 't eind van de reis, - z'n geest is klaar en scherp, en vol van verbeeldingen gebleven.
Nou, en vandaar uit beschouwt hij z'n leven nu maar, in 't eerlijke, onbevangen, menschelijke in4Ïcht, - dat hij bij geval ook een ander aanlegt, - zonder vooroordeelen frank en vrij- gevochten - èn, bij wijlen, verbluffend rauw oprecht.
Die warme, redelijke menschelijkheid, zonder fiausies, maar met een teederheid, die er nu en dan, raar geknepen, toch ineens om de oolijke oogen doorheen grimast, dat de randen rood worden en wel eens 'n traan in de hoekjes aandrijft, - die niets ontziende waarachtigheid van 'n oud en levenswijs man, maakt daar in die ziekekamer de sfeer - waar een van z'n nog oudere, Roomsche vrindjes van zegt: "ik op mijn jaren, leef vanzelf m'n gelukkigste uur in de mis, - maar á'k bij Dorus vandaan kom, dan ben 'k vast een toch nog tevredener, blijere menseh."
Want 't mooie van die bezoeken bij meneer Dorus, dat is z'n vertellen. Zoo maar telkens weer 'n andere episode uit z'n leven, die ie dan, vertellende, toevallig juist zelf weer 's nader bekijkt in die zuiverheid, die de verre afstand van den ouder- dom geeft.
Alhoewel hij voor ûch al vaak heeft gemerkt hoe beroerd làstig 't toch is, om dat zóó te doen, dat die menschen 't net zien, zooals hij 't dan weer allegaar ziet in de eigeste kleuren en de beweging van zooals 't was. Want dan kenne ze je uit d'r eigen benepen kringetje toch soms zoo belabberd dom en ongeloovig ankijke, dat ie ze wel 'n opstopper zou kenne verkoopen. Maar al gauw denkt ie dan: nou glooven ze da 'k opsnij, ze glooven da'k hier op me ziekbed zit te liegen •..
omdat ze zelf niet wijzer benne en 't leven niet kenne buiten d'r straat. - Ja, zoo is 't. Ze houden 'm soms voor 'n opsnijer, voor zoo'n stumperig knulletje, dat niet genoeg heeft geleefd en gezien en er dan van armoei maar wat bij leent uit de
20
boeken of van hooren zeggen .•. Al moet hij soms zèlf wel 's denke: als 't allemaal op ééne film kon staan, wat ik van kind af an door heb gemaakt, in dat verschil van tijd van toen en nou en hoe d3t allegaar is veranderd, zou ik 't dan zèlf wel kenne gloove? .•
21
Dorus als jongmaatje in de oude binnenstad
~
ORUS' carrière van witwerkers-jongmaatje is toen nog onverwachts op noodlottige wijze afgebroken, - toen hij wederom eens was thuis gekomen en er uit- zag als 'n dweil, vanwege de lijm en de verf op z'n kieltje. Dit moest ten slotte vanzelf 'n huiselijk krakeel verwek- ken, - en, floep, na de rammeling zou hij zich dan nu aan de edele bouwkunst gaan wijden.'n Timmerman-bouwer op den Schiedamschedijk - ter plaatse waar meneer Dorus op zijn laatste ontdekkingstochten een spiegelend danshuis heeft verkend - die nam hem aan als krullenjongen. En deze patroon had 'n hoop werk, want hij bouwde in die dagen de heele Kuipersgang, waarbij hij boven- dien eigenaar was van vele hofjes. Hij was dus een zeer deftig man, die zich in de 'verkplaats dan ook altijd met een calotj.!
en een lange Goudsche pijp vertoonde, waarbij hij een zwart lakensche jas droeg, en buitenshuis ging hij waardig onder 'n hoogen zijden hoed. Van zelf pakte de::e werkgever dus nooit eigenhandig iets aan, maar vergenoegde zich met bij zijn ondergeschikten te blijven staan, om hen gestadig aan te moedigen en op de vingers te kijken. Waartoe meneer zich bijvoorbeeld in den grauwen morgenstond geregeld op een zijner hofjes posteerde - in zijn waardigste kleedij - om des- kundig toe te zien op de oude vrouw, die daar tot ~ijn last de putten en goten moest leegscheppen.
Maar inmiddels vond Dorus ook op dit karwei niet eigenlijk gezeid zijn slinger, omdat ie voor z'n ongedurigheid eindelijk den uitweg had gevonden: hij wou naar zee! - In hevig con- flict overigens met de wenschen van z'n vader, die 'm net zoo lief zóó in de Maas gooide, als 'm te laten varen en de in-
22
komsten van 't werk zijner handen zoodoende bijster te wor- den. - Maar Dorus stelde zich nu eenmaal voor: 'n zeeman heeft de heele wereld, en hier vond ie 't allang voor z'n roerig- heid te klein.
Trouwens, de timmerzolder aan den Dijk was voor z'n nieuwe genegenheid niet ongunstig gelegen. Want daar achter lag immers de Leuvehaven vol kotters en koffen en schoeners, - had ie de zeevaart pal bij de hand. En op de werkplaats sneed en kerfde hij een fijn opgetuigd schepie, zette ie de masten erin en ging dan telkens weer gauw effe kijke aan de werkelijkheid, hoe die touwtjes ook allegaar weer zaten.
In die dagen was de Kuipersgang onder de kap gemaakt en moesten die huisies worden afgeverfd. Maar die schilder was zoo'n kinderachtige groote lobbes, - en Dorus blééf maar zoo klein, dat die flauwe knul hèm wel kon hanneken. Toen wier 't een heilige dag, en de verver, die Roomsch was, kwam tewerk in groot tenue. En dadelijk weer an 't stoeien met Dorus. Tegenswoordig zijn de meisjes gebobbed, toentertijd droegen de jonges 'n achterkamer, d'r haren van achteren lang.
Onder dat geravot trappen ze 'n grooten pot gele verf om, - die misselijke knul pakt den kleinen jongen bij z'n beenen, wrijft 'm met z'n kop daar door. Hij, van woede an 't griene, vliegt dien grooten sladood au en duwt ' m z'n hoofd in z'n maagstreek over dat mooie fluweelen vessie, dat meteen vol gele spikkels zit! - Die akelige lafbek heeft dat aan den baas verteld. Want den anderen morgen komt Dorus naar gewoonte om half vijf aan dat huis van den patroon om de schoenen van z'n twee dochters te poetsen, - meneer laat 'm eerst link uitpoetsen, en zegt dan: hier heb je den sleutel, maak den zolder los, en dan pak je je boel.
Nou, hem óók 'n zorg. Hij neemt dus z'n gereedschapsbakkje - dat nóg altijd beneden staat in 't eigen gebouwde huis, waar de ouweheer Dorus nu zoo vrindelijk woont - en hij loopt
23
naar z'n vader. - "Mot jij hier'?" - zegt die, op dat ongewone uur. "Ja vader" - antwoordt Dorus louw weg - ,,'t werk is daar afgeloopen en nou hebbc me gedaan gekregen," - "Wàt, midden in de week'?" - "Nou, as 't werk toch op is'?" - "A jij nou niet op-hier-en-gindert, dan douw ik je op 't oorlogs- schip." - Moch' vader toch niet - wist z'n zoontje heel best - moch' in die dage volstrekt niet zonder den wil van 't kind.
Maar stiekum dacht ie: nou hebbe we 't gt'wonne, nou ken 'k gaan vare!
Kwam ie dááraan te kort: "Morgenochtend zes uur zorg je, da' je in de smederij bent."
Want naast de oudroestzaak, waar de menschen van allerlei gereedschap nveedehands kwamen koopen, had vader z'n smederij om gewichten uit te smelten, die hij klaar maakte voor de ijk. En toen kon Dorussie daar alle dagen maar an dien lammen blaasbalg staan trekken. Want 't duurde den heelen voor-den-middag tot zoo'n honderd-ponder zoo heet wier, dat 't lood eruit liep. Je maakte er dus twee op 'n dag fertig, en dat beloonde vader met 'n halfie per stuk, - Maar:
tusschen den middag had ie vrij om 'n schip te zoeken, Dorus was toen 'n jaar of dertIen geworden. Spiedende kuierde hij dan maar langs den wal, en met wat lef liep hij eindelijk ook parmantig de kroegen van de huurbazen af - tot op 'n zekeren dag baas Pronk 'm al riep: "Jo, jo, 't heb een jop voor je. Gaan nou strakkies medeen na Schiedam. Daar leit 'n kof, de Johanna Sophia, en as je zegt dat ik je gestuurd heb, dan kan je daarvoor wel monsteren,"
- Vader, kan 'k cente krijgen voor de omnibus na Schiedam?
Ik kan een schip krijgen."
- Ben jij zus en zoo'? Jij loop maar." - Maar toen dee' die ouwe naaister 'n goed woretje voor hem, en hij kreeg 'n kwartje, Most 't natuurlijk juist kermis wezen, en die had je toen overal door de stad: op de Vest, op de Groote Markt, de
24
Nieuwe Markt, - en net in de Magere Varkenssteeg, waar die omnibus afreed, stond de mallemolen met de broedertjes- kramen. - Kan je de rest wel zoo denken. En tegen den avond ging Dorus dus toch op z'n stap naar Schiedam, wat in die dagen met recht nog als 'n voetreis beschouwd wier, want afstanden ben met die nieuwe tijden óók verloren geraakt.
An die Langehaven gekomen, - daar was ie verdraaid den naam van die lamme schuit vergeten. Hij zag daar in de verte wel 'n schip legge, zoo'n vierkanten stompen bak, zooals ze meest uit Groningerland vandaan komen, maar dat ding lag heelegaar schuin, heelegaar gekanteld. Hij komt erbij, en zoo waarachtig, dat is 'm: de Johanna Sophia ... Maar als dat vaartuig nou al haast onderste boven legt - denkt ie, want hij wist niet, dat dat zoo ging bij ballast innemen - dan heb ik d'r geen zin in, Dus blauwweg loopt Dorus door, en nog weer's weerom, en zoo àls heen en weer langs die kaa.
"Ben je gek!" - vermant ie zich in eene: wil die schuit om, dan mot ie maar omvalle óók met mijn erbij, - en hij an boord.
Die eerste oogenblikke kon hij er geen mensch verstaan.
Gekkehuis ! Ze smoesten er allemaal maar zoowat. Later ver- nam ie, dat 't plat Grunningsch was en Rijn Pruisisch, wist hij veel? Maar de stuurman kwam er aan te pas en eindelijk de kok, die zooveel zee as: komme sie mal mè me mee. En die bracht 'm in 't kombuis, liet 'm de panne zien en zoo, en dat hij, Dorus, zou motte koke. Of ie dat kon? Nou, zei ie - bij me moeder heb 'k juist nooit in de pot màgge kijke.,. Maar toen kwam de kaptein ook, en die vloeg: Benst doe de joeng'?- Ja, dat wàs tie. Nou, dan maar meteen naar den waterschout om te monsteren. En op weg daarheen zanikte die ouwe maar van: "Joeng, henst doe nie bang van die gróóte zééééé ... ; als die wind zoo doet: hoeoeoe! ! ! - en die brandoeng . , poeoe! ! .. "
Die kerel maakte verdraaid dat de joeng 't haast in z'n broek dee, el1 aldoor zei Dorus maar: "nee, kaptein, nee ..• " maar
25
.. -
,. . . . .
ie dacht: je most 's weten hoe zwaar ik van achteren al weeg.
Affijn, nou was ie gemonsterd, nou was tie zeemannetje.
En een maand gage kreeg ie vooruit, effe vier gulde! Morgen- ochtend zes uur an boord, zeven uur na' zee.
Dorus gunde zich geen tijd voor de omnibus of 't spoor, en hij draafde maar door, dien donkeren dijk langs. Toen in eene: drie kerels, die 'm vroegen hoe laat of 't al was. De vier gulden bestierven 'm in den bal van z'n h;md ... ,,'k Weet nergens van, hoor", en hij holde weer voort ... Tegen twaalf uur 's nachts was ie thuis.
- Vader er niet?"
Nee, vader was naar gewoonte een kaartje leggen in 't Mofje in de Prinsenstraat.
.. Moeder, 'k mot 'n kist zeemansgoed hebbe .-Maar 'k ga effe kijke op de Nieuwe Markt of ik de jonges nog zien." - Hun fluitje. Jawel: .. Jó, jó, 'k ga na' zee! 'k Ben gemonsterd!
Kaik maar, vier gulde". - Echt branie, natuurlijk. En zullie verbaasd, maar nou mee groosch op Doms. - Keek 'n vreemd knulletje op de kermis hem nou maar an, dan die anderen er rardoes overheen: Wat mot je van 'm hebbe? Ik sla je op je smoel aj je'm weer zoo angaapt. - Nou, en de Jongens mochten draaien voor lou, en van alles wat ze maar lustte ... Want ja,
't was nou vooreerst weer voor 't laast hè, en och, die ouwe Rotterdamsche kermis, dat wàs wat voor zulke knape. De ouweheer Dorus raakt er nóg weer rood en vol actie van, als ie daar goed an denkt, met die spellen, die mallemoles! Dat helpe sjouwe op de Nieuwe Markt bij 't opbouwen van die spulIe. En dan in de houten loopen bij den ouwen Dijkman.
Die had een uitdragerij in de Bierstraat, en op de kermis sting ie altijd met z'n molen. Zoo tien, twaalf jongens in de houten om te duwen; Dijkman met de zweep er achter: lóópe, lóópe, zàl je hier en gunder loope?! En na drie ronden mochten ze er één maal in zitten voor lou .••
26
Op den hol van de Botersloot en de Kaasmarkt, daar had je dat oliekoekekraampje van die twee vrouwtjes Van Zetten.
Ze bakten er koekebakke van een cent en oliekoeke, en voor vier duite kreeg je er 'n smeer boter en stroop op. De vrouw- tjes stonden er achter zoo'n plankie. - Nou, stele heeft Dorus nooit gedaan. U begrijpt, in die oudroest-zaak van z'n vader, daar kon ie anders heel wat gappen. Hij dàcht er niet om.
Maar hij moest toch koekebak hebbe! Dan snapte nie stiekum naar 't Oude hoofd, waar die beurtboote anlagen. En an de passagiers vroeg ie om voor vijf cente of 'n dubbeltje ~'r ~s
schen te magge dragen. - Nou, dat geld was voor die ohe- koekevrouw - en allegaar kouwde ie 't op. - En as zij jonges dan eindelijk niet meer konne ..• Vrouw Van Zetten had ook erge dèftige klanten, hoor. Want 't was toentertijd ook ge- woonte onder de elite om met kermis oliekoeke van vrouw Van Zetten te eten. Vooral op Zaterdagavond: dan kwamen die meiden van de deftigheid, 'n schoon jakkie, witte mutsen met linten, om 'n dozijn of 'n paar dozijn in d'r mandje, en daar ging dan een heldere doek overheen". Nou, vooral die koekebak van twee-en-half sting in je maag. En zij jonges, as ze dan zat ware, effe geen koekebak meer kon ne zien, - dan kochte ze toch nog met stroop, en dan mikten ze die van achter de kraam in die meiden d'r snoeten. " "Lamme sala- mandèèr, lamme salemandèèr!" . " mèp, vloog t'r wéér een, pardoes op d'r bek en kleefde daar vast.
Dit geviel natuurlijk alleen als Dorus of een van de maats bijgeval dik in z'n centen zat - om met koekebak te kenne góóiel Meest was ie al blij, als ie 'n cent had, om er een te gaan koope. Want platzak was troef, ken je zoo denke. En wat van ze vader verkoope, nee ... Alhoewel, één keer, toen het ie 't gestolen.
Behalve z'n winkel, had vader an de Botersloot, op den hoek van die gang, drie pakhuizen: een voor oud-ijzer, één
27
voor plaatijzer en stafijzer, en een voor gegoten ornament.
Hij betrok in dien tijd nog veel van den toenmalige burge- meester Hoffmann, die aan de Boompjes z'n pakhuizen staan had: "Zweden" en "Noorwegen." En de smeden en ook de lui uit de ijzerwinkels kwamen allegaar bij vader koopen. Dat ging nog op 't boekie. En Dorus most wel 's met de kwitanties loopen. - Nog 's een keer, op de Nieuwehaven in dat pakhuis, waar nu Dolk's glaszaak is, daar zat 'n mau, die bij z'n vader balansen met koperen schalen gekocht had. Twee, drie maal was Dorus bij dien knul alom centen geweest, dat ie ze maar niet kon vangen, en aldoor terug moest komme •.. Wacht, dacht ie - en ie is daar, zoo klein als ie was, op gaan spelen, 'n heibel gaan make! -, omdat die vent niet betaalde. Kwam die meneer, op zijn manier óók 'n deftige klant, bij z'n vader beklag doen ... en och lieve Heer, wat heeft ie toen op z'n ziel gehad •..
Maar als er nou ijzer afgeleverd moest worden, dan moest Dorus tot na donker bij die schuit blijven oppassen, - d'n godganschelijken dag zonder eten, want niemand dacht er om
,
om hem wat te schransen te brengen. Goed, zeit ie op 'n achter- middag, - "zeg, jonge, hIer heb je wat ijzer, ga dat verkoope bij die vent in de Wildezeesteeg." Dat was 'n opkoop er en ze kon ne 'm daar allemaal, omdat er alle dagen voor
di~
zaak wat te doen was, zooals die kerel z'n vrouw bont en blauw sloeg. - Hij gaf er tien cente voor. Dat jongetje kreeg de helft;Dorus kocht brood voor die andere helft. Maar dat vrindje van 'm kon nou weer 'n moord doen voor 'n pijp tabak of 'n
~igaar. -, Hoe ben jij an die rookert gekomme? - vroeg die longen z n moeder. - Nou, dat kwam uit, kwam an z'n vader.
En bero:rd w~ 't, om van waar je op pàsse mot te verpatsen, maar as le zoo long bent, wor je ook zoo hongerig, dat je in 'n stuk ijzer zou bijten. - Dus, Dorus kréég weer. Dat hoorde er zoo bij en wier regel.
28
Zeezieke kwajongens-herinneringen op de kof Johanna Sophia
~
OEN Dorus dien nacht van de kermis thuis kwam, stond z'n vader nog aan de deur. - Vader, ik heb gemonsterd.- Ga maar na bed. - Ja, maar 'k mot morgen-vroeg om zes uur an boord zijn, en 'k mot nog 'n scheepskist vol goed hebben. - Ik zal er wel voor zorgen. Ga nou maar slapen.
In ~'n bed overwoog Dorus, dat ie althans één stuk al had.
Dat was een fijn alpaca vestje, zooals de echte zeelui toen allegaar droegen. Hij had 't een maand geleden, toen vader 's goed op 'm was, gekregen.
Nou, en dien volgenden ochtend, - of eigenlijk was 't nog in 't holst van den nacht, wouwen al die kleine kinderen, z'n broertjes en zussies, gaan grienen, toe ie ze gedag zei; - maar hij hield zich branie, en zei enkel: i k gaan 't zeegat uit!
V der ging met 'm mee. Met 't spoor na Schiedam. Daar op de Haven had vader 'n kennis wonen. 'n Joodsehen koopman, bij wieo ie de kist insloeg èn de kleeren: blauwe hemden, rood baaien broeken, boezeroenen, zeelaarzen... En Dorus was weer vol moed. Want in 't beût van al die schatten vergat ie ,.die grróóóte zéééé, met die brandoeng poeoeoe! - en die stormen hoeoeoe! ... " Maar toen vader van 'm afscheid nam, begon vader toch bekans te huilen, want bij 't gedag-zeggen van 'n kind komt er in een ouwer meer op dan in 'n kind dat bij z'n vader v:lndaan gaat. Vooral als zoo'n joeng zoo on- verschillig is als Dorus was.
Toen maakten ze de touwen los, rendoëee, en 'n roeiboot sleepte de Johanna Sophia 'n endje de haven uit. Op de Maas werden de zeilen gezet. 't Was mooi weer en die eerste uren beviel 'm dat zeemansleven erg best. Maar in Den Briel gingen
29
ze ten anker, en ze bleven er ander halven dag liggen, want de wind was niet goed om er uit te gaan.
En zoo zat ie daar op Zaterdag van de Rotterdamsche kermis aan boord opgesloten in dat nest. En hij zag de booten vol volk wegvaren naar de spullen, de mallemolens, de broeder- tjes-kramen, de koekebakken van de vrouwtjes van Zetten. Hij r66k bij z'n eigen den fijnen walm, - hij dacht om z'n vrindjes, en daar kreeg Dorus 't verschrikkelijk te kwaad. Zoo ellendig maakte nie zich van stuur, dat ie zich werachtig wel had kenne verdoen, - maar beneden in de piek, waar 't zoo stikke donker was, dat de ratten over z'n pooten renden, daar heeft ie toen lang zitten uitgrienen. Want koken voor de menschen, dat kon ie immers ook niet, en tot heden had ie nog alles laten aan- branden ...
0, die lol van de jonges, waar hij nou niet bij was. En Dorus verbeeldde zich weer al hun schoffiesstreken .•. Op den hol van de Zandstraat, - ja ,natuurlijk, daar sting die kerel met lever en uierboord, Jan Loert; dat weet 'n iedereen, zoo goed als Erasmus op de Groote Markt, die als ie de klok hoort slaan, een blad om slaat. Maar óver Jan Loert, had je dat wijf met paling, paling als zalm, en zoo dik als 'n grooten knul z'n pols! Hèèè, 't water liep ervan over z'n klapperende tanden.
Want hij, met twee andere jonges, - ze wisten ze uit dat kraampie te vangen. En de dikste! Dan hadden ze 'n lange draad ijzergaren met 'n hakie eran. Die twee vrindjes van 'm stonden met die draad 'n end 't Fransche watertje op. Hij, stiekum dat hakie in zijn hand, liep lauw en lenigies zoo's langs die uitstalling, en met z'n onnoozelste snuit vroeg ie:
"Jefrouw, wat kost die, - die kokkert, hier deze?" Meteen morrelde ie dat hakie daar in. - Ruk! - deden z'n vrindjes aan die draad. - Wip! - deed die paling, en zij op 't Fransche watertje dan maar aan 't inpalmen. - Dorus de sokken er in, tippe1e, tippele! En dat wijf nam 'n duikert van de schrik of
ze dat dier zóó wou nazwemmen ..• Als zij allang weg waren, 't vet al van d'r kinnen afdroop, kreeg dat palingwijf pas d'r trimmetane werom, en begon ze tekeer te gaan tegen die ver rèkte jonges ...
Maar nog meer keet hadden ze toch met dat mosselen- vrouwtje bij de Binl1enwegsche brug, wat toen óók nog 'n ophaalbrug was. Daar zat zoo'n oud kneutje achter d'r krui- v.agen met mosselej echte tooverkol: ronde muts op met zoo'n grooteTl boom van achter, en 'n opstaande kant. D'r armpies kneuterig onder d'r omslagdoekie, d'r voeten op een warm stoofie, zat ze daar maar te dommelen. "Vrouw, mag 'k er eentje 7" - gingen Dorus met z'n m::.lkkers daar vóór staan als dat mensch sliep. Ze knikkebolde, dus 't moch! - "Magge we d'r nog ééntje 1" - zij bleef maar knikken. En de jongens doopten ze in 't kommetje met azijn, slobberdel1 ze rauw.~-
Want 't moc.h ommers, knikte dat wijf al maar door. Je hóórde d'r snorken.
Maar nog 's eens op 'n keer hebben ze 'n lange lijn aan di_n mosselenwagen gebonden, en toen gewacht tot 'r 'n riituig~de brug over ging. Floep, de lus van dat touw over 't wiel van dien snorder. .. en daar reed die kruiwagen weg _ .. bleef zij zitten knikkebollen, d'r voeten op 't stoofie. Wier ze wakker .•.
foetsie was d'r negocie •.•
As ie nog denkt an die apenstreken van d'dui, de ouweheer Dorus, dan gloeit ie daarin. Dan speelt ie 't allemaal vóór hoe dat palingwijf, machteloos over d'r kraam heen gehangen, de ruimte in stond te vloeken en razen, - hoe 't mosselenwijfie, met d'r bolle mus om dat uitgedroogde snuitje, d'r oogen op- sloeg en dood·alleenig zat op 'n stoel en 'n stoof daar midden in die drukte van de Binnenwegsche brug. En hun stemmen doet ie allemaal na, en hij laat z'n oude handen beven, net als zij, - dat je 't ziet en hoort, van toch zoo'n zeventig jaren geleden •••
31
Want ooo! - Daar in 't Bosschie, op dien hoek waar nou de kerk staat, daar sting toen ~oo'n beetje afgelegen 'n ouder- wetsch heerenhuis, erg deftig en streng met nog zoo'n leeuwen- kop met 'n koperen ring an de bel. - In de buurt waren ~e
aan 't bouwen. En als 't dan donker wier, tasten zij die steenen voor dien bouw net effe topzwaar tegen de deur an van dat stille huis, belden an - wier cr open ged::tan - donderde die heele bom klinkers naar binnen... Of... ~e vingen 'n kat op. Nou mot je weten, as je 'n kat maar lang genoeg stijf langs z'n kop strijkt, dan wordt die kop kleinder. Nou, met alle macht wrongen ze dat dier dan met z'n test door die ring an de bel. Wier dat poesie natuurlijk haast dol, want die kop, waar ie aanhing, zwol op, en hij kon er niet uit ..• Begon zoo'n dier te blazen, te trappen, z'n klouwen uit te scharremaaien om te krabben, en àls maar benauwder te kronkelen, - dat die bel ging luien, luien!! - Hoe die dienstmeid van de deftig- heid dat poesie ooit uit die ring mag hebben gewurmd, dàt hebben ze van zelfs maar nooit afgewacht •.•
En dàn 's winters op de Botersloot, waar zij woonden, als dat watertje dichtgevroren lag - om dan dien bruggewachter te pesten. Zoo'n echt poepie was dat, akelig klein, rood ventje.
En dan zat ie daar in dat huisie bij de wipbrug maar te kijken of ie niet iemand bekeuren kon, - geen vrouw voor 't uit- kloppen van 'n kleedje, geen meid die 'n emmer vuil water uitgooide in de sloot. .. Maar nou met dat ijs mochten ze er van dat poepie vooral niet op rijden. Most je nct dien broer van Dorus hebben. Die op z'n schaats, - de bruggebeul an 't schreeuwen dat ie er af most. Hieuw ûch doof, - dat rooje knulletje er achter an. Eerst op den wal, toen van kwaadaardig- heid zelf op 't ijs, - àls maar in draf, onder de brugge door, heen en weerom .•. Krak, zakt dat poepie er door ... En heel de buurt an 't juichen!
Toch kon Dorus met z'n broer Kees niet al te best over 32
weg. Want 't kon soms zoo'n echte bokkenees zijn, vooral dien laatsten tijd, vóór Dorus naar zee ging, dat ze samen in die smederij moesten werken. Kon hij al maar an die beroerde blaasbalg staan trekken, als z'n broer die ringen van klei om de gewichten heen maakte en dat lood er uit moest smelten.
Nog 's op 'n keer - Kees was na 'n bruiloft geweest, en met 'n zak vol bruidsuikers lag ie daar maar aan dat vuur van die lekkere dingen te kraken - maar Dorus kreeg er geen snars van. - Wàt een lammeling! - wond die zich al op, terwijl ie als maar an dat akelige ding bleef staan hiewen. - Is dat lood nou nog niet klaar '?" - vroeg ie nijdig. Maar toen staat Kees op, pakt 'm dat handvat af, en zeit: .. Je mot zóó trekke, zóó trekke ... " Meteen vliegt Dorus 'm an, en zóó woest, dat ie 'm misschien vermoord had, als z'n vader niet op dat geraas en geschreeuw af was gekomen. Want 't kleine knulletje vloog 'm overal achterna, om 'm telkens maar weer opnieuw in razende drift op z'n snuit te timmeren •..
"Klee je an!" - bezweert vader 'm eindelijk, - "en dan neem je de wagen en brengt eerst die groote bel na de schipper op weet ik veel, - want die man wacht daarop met varen - en dan breng je die ijzeren platen .•• enfin, weer na 'n andere schuit. - Loop na de jeweetwel! - denkt Dorus. Want die vracht was veel te zwaar voor 'n kleinen jongen. En bij 't Stad- huis zeit ie hardop: "Ik verbom 't, de heele boel kan op- hierengundere", en fljn gaat ie boven op z'n wagen ~itten
uitkijken. - Knappe kerel is die schipper als ie weg vaart zonder bel. - Maar, na 'n poos krijgt Dorus toch berouw:
.. Jo, doet 't nou, - breng die bel nou er.r~t weg." Affijn, die schipper gooide net de touwen los, en toe' kreeg ie 'm dan nog ..•
Maar die platen, daar had ie voor eerst dan geen ûn in •.•
Nou mot je weten, dat die kornuiten van de Botersloot niet thuis hoorden bij de jongens van de Groote Markt of de
33
Heerenstraat. Kwamen ze op mekaars terrein, dan konne ze dus slaag krijgen. Dorus had echter overal z'n relaties en zoo kon ie ook van die knulletjes uit 't andere kamp, die op college gingen op de Hoogstraat, en anderen in 't Schotsche kerkie, want die hadden 'm allemaal wel 's gevraagd om 's mee te gaan - je snapt wel voor wat.
Goed, hij zwalkt baloorig met dien zwaren wagen met ijzeren platen rond, - helpen twee Heerestraters hem den hol op: "Jo, ga nou mee, ga nou mee, kenne we nog 's 101 hebbe op collezie". Wat let me'? - denkt Dorus. En pardoes zet ie z'n vrachie midden op straat neer, en gaat daar op de Hoog- straat achter die jonges an de trappen op. Nou, dàt begrijp je: die lichten uitblazen, gordijnen open halen - gooit hij 'n handvol knikkers in de kachel.
Komt die college-meester, erge eerwaardige, kalme man.
Begint met te bidden en Dorus zit eerbiedig te luisteren, 'n beetje in de penarie, want - niewaar? - hij hóórde daar niet ...
Knallen in eene die knikkers te berste in die gloeiende kachel, of dat heele ding zoo pardoes uit mekander wil vliegen .•. En dat die meheer onder 't bidden door doet of ie z;ich daar heele- gaar niet an stoort, dat maakte Dorus op slag voor 'm gewonne.
Nou - maakt de college-meester z'n oogen weer los en ziet er dien vreemden jongen bij zitten.
- Hé, wie bent u'?
Dorus noemt maar zoo'n dwarsstraat op, want,
;3,
zeit ie in z'n benauwdigheid: ik wou me belijdenis doen.Ja, maar dat ging nou toch zóó niet. - Wat ie was van z'n vak? - Zeeman! - Dorus zocht toch 'n schip. Affijn, waar de ouweheer Dorus op neer wou komen: nou had die meneer twaalf boekjts. Ze hietten: "Tien nachten in de gelagkamer."
_ Daar kregen de collegianten er een van voor hun goeie leeren. En Dorus loerde er ook op, want er was er net nog één van over.
31
Als die jongens weg gaan, zegt de collegemeester: "ik had gedacht nog 'n woordje met u te spreken." - Maar die wagen met ijzeren platen stond daar al dien tijd onbeheerd op de Hoogstraat. - Hoe dat zij, hij discht z'n eigen zoo mooi mogelijk op, en warempel, hij w ó t! toen wel 'n beetje vroom wezen.
- Nou had ik gedacht u óók zoo'n boekie te geven. U kon dan Donderdag's hier en 's Maandags in 't Schotsche kerkie op college komen, kon u flink opschieten ... " Dorus was ècht zoo blij met dat boekie, maar natuurlijk zat die wagen 'm in z'n kraag. en of tie niet weg was ...
Komt ie buiten. Ja, hij sting er nog. Maar tegen de jonges, die op 'm wachtten, in eene weer onverschillig: ,,'k Gaan er niet meer natoe, hoor, - niks voor mijn - ben je gek, nou weet ik er al genoeg van .•. ". Want dat was 'n erge goeie man, en naderhand heeft ie nog overal gevischt en gezocht en naar Dorus gevraagd, - toen die lang op zee zwalkte.
Op Zaterdag van de Kermis, daar heelemaal alleenig as kleine jongen in de donkrre piek van die kof, heeft ie daar grienende weer allegaar an gedacht, - en dat ie er toch zoo gráág weer na' toe had willen gaan om 'n vromen jongen te worden. - Maar die "Tien nachten in de gelagkamer", dat boekie heeft ie jaren lang mee gehad, en er vooral ook aan boord dikwijls in gelezen. Want al was Dorus nou niet te vatbaar voor die dingen - toch mog ie er nog wel 's over na- prakkezeere, als er dan ook zoo nooit 's een redelijk woord, dat geen vloek was, om 'm heen wier gesproken, - en zelfs heeft ie 't nog wel 's an anderen óók laten lezen, voor wie dat geen kwaad kon om d'r ziel, - bij geval.
35
" Dat loestige zeemansleven
ltAAR den anderen dag, dus op Zondag, ruimde tegen den avond de wind, - op de Johanna Sophia zetten ze de zeilen erbij en toen begon voor Dorus pas recht .. , "dat loestige zeemansleven."
Van Den Briel ging dat in dien tijd nog eerst door het groote Voornsche Kanaal naar Hellevoetsluis, en daar het zeegat uit. Tenminste voor kleinere schepen, zooals zij waren.
De Oost-Inje-vaarders bezeilden Brouwershaven en kozen van daar uit zee.
Nou, Dorus trof de wacht te kooi. Maar toen ie smorgens wakker werd op dien grooten plas, voelde ie zich zoo draaierig.
En de stuurman, die nog wel 'n goeie vent scheen, zei: "bitje zeeziek, laat 'm maar slapen." Om twaalf uur smiddags kreeg ie de wacht an dek, wilden ze 'm wat opfleuren met witte koolsoep. Hij walgd ervan... Maar nou most ie, als koks- maat, dus in de kajuit den boel klaar zetten voor den middag- schaft en daarna opbakken. - Wist hij veel - Z'n beenen voelden toch al zoo wattig aan, en 't was of z'n kop aldoor als 'n luchtballon 't zwerk in wou zweven. Voor 't overige rekende hij vanzelf niet op 't overgaan van die schuit, - vlogen in eene al die koppen en borden op z'n blad naar den eenen kant, tippelden eraf en vielen aan scherven. Affijn, in 't begin was dit zoo erg nou nog niet. En hij voor zich, - hij had alweer maling aan niks. Was schrikkelijk onverschillig.
Want hij wou geen kok zijn, - belabberd vak voor 'n roerigen jongen. Maar koken, dat most ie nou juist; daarvoor alleenig was ie an boord. Omdat de groote kok scheepswerk moest doen. Dus zat en sliep Dorus dien eersten tijd aldoor in dat combuis. Naast 't fornuis was z'n kooi. Naast 't combuis sliep de stuurman, - de ouwe piepte beneden.
36
Omdat ie zoo onverschillig was en in die eerste dagen natuurlijk alles beroerd dee, kreeg ie al gauw geen goed woord meer. Van den eene 'n tik, van den ander 'n haal, 'n schop, 'n trap, - en aldoor stugger en onverschilliger wier ie daar tegenin. Toen mocht ie dan ook in de roef niet meer mee-eten, _ slikte ie z'n eigen miserabel klaar gemaakte snert en de rats onder 't aldoor kankerende volk.
Die kof was bovendien eigendom van den kapitein, en 't ging er dus alles van de armen. Ze zeilden maar op avontuur, waar de wind hun henen blies. Zoo belandden ze eindelijk in Riga.
Langs de kaai zette er 'n massa van die groote Russische soldaten op, om den ballast uit de Johanna Sophia te halen.
Dat volk vrat als maar kluiten roggebrood met vet en de olie droop langs 'r smoelen. Zoo moesten ze die schepenbrug door, mochten ze niet stoken, niet rooken om geen brand te maken. En bij die brug sjouwden ze verdikkie ineens àl Dorus z'n pannen en potten uit 't combuis, en liepen er mee weg ...
Hem 'n zorg! Was ie meteen van dat smerige koken af. - Maar toen brachten ze 'm aan z'n verstand, dat daar an den wal van die kookhuizen voor waren, waar 'n elke kok voor z'n eigen schip 't eten kon kokkerellen. - Alles voor dat brand- gevaar.
Maar de groote kok bij hun aan boord gaf Dorus 'n sjars, dat ie dat gerei door die roovers had laten wegsleepen. Ze mosten er achter an, haalden d'r rommel terug - en toen brachten ze 't zelf in zoo'n kookhuis, waar Dorus er bij gepoot wier. Onder zoo'n rooster moest ie z'n vuur maken, - net :lIs al die anderen, die Engelsehen, Spanjolen, Fran:chen, Noor- mannen en Hottentotten deden. "En je kijkt uit " - gelastte de baas 'm - .,dat ze je vleesch en je podding niet weggappen."
Nou, Dorus óók 'n zorg. Ja, als je ommers toch niemand had, daar heelemaal in zoo'n vreemde wereld, om 's een ver- trouwelijk woord mee te wisselen, om 's je hart an te luchten,
37
of ze sloegen je met 'n end hout, - zooals in die dagen 't leven van 'n kleinen jongen op 't schip was ..•
Dien eersten avond in 't kookhuis had ie z'n koffie klaar- moest ie met twee ketels langs een plank over 'n lichter naar boord, waar ze in die sluis lagen. Hij glijdt onderuit en 't deksel van dat mooie koperen koffieketeltje van den kapitein
sas~ert te water. - Had je die stuurman: .,Ull de ouwe jóu op Je tabernakel komme, jou ezel. .... - Verrek maar met je
kapt~i~, hoo~~. - ~aar dat wàs soms zoo'n doerak: "Joeng"
- ze~t Ie - "JI) bhjft hi~r wacht houden tot de ouwe je roept om )e voor dat dekseltje af te drogen." - Poosje later gaat de stuurm~n den kapitein goeien nacht zeggen, - leggen ze dus allebei te maffen. - Loop na de weerlag met je wacht houden, ~ denkt Dorus: ik schiet me eige ook op in de kooi.
Wor.dt Ie smorgens om zes uur wakker met 'n schrik. Staat daar dle ~tu~man w~er bij' m te razen .•. Verfloechter joeng,
he~ren Sle met dat dIe kapitein aldoor om je schreeuwt? - Ja- zett Dorus blauw - dàt hoor ik ook.
Had ~ie ?uwe anderhalf uur lang om 'm gebulkt, terwijl Dorus ftjn plepte, en, wiet weet? van oliekoeken en de Rotter- damsche mallemolens droomde ... Maar nou was 't dan de spuig.aten uitgeloopen. En de kapitein zei: dat hier-en-gunder- sche ,oeng most van boord, most maar over land naar huis terug.
. K~n Dorus óók al geen laaitafe1 schelen. Maar hij hield of
~e gnende, maakte stiekem met spuug z'n oogen drijfnat, en jankte: .. 0 nee, kaptein, niet na huis kaptein, me vader zal
~e vermoorden ... Maar inwendig lachte ie erom: kon 't hem bomme wat ze verder met 'm deden? 't Was 'm ommel::>
alles krek ~eliik, de eene beroerdigheid zoo goed als de andere ••
Nou, hl) mocht dan nog blijven. De ouwe zou'm wel morus leeren. Den hee1en volgenden nacht moest ie wacht loop en en om te toonen, dat ie er liep, d'n ouwe elk half uur komm;
porren, tot 's morgens zeven uur toe.
38
Weer wenscht dat gezag mekaar 'n goeie nachtrust. Dorus luistert an d'r kooien: ze snorken. - Dus: hij ook na bed.
Den anderen ochtend wrijft ie z'n oogen los, - ziet ie de zon al glimmen in den koffieketel, die daar pal naast 'm op 't fornuis staat te pruttelen. - Zondagochtend' denkt ie ••.
maar meteen herinnert ie zich, kruipt onder z'n deken, durft er niet af van angst voor 't spul dat er nou gaat beginnen.
Komt die stuurman 't combuis binnen. - "Goed geslapen '?"
_ vraagt ie aan Dorus. - "Ja," - zeit die, maar hij denkt: ben ik nou gek geworden of jij'? - En of ze dat nou vergeten waren '?
_ maar ;::c lieten 't allegaar blauw blauwen dien heelen dag was er geen vuiltje meer an den knikker.
Toch ben je als jongen an boord je leven nooit zeker, tus- schen al die rare, dwarse knullen, die telkens d'r kuren en streken hebben, zood ra ze weer loopen te kankeren, en dat 't makkelijkste koelen op zoo'n knulletje. - Die groote kok was ook nooit te vertrouwen. Volgenden avond komt Dorus weer uit dat belabberde kookhuis aan boord en weet van den prins geen kwaad, - vliegt die ouwe 'm weer vloekende en razende an, omdat die kok 'm verteld had: Dorus had gezeid, als ze in Rotterdam kwamen, zou ie met z'n kornuiten dien ver- bomden kapitein wel op z'n pukkel slaan. Stond die knul daar maar te stampvoeten en te springen: Joeng, joeng, wollen sie mijn in Rotterdam op me pukkel slaan'? - Nee kaptein, nee kaptein, werachtig niet, 'k heb er niks van gezeid
'u
Kreeg ieweer 'n opsoejang, dat ie tegen de kast anvloog... En dan mot je nergens van weten.
Ja, 'n hondenleven was dat in die dagen voor 'n jongen an boord van 'n schip. En 's kijken an wal, 's de stad in, om wat van zoo'n vreemd land te zien, - van 't kookhuis naar kooi, als ze je geen wacht lieten loopen om d'r eigen gekanker an je te koelen, - en overigens, hij werd daar allegaar zóó hàrd onverschillig onder, dat ie nergens meer om gaf en naar niks
39
