Deze film is beschikbaar gesteld door het KITLV, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.
Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.
Toestemming voor reproductie dient men schriftelijk aan te vragen.
Tltis jillll is sllpplietl by the KITL V only
011contfitioll that Ileither it flor part of it is furtller reprotfuced without jirst obtail1ing the penllissioll of' the KITL V whic" reserve the rio"t to l11ake
tlcharge for . \ 'llch reproduction. lf the /Ilaterial jiblletl i\ ' itselJ' iJl copyright, the penllissiol1 of the oWller~ of thtlt copyright wil! {"SO be required for such reprodllction.
Applicatioll for per/llissiol1 to reproduce shoultl be 1I1ade in JVriting, giving details (~r tIlt! proposeli reproductiOIl.
IG
M
ATUUR
OVORM:
SHELF NUMBER MI OFORM:
M META 1239
! i~
, I"
I"
liL Ili
I' I', I'
1:1 ir
11
:DE KOLONIJ:l,Z:lL:
[!J DOOR E>J:lTJ:lVUS [ID
DE KOLONIAAL
1 0 \' ELL E
DOOR
BATA"CS
(T<1l \ ûorrlecle \11'1 he \!ilit.lir 'I <h\ll' te fluitcnzorg)
iJ •. \. !)AA !l-. .I,j{ \\1. 11 -\ (,I 1 ~t] ()
V ORR
~DE.,A,mleiding tot uitgave dezer novelle. geschrevl;n in oogenblikken, met moeite aan drukken arbeid ontwoe- kerd, werd de deplorabele toestand van het Militair Tehuis te Buitenzorg. De \I itte mieren hebben 't ge- bOll\\, \I aarin deze hoog l nuttige inrichting gevestigd is, zoodanig toegetakeld, uat herboll\~ noodig werd.
Ecn vriend \Iit Bui enzorg verzocht schrijver dezer novelle in 't moederland eenig geld voor uit doel bijeen te brengen. Wat de uitgave dezer novelle opbrengt, wordt hiervoor bestemd. lo~e hare lezing nog velen op\\ekkt.:n, iets voor dit doel op te zenden. • Tader zal wcl in de bladen bekend gemaakt \\'orden, aan welk adres dit geschieden kan.
DE CIlRJ.T\'TolC
ZL stond in de ueur. 't Was op ue Oranjegracht te LLitien. Ze \n1. no~ jong en pa' gehuwd. Ab kind had ze op l:en fabriek gewerkt. Daarna was ze gaan dienen.
In haar laatstl:n dien. t \las ze ettelijke jaren geweest.
't \\Tas een deftige, \I <tt meer legt, cen goede dienst.
1 [aar mevrouw was een vroU\\ met ecn helder h ofel en een \I'.Lf11l hart. In stillt: bestudeerde zij 't karakter harer m 'iden. en zonder dat dezen 't merktcl1, werkte ze aan haar op\'ocding. Zoo lllevrotl\\, zoo meid. De. meiden, die haar huis verlieten, werden in den re~el goede huisvroll\\'l:n.
D;ü beloof Je Betje Huisunjee 001- te worden.
j al1\ al ig \\ .ts de \'erschijnill~~ der jonggelul\\ de vrouw, terwijl ze daal "tund in de deur harer e 'n\'oudige woning. " 'eh'aart, orde, ecnigc be. chaving - omlijsting, welke ze uit haar I.tatsten dienst had meegebracht, - was no., signatuur \'.111 haar \\ ezen. Zielvol, moedig is haar blik. :'IIocdcr\\'cclde tcekent zich als lichtend verschiet
\ o.)r haar oo~. Ze i'i als eL'n vurig gloeielllle roos.
Zc wacht haar man.
1 lij is n eenvoudig fabrieks.lrbeider, maar ze is zoo gelukkig met hem. Zijn verdicnslt: is gering, doch ze zijn te\'reden.
't \\. acht\.:1\ duurt lang.
H.tar gezicht betrd-t.
LinJdijk, eindelijk komt hij opzetten. :'IIaal' hoc?
Zijn gang is \\aggclend.
Ze ziet nog eens goed. Zc heeft zich niet vt:rgist.
't Is haar
J.
n.chaamte, boosheid, droefheid kleuren haar gelaat.
Droefheid krijgt de overhand.
Een traan welt in haar oog, valt op haar sch rt.
een dikke, heete traan, als een blaadje van een r os ternedervallend. Het is d~ eer. te van een stroom van zilte tranen. die in dit vrouwenleven ;(Ull n worden geschreid.
Tien jar":ll later.
't Is Maandagmorgen. De ",cholen zijn juist uitgegaan.
't Speelt zich af op de] leer ngracht. Tierend staan o;chool- kinderen rondom een dronken man, die gevallen i~ en niet weder kan op ·taan. De meiden komen uit de huizen. oorbijgangers staan stil. Ze vermaken zich in de belachelijke pogingen, die (11,: ongelukkige aanwendt om overeind te komen.
Vroolijk komt cr nog een jongen aanloopen.
't Is een làkere, dikke jongen van acht à negen jaar, de blos op de koon en, een pa,lr gloeiende kijkers in de kassen.
't Is Herman Bui 'onjt:e, het zoontje van Betje. I lij komt van de Christelijke . 'chnol op de _ 1idddstegracht.
JIi; moet ook zien \\ at hier gebeurt.
"Zeg, jl), daar lait je \'<!(kr," roept <én zijner mede- scholieren hem lachend toe.
Het huwelijk van Jan en Betje is met een viertal kinderen gezegend. De l'inderen zijn voorspoedig opge- groeid. Herman is de oud~te, Hij is 't evenbt:cld zijner moeckr, en ook haar lieveling.
Hij is nog zoo jong, maar toch al zoo "ijs,
\Vanneer ze hem "'uarschuwt, kan hij haar zoo ver-
standi~ aanzien. Heeft zij leed, hij kan zijn wang zoo warm tegen haar wang aandrul·!-cn. ,,~loedertje I" Al:
balsem druppelt dit woord in de wonde van ha \r zil'l, wanneer Hermans kinder- en engelenstem ha,u ermee uit haar gepeinzen wekt. :\leer nog dan de andere kinderen is Herman háár kind; 11 iet slechts vleesch van haar vlcesch, maar ook ziel van haar ziel.
9
"Jo, je vadèr!" zoo roept een andere jongen sarrend Herman toe,
Lachend ziet de één, met medelijden de ander op 't kind, op welks gelaat plotseling alle vro lijkheid ge- storven is.
Is t dan al zoover met vader gekomen?
Als van den donder getroffen sta,lt hij een oogenblik.
Neen, van deze men sc hen is geen hulp te wachten.
Jtén oogenblik nog. I lij keert zich om, snelt weg, als een pijl uit den boog, naar moeder.
';J.ar moeder., ..
In de Groenesteeg vertraagt zijn tred, Naar moeder ....
Op de Oranjegracht staat hi,i stil.
Wat zal hij doen?
\Vat zal zijn lil.ve moeder schrikken, zich schamen, . , .
lIOOFD TUK 11.
Buiten klett..:rt de regen tegen de ruitcn. In de binnenkamer, tegelijk \\'oon· en slaaphtmer, op de Oranjegracht is 't ook eenjg~zins killig, 't Licht is opgestoken. Een flinke jongen van zeventien jaar zit dicht onder de lamp in lectuur verdiept.
,,\\'.lal' is - \',l(!t:r ?" kucht hortend 'en zw,lkke stem uit de bedstede,
't Is de stem van Betje Huisonjec, die zwaar zick tt.meder I i~t.
Veel is in de laatste jaren 0\ cr haar hoofd, nog me(;!" uoor haar hart gcga,lIl. Van haar vier kindert!n v{ rloor ze cr tw'c aan tuncn:ulose, ~Iet haar m,m ging 't van kwaad tot erger. De treurige sterfgevallen hadden wel telkens een korte kentering in zijn droeve drinkge·
woonte gebracht. maar 't was skchts 'n kleine verpoozin~
om zich ·traks \\ ilJoozer aan den drank te geven. Zijn
drinkgcwoonte werd drankzucht. En zooals 't met drinkers stccds gaat, Jan Bui onjcc verloor alle karakter, hij zag geen onderscheid meer tusschen goed en kwaad.
't \Veekgeld, dat hij zUn vrouw gaf, werd steeds kleiner;
't d 'inkgeld, dat hij zichzelven toelei, steeds grooter.
ïechts zdden was hij 's av nds thuis. \\'anneer hij eenigc oogenblikken in de kamer was, Z,lt hij te dampen, zood at zijn lijdende vrouw hem eindelijk wel moest vragen, de pijp neer te leggen. Brommend ging hij dan de kamer uit, de straat op, .... de kroeg in. Als een zwaard ging de lijdende Betje deze toene- mende onverschilligheid van haar man duor de ziel.
\Ya hij niet háár Jan, haar eerste en eenige liefde, de droum harer meisjesjaren, de man harer jeugd, (e vader harer kinderen?
l\ch, \\ reede, lange, bange ontnuchtering I
. chreien kon zc niet meer, ze was uitgeschreid; haar ougen schrijnden, en doken steeds dieper in de kassen, alsof ze zich schaamden voor dl'n dag te I·omen.
7cheel vermagerd \\"IS haM bleek gelaat. Gebogell haar rug, zelfs wanneer ze in h,lar bet! OpZ,lt.
En ze WélS pas \'ijf-en-veeltig.
Toch waren er nok sterren in haar levensnacht.
Ze had een lief meisje van vijftien j, ar, die bij nll;vrouw \'an IIeeh:ren op 't I apenburg, haal \ ro\.öere bLtrekking, diende. 't \\',lS l'en echt kind, d,~ kleiI •• !
I' ika. Tut op den laatstcn cent \'an wat Z' verdiende bracht ze bij moeder. Ze was de band, die mevrouw V, n lIeekerl!n nog meer a,1l1 Betje bll!ef binden, • TCl!n, de goede me\'roll\\' verg,l t Betje niet.
\' oorts had ze llerJnan, h,iár I ferm. n nog, haar eersteling, haar trots. En hij mocht 't zijn. llij was pas ze\'entien jaar, 111:t:lr rl'cd" een . tocre \'ent, breed van srholldcr, Tachtig ',ln huuding, een adelaarsb ik in 't zwarte oog. en een vilstbcra en trek up 't gelaat, W<l.ll'-
o 'er tegelijk zonnegbn~ v.lIl vriendelijkheid In~. Zijn kar, ktervolle n:rschijning \\',15 't tegendeel van dat van zij n
\\illoozcn vader: :ch rpzinnig-heid, kracht, teederhcid
tcekenden zich tegelijk op zijn uiterlijk af. Hij wa' letterzetter. Verdiende reed aardig wat. Bracht 't alles bij zijn lijdende moeder. En allen, die hem kenden, voor pelden, dat hij wel wat meer zou IV rden.
's vonds zat hij altijd bij lijn moedertje. Alkén Zondagsavonds niet. Dan kwam P ika thuis en ging Herman naar de jongelingsver 'eniging.
Die vergadering van de j,)ngelingsvereeniging was zijn uitgang. \' ooral \\ anneer hij eens een mooi op. tel klaar had. Trouwens, \\'annel:r 1 Jerman las, werd cr op de jOl,gl'lincys\'erceniging ~eluisterd. Hij kon wel eens doorst a~, maar er zat altijd gedachte in zijn \\ erk ; 't tintelde van \even, 't boeidl! en sloeg in.
Aan 't m t.:deroog waren de groote gal'en van haar zoon niet ontgaall. Ach, ware haar man maar anders Ijeweest, wie wed,
",tt
'r V:ln haar kind nog ~e\\' rden was! De drank zon Ie van den v:lder rustte als cenvluc\,; op 't gehedc huis. . .
Toch was Lr ook nog- 'en .tnder en mouler iJeht- punt in dit donker vrouwen- en l11oederleven.
DI: H\.cre, die zijn tempel bouwt ol' onze ruInen, had al dit lijden aan haar hart gdlCiligd. In deze onoog-elijke :,chelp 'chool een kCJ. telijke pard \'an gen.tde, van
1\ iisheid, van geloof, van geduld, V,ln be\'indil1';, van hl~pe, \'an licfd..::. I Ll,tr hu\\'elijksroos was ont~laderu, en slechts doornen waren nv ·rgeblevcn. :\la,lr 111 haar ziel gloeide de onsterfelijke roos der geestelijke liefde.
Iets \,,1I1 die liefde trilde in haar stokkende :,tem, tuen ze ten tweeden 1l1alc ril!p: "llcrman,-waar·is-vil.ckr?'
\Vat nooit gebeurd was, was thalls ;"eschied. Herman
\I as zó" in zijn boek vcrdie Jt gl!\\'cest, dat hij de easte maal de stem zijner mueder niet had rrehourd.
~h:t eén sprong is hij nu even\\' ,I v;tn zijn stod, in een wip staat hii \'0 r t beu \'an zijn moedertje.
"Vader is u'en de :,traat op, is even uit." De trouwe jongen n:rmijdt 't \roorJ "kroeg". lwenals in 't huis \'an een kankcrli:der 't \\oord "l'anker", \\'( rdt in dit gezin '[ woord' "kro ' b " 7.0,) weinig mogelijk
IZ
gebezigd. Het enkele woord deed Herman rillel1. Zijn jeugdige oogen hadden al zoveel gezien. De kroeg was de vloek van dit hui", vermoordde hier een heer- lijk gezinsleven.
" atler wil vannacht gaan peuren" ging hij voort.
., U weet, 't is morgen drie- ctober, de fabriek staat
"stil, vader wil vannacht uit, en brel1l5t, fYcloof ik,
"de peurschllit in orde. Vader zal nog \Iel een poosje
"wegblijven .... "
Betje valt in haar kllsc;en zinkt weer ter neer, ligt gedachten verzonken.
terug, rijst op en kucht, eenige oogenblikken lil
Ilerman blijft voor 't bed zijner moeder staan, en slaat haar angstig ~ade.
"Herman-lief, -ik-heb-je-\\'at-te-zeggen. Ik-droomde, ,,-dat-ik-heel-ver-van-je-\\'cg-\\·'ls." Zij richtte zich wat op. Er kwam l!enige ~Ioed in haar oog, eenige klank in haar stem. "Toch geloof ik nil!t, dat ik 'ipoeclig ga
"sterven. ::\Iaar ik oen een l11ensch van een dag .. ' ..
"Ik ben zoo zwak.... 1 [crmun, laat me eens even
"drinken .. " Z6(), nu kan ik verder gaan.
"Ik heb je
"'.tt
te ztggen, jongen, \raarover ik al"lang heb gedacht .... Laat me nog eens drinken ....
"lIet ligt me zon bij, dat ik jou ook nog eens op de
"cene of andere wijze zal moeten missen."
Het \\'as, of lIerman door den grond zou zinken.
Had 't scherpe moederoog in zijn ziel ~dezen? 11a<l zij gemerkt, waarheen altijd zijn gedachten dwaalden?
Moeder neemt zijn hand.
Zijn hoofd nijgt voorover. Een wolkcnncvcl trl!h voor zijn zwarte oogen.
"Herman, -dril!-dingen-\\ilde-il--je-zeggen.·' Zl! kuchte
\\cer evel1 , maar ~il1g toen md meer kracht 'oort:
"lIet eerste en voornaamste, wat ik je zeggen wilde,
"is dit: blijf altijd trouw aan het evangelil!, waarin
"God op het hoog~t verheerlijkt, de mensch op het . ,diepst vernederd, en waarin den armen zondaar een
"rijke Christus gepredikt ,,·orut. Dit evangelie i' steeds
I3
"de troost van je moeder ge\' e t ;n een leven van .. bange smart."
IIet was, alsof haar oude veerkracht e\.:n 0 genblik herleefde. llemclglans lichttl! op haar ~elaat, terwijl zij die woorden sprak, en haar magere hand die van h,lar jongen drukte.
"Ik heb nog iet· te zeggen. Drinken doe je van zelf
"nooit. ~la,lr ik vraag icts meer \'an je. Ik heb er lang
"over gedacht. Herman, wanneer je een man b nt
"ge\\ rden, strijd dan met mannenkracht tegen de
"drinkgl!\\oonte, die vo ral hier in Leiden 7.0 sterk .,hcerscht, en die zoo menig arbeidersgezin Vl!r\\'oest.
"lIerman, jl! moeder vraagt 't je in naam van honderuen ..arbeidersnou\\ ell. dil! .... " I lier overmeesterde haar de aandoening.
llerm,lil S hand beeft in de hare. Zijn hoofd richt zid1 op. lijn tand 'n Idemmen zich op elkander. Dl' druk van zijn hand zegt zijn moeder genoeg.
" "og een derde zaak wilde ik je vragen", ging zij weer voort. ,,\ "at van "auer \l'orth:n zal, wed ik niet.
,. :\l.tar beloof me één ding! I Terman - beloof-me-nog- .. -~~n ding! \\"at cr \'an vader ook wordt, Vl!r,ll ht hem
"nooit, eer hem altijd ab ",lder, hij is je "ader, God .. \\ il het, vol~ Sems n Japhe s voorbeeld! J Icrman.
"beloof IIH! Jl1l!t een zoen, dat je dit alks dOl!n zult .... "
Er \\ ordt geklopt. Tegelijk wordt de deur geop\.:ml.
J)ora. het t\\ l!cdl! mei je van I11cvrnu ... \,; n lieekeren, treedt binnen. Illaar blijft \'erh!gl~n staan. Ook I lerman schaamt zich.
Dora maakt ha 11' \'crnlltschllidiging, dat ze zoo ma,lr binncngekolll '11. Ze heeft eenigl! malen g-cklopt, maar geen ,lntw ord g kregen. Toen is ze binllengeg,\an. :\levrou\\' \'; n I fc\.:kcfl!l\ heeft h,l,lr gezonden om eiCrl!ll en wijn te brengcll. ;\Icvrnll\\ kon I'ika niet missen.
U1 Dora \ ilde 't ~aarnc bezorgen.
• "u, a. n Dura kon niets kwalijk geno!l1en worden .
\ \" Ik een aangellame n:r~chijning! Een ge\'uld gelaat, bl,lll\\ C o<Jgen, a 'i sterren zacht str,lk:nd, goutlg an~
over 't kui ch ge cheiden lichtblond haar. slank van gestalte, ietwat verlegen van houding, toch iets blijmoedigs in heel haar verschijning, de bescheidenh id zelve, aangeboren gratie in haar wezen, een Germaansch type, dat eens 't oude P ome in \'crrukking zou hebben gebracht. I Iet mutsje der dienstbaarheid dekte hier een echt schoone figuur.
Ze stond nu naast Herman \'oor de legerstede van Betje, en vroeg deelnemend n.lar alles.
Een wijle rustt<. 't oog der moeder met \\"clgevallen, eerst op Herman. dan up Dora, 't \\'as haar, of lente- rreur uit dl!ze beide levens haar tegenkwam. Een
\\'en.'ch kl\ <lm in haar op, 't .Jloederhart kan ook zoo voorbarig zijn.
• •
't J,., een koude Decemberdag. Hij Bui,onjee op de
Oranjegracht is alles geslott-n. Rijtuigen komen voc r.
Betje Buisunjee is niet meer. lIet i' de dag harcr begrafenis.
Juist is cle predikant binllenbt'gaan. Jan I:ui onjee i hem tq:;emoct ~!etn!d<.:n en zegt: .,Ze i,., bO\'en, dominee!
Ze is bo\'cn! Ze juicht \. or den Troon!'
De dienaar de' \Vuords h, tI hier een lIloeilijk \\ crk.
L\\ aar \\'a 't kruis, dat Jan Buisnnjee op den Z\I ak en 'chouder zijner lieve vrouw had gdeg 1. Ze W,l er onder bez\\'ekel1. Ze was den \\ eg gega.m van zoo ·lle harer zusteren in de arbeiders\\"\::rdd. Maar deze man voelde daLlr niets van. [11 nu, terwijl zijn ge\\'et n non- sprak. trachtte hij dit te sussen met de gccLtchte.
l:al zijn vrouw toch zalig \\'as ontslapen.
In den hllek der kamer z. t .tikkenu Rik'l, na,t t haar Il 'rman. Inzumlcrhcid Herman '() lde \1"<.:1,
\·udde diep. onder welk lijden zijn lief moedertje bezwek 'n \1'.1:, en \\ ie de oorzaak \\ a van ha.lr vroegtijdig-en dood.
In zijn binnen. te \1 erd een b.ll1ge trijd,;e treden.
Rika kon \\'eenen.
Zijn vader liepen de tranen vcr de wangen ....
Jenever doet zoo makkelijk schreien.
IIerman kOll geen traan storten. Zij n oogen branduen.
Zijn gelaat zag hoogrood. Zijn slapen bonsden. Loom- heid omZ\1 achtelde zijn leden. I lij zag de toekomst donker in, .. ,
Ue dienaar ues Woords leest Jesaja 66. Hij komt bij de woorden: ,, \Is één, dien zijne moeder troost,
",tlzoo zal Ik u troosten!" ... . Herman slaat 't oog naar boven. Zijn hart breekt. De tranen stroOll1en. De
\\ oorden zijner moeder gedenkend, gaat hij naast zijn vader grafwaarts ....
HOOFDSTUK UI.
I Iet i.- een koude, wcell1oedig--schoone December- Zondag, Het niest 20" bcneden nul. 1\1 de maan in den nacht staat dl! zon bleek aan den morgenhemel.
I k tonen der h::rkklok I- in l'en sonoor tegen hd klankbord der su,tk gespannen lucht in wijde 'erte. In hun jas gedoken of 't doekje dicht omgetrokken gaan de kerkgan.;('r np. Onder hen een bleeke jongeling, 't is Herman Bui 'onjee, die den eersll:n Zonda.g- na de begrafenis zijner moeder troost gaat zoeken in Gods huis.
't Is \',lnd,Ltg' zijn jaardag, } lij is heden achttien ja,tr. Zijn mueder, die hem ,lIlders 7.00 hartelijl' Iwn geluk\\'cnschen, is niet meer. Zij rust in 't kille graf.
. ... ' Is een, dil!n zijnc moeder troo--t, alzoo zal
"Ik 11 troosten," is til: t l'st \'an den leera;tr. In ccnw1udige woorden (lntwiJ-l.:clt hij onder 't b·cld del' rijh:, trC'lUl\e rnoclkrliefde de rijl'e gedachte der
Süll\'l n.:ine, oJl\'erandcrlijl'c, ollcindige li 'fde dcs I [eerul
\'oor .dlen, die J lcm \'r\:ezen.
De gang der predil ing teckent zich op 't gelaat van dl n bIceken jongeling ,lf. Un \\ il ekeurig zij n telkens
16
twee ogen op hem gericht. D ra Hesling ziet hem bij iedere treffende uit praak aan. In haar hart gaat een stille bede op voor den jongen man die zoovecl troost beha ft.
Uit de kerk wanddden zij samen naar de Oranjegracht,
\I'aar R ika hen wacht, die onmiddellijk den dienst bij mevroul\' Van l{el.kercll heeft vedatell m thuis de huishouding waar te nemen.
ader 13uisonjee is nog niet thuis. ] rij is niet naar de kerk ~e\\'eest. ;'lIet fondsbode ell noodiger had hij afgerekend. en cr 11 a. nog aardig 11 ,lt overgeble 'en, 't geld danste thans in zijn zak; en wat hij tijdens 't leven zijner \'rou\\' niet gedurfd had. deed hij nu, hij gin~
op den Zondag naM de kroeg. Daar had hij de morgen- uren doorgebracht.
I fcrman dronk md de beide mci"jes alleen koffi '.
Ilcrll1,lIl <:n Dom vertdden Rika wat van de schoonc preek. Toch wilde 't :resprck niet recht vlotten. Er hing een dOllh:re woll' boven dit huis.
D ra ging eindelijk heen, met tragen gang: ze voelde zich to dit hui:, aangetrokken hoe somber t hier ook mocht zijn. Eddc
n;~turen
nijgt'n zich tot al ",tt lijdt.lJiep-mede\'ociend meddijden I'erhemdt de uitdrukkinCT
\'an haar ernstig-schoon gdaat. _ I ,t 't mederlijke, dat reeds jonge meisjes hll1nen hebben, ziet zij lIerman
a.lIl, terwijl ze langzaam weg~raat.
I rerman merkte 't niet.
Hij II .. IS \\' 'cr geheel in zichzeh'cn gekeerd.
Het gedrag \·,tIl zijn \'ader stuitte hem tegen de borst. \ls een h>ude • r oorth.:\\'ind op ontluikenJe blllesel1Js streek de wrevel op dc zachte a, ndoeningell.
die in Gods huis waren "ell'ekt.
Een drukkend !', '\'oe! ~I'nu~ op zijn hor~t, De arme j,mgen had een z\\'aren :-.trijd.
Beschonken komt ] luisonjee einddijk thuj" om te en. G, .It sI; pen, G,lat d.l:lrtl.l weer naar Je kroeg.
1 Icrman en P ika hlijven den heelen dag in hui:.. Ze :-tuken de hlchel \1.lt op. Ze lezen 1\ at. :\ld een
bcvend hart gaan ze eindelijk naar bed; ze slapen echter spoedig in, ze zijn nog jong.
't Is scherp koud den av nd van dien dag. Fonke- lend lichten millioenell sterren aan 't azuur. 't Is stil geworden op de straat. 1\lIeclI op de lIaarlemmcrstraat gaat nu en dan Cen éènling.
Met 't hoofd naar beneden, met kromme kniëen.
zeilt ook in de Gruene'teeg een man, nu naar links, dan naar rechts, nu eens met een vaartje dan \I'eer stokkend, links, rechts, \'oorO\'er, .lchterO\'er zwenkend; een man ztltlder stuur, een man \'01 jenever, een mensch met eLn ziel. een mensch met een zwart dronkemansverleden en een toekomst ....
Maar hij gaat te \ Lr.
Hij moet op de Oranjegracht zijn, en komt op de
\Vaarclgracht terecht. Hij zoel-t. n zoekt, maar kan zijn huis niet vinden.
De kou bevangt hem, Plof! I1ij \'alt, hij ligt.
br IS niemand, die hem opmerkt. Allen slapen.
Ook hij zinkt in slaap. lIij droomt.
Een glas rijst vour zijn oog. Ot \\'ordt grooter. en grootcr, wo groot als de gansche stad. Ot Yalt om, t is hem, .t1sof hem ijskoud water met stroomen over 't IM.lktL lichaam wordt gegoten.
lIet glas richt zich op.
't Yult zich met vUllr. IJe "lammen slaan cr uit op.
I Iet stort zich over hem uit. I lij is één gloeiing ....
IJe morgen brecH aan. 1 I.df slaapdronken komt een arbeider uit zijn woning om naar de fabriek te gaan.
\\'at is dat? I rij trui kelt over een lichaam. Licht wordt gehaald. _ 'og i de zon niet aan den trans, of o 'er de heek: ~racht en in alle fabrieken heeft zich reed" de marc verbreid, d,lt J'ln Buisonjee doodgevroren op de \ \'aardgracht ;;evondcn i'.
't Is enkele dagen later.
De begrafenis-plechtigheid is afgclonpen.
De familie is vertrokken.
2
Treurend zitten Herman en Rika icder in een hoek van de kamer, de handen voor dc oogen. Uit 't jeneverglas van hun vader lekken de ,lsemdruppelen op de beide ,,"cezen, en branden op hun gcbogen hoofden.
't I "'ederom Dom, die de weezen bezoekt.
~ ooit was haar ver chijning sympathieker dan nu.
Zij slaat den arm !TI Rika' schoLlder, en Oui °tert haar woorden van troost toe.
Ongekunsteld hartelijk spre<.!kt ze ook tot Herman.
Met afgc\\end gelaat hoort hij haar betuiging van deelneming aan.
De zoon \',\11 den dronkaard voelt zich steeds een schandmerk aan 't voorhoufd hranden.
lIet is hem ballg, den armen jongen.
Hij staat op, en laat de bcide meisjes alleen.
Zijn borst hijgt naar koude, frissche lucht.
Als die van twee engelen. blikken nogen hem zorg\'ol na, terwijl hij gaat.
JIerman slaat cr geen • cht np.
I { OFDSTCK IV.
Het is de laat. te Zaterdag van Juli, de laat 'tc dag der Leidschc kermis. Daben achtereen Ill;dt dc zon
<lan den hemel gebr, n(l. ooral dezl:n Zatenlag is t snik· en snikhl:et. Op de Beestenm,trkt is 't een geroezemoes V,\I1 menschelHlrukk, draaimolen ,or tic!., schreeuwende kermistenl-m 'n:chcn.
IIonderden zijn dc st, d ontvlucht naar 't Katwijksche zeestrand. Ook Herman, Dom en Rika. :'lIet de klein- kinderen van mevrouw Van lIcckl:ren, die in de \'acantic bij grootmoe logeerden, zijn zij dezen dag n,tar Kat',\'ijk getogen.
Herman heeft den heden dag met (h: kinderen
gespeeld, zood at t zweet h m van 't gelaat gutst . Tegen den laten namiddag is hij 't gezelschap ont vlucht, en zit alleen op 't duin, turend over 't effen vlak der groote 7.ee, waarover de ondergaande zon haar gouden glansen I.endt.
In zijn binnenste vermenigvuldigen zich cie gedachten, rijzen vragen op vragen.
De golfje kabbelen en breken tegen Ot strand.
" -aarom gaat dit altijd zoo voort?
\Vaarom vervolgen de menschen elkander al- stoeiende g'olvcn in liefde en haat. totdat hun leven breekt tegen het strand der ecuwighcid?
\\-at is toch 't dOl:1 van t leven de~ menschen?
In ,vijdt: vert·> blinkt een zeil. E '11 pink nadert til:
ku. t. I/ij denkt aan den zeeman, die huiswaarts stuurt, en aan de blijde ontmoeting, die dezen man bij de zijm:n wacht.
Zijn gedachten worden geleid naar zijn droefverledell Ln hLden.
Arme jongen!
'a den noodlottigen dood zijn vaders is het huisgezin opgebroken. P ika is \\'eer naar mevrouw
\-an lIeekeren gegaan. Hij zelf heeft een kostJwis gezocht. Door de slapte in 't drukkersbedrijf is hij reeds weken zonder werk. Een donkere toekomst grijnst hem tegen.
,,\ ,'at is 't doel van mijn leven? \\ at is mijn .. be~tell1ming?· .\ls 1111.:1 ijzerl:n hand grijpt die vraag h maan.
Et:n briesje is upgestoken, en koestt:rt zijn slapcn.
JIij is opgerezen Md zijn hoed in de hand staat hii.
en tuurt in de vLrte. Zijn oude liefde komt boven.
'aar IndiL! ~aar IncIil..! Zoo zingt 't van binnen.
Maar hoe?
\\. elke \\ cg ta at voor hem open?
Alléén die \"an koloniaal!
M ar wie weet, \\'at hij dan nog andt!rs kan worden!
Zijn hoofd zinkt op zijn borst.
:20
Zijn teleurstellingen zijn zoovde.
Het eenige, wat hij heeft. moet hij achterlaten.
Zal hij alleen alles kunnen dragen, wanneer hij p zijn nieuwe baan nieu\\'e tdeurstellingen untmoet?
Op dit oogenblik spelen in 't dorp Duitsche muzikanten.
De tonen der muziek dringen tot hem door.
"Een vaste brug is onze God!"
ZÓl\ spelen de Oemp:t':;, den Katwijkers eenrat\\'ijh:r.
't Is f nieu\\' leven in zijn Ic!cren vaart.
Zijn be 'Iuit is genomen.
"IIerman ! wa:lr ben je toch zoo I. ng gebleven? " ... : .. lll!bbell je overal gezocht!" klinkt plotseling eh: stem van Rika, die met Dora ademloos komt a, nloopcn. "Ik
"ga gauw naar de kinderen! Kom spoe ig met Dor.l
"naar het strand \re gaan n,IJr hUlS,"
Vol bewonderinor rilst Dora'" (log op 't diep-ernstig, vastberaden, !;el:stdriftvol gelaat ,an den jongen man.
met zijn zil:l\'olh: zw,u1e oogen. lClO h.ld zij hem n g nimmer gezil: n.
"Dora! Ik heb je..: iet, te vragen, ' begon Herman, nadat Rika was heell~e~.I,m.
"Ge kent mijn Ic\' n, mijn lijden! \re hebben 'aml::l .. a.m moeder" ziekbed !Te t,lan !Tt' waart () 'Ie trl)()~'Nj .;
"toen "ader op zoo \'re~sclijke wijze \\'erd wegrrellOll1l'Il."
nder Hermans sprt:k 'n kleurde een hooge blus haar open gcl,lat. \'01 \ em achting chiUerl en haar b1.1\lWC
ougen.
"Gij \I'e..:et," zoo ging hij voort, "hoc il el' nu voor
"sta. Dl! drukkerij i,; mijn elcml:nt niet. Ik z. I t je
"maar leg~en: Ik heb l!en be luit genomen."
lIaar gdaat betrok .
.. Ik ga naar InJit:! Ik word koloniaal, _ -hrik niet'
"Met God, hulp zal ik lIle een \\'L ... banen in het leven
"Nu heb ik él!n naa ... aan je."
Wijd opende zich ha,tr trouwe 0 gen.
,,\\ïlje et:l1ll1oedcrtje \"oor I'ika wezen, als ikwegbell;>'
:2J
Ze had een andere vraag verwacht.
Ze trilt inwendIg, maar herstelt zich spoedig. Tranen springen haar in de oo~en. t.lct afgewend gelaat steekt ze hem de hand toe ... Ik beloof 't je, lIerman !"
I lij houdt haar h.lI1d vast.
"Zie me aan Dora, terwijl ge me dit belooft. Ik ,reken l)P jou! P eken ooI, up mij."
Daar k\\'am Rika met clL kinderen al aan.
} Terman \\ as op den krugweg opge\\'onden en lIitge- ].ten. Dura \\,1" den ganschen avund gedrukt en stil.
I füOFDSTur V.
In den vroegen Zondagmorgen \\"tndclden twee kolo- nialen uJl cic \\'aalkadc te 1 ijll1egt:n. De lentezon tooverde
t hlinhnd \ ,ller, 't ,Ian de o\'erzijde gekgen Lent,
"- ijnwgens tuin", de gicrpont, die drommen van mcn- ehen af- l:n aan\"o I'tJe. n de aan deze zi;de der rivier gelegen Bc..; J\'éde re, in el:n voor dc beidt: jonge mannen ong'ekcnd schoon.
De één wa,> Jan \'an G<.:zooijen, afkomstig uit de lhHl\\'e-LolI\\ -steeg te Leid n, als j.lI1gen de schrik van zijn ouden c.ttechi ecrtllt:C!:itcr P aabe, al. jongeling \\"crk- zaam op de g'wf'imedl rij. ".lM hij reeds aardig \\'al
\·crdicnde. t:n Zonda,;s stamg'a~t aan de billardtarcl in t:én der kroegen op dc J la,trlet11l1l<.:rstra,tt, waar hij zijn zuur verdkndc penningen schlhlntjcs verteerde. Om her ha,llde vechtpartijen W.IS hij bij de gr fsmederlj ontslagen.
In en balt10rigc bui h,
u
hij gcteekeml bij de koloniale reservc tt: J.' ijmegell.De lUider was onze I Tcrn1.l11 Huisonjee
1 evcrgecf!i l1.ldden Rik,1 en DlJra hem ontraden naar
"de..: ()'bt" ti.: gaan. Zelf· l11'nheer ell mevrouw Van liee- keren \Iar n cr ,lan lt! pa gekomen. lIerman was een redelijke jongen. en ll1i tcnle steeds naar gocdcn raad.
22
In dit geval \ra zijn besluit echter onwrikbaar.
In 't menschenhart zijn diepten, waarover niemand o rc\celen kan en die toch alleen verklaren, \\ at soms onverklaarbaar schijnt. Als zoun van een dronkaard, die eerst zijn lieve \'rouw naar 't graf had geholpen, en daarna zelf in dronken 'chap op zoo noodlottige wijze was omgekomen, \'odd '1 Ierman zich steeL!: een schandmerk op 't voorhoofd branden, dat hij door daden wilde uit" isschen. BlNenal dor~tl<.! hij naar een ander' omgeving.
Als jon,ren had hij veel over Incli<; gelezen. Dàt was t tooverland, het\\I.~lk hij wilde zien. Daarbij had hij ids
a~'ontuurlijb in zijn ,lard, Jat bevrediging zocht. Zoo
~nd mogelijk had hij zijn pl,lll uitgevoerd en lIok bij de koloniale reSen'e gdeekend.
Den eer,;ten tijd \I a~ hem de dienst niet medegevallell.
In zedelijk en godsdienstig opzicht zijn de kl)lonialcn in den regel niet de bll)eIll der Neder!, ndsche jonge- lingschap. AI' belijder en onthouder h.ld J rcrm ln in den be.,il.ne een hardt.: Jlrod te doorsta, n. lJij wa.' 't mikpunt van aller spot. lIet ging hem echter ,tls met alle ware bdijder ; jlli t 't \ Ullf der lepnll':\'in" staalde hem te meer. :\!t:t Goddelijk tift \\ d~ de belijdenis van den Christu in zijn ziel gl" hreven. In deze omoevilw kwam dit schrift cl ·s te lÎuiddijker voor den
da~t \V;~
hij in 't ouderhuis had gc.:z i<.:n , groef ~en diepe klo\ e tllsschcn hem 'n ell'en alkohol·houdcndell dranl' . ï.:ijn gehcdnnthouJing- h\"al'1 \' or,tl hier a,m zijn ChrÎo;tclijk' belijdenis ten go~d .
Langzamerhand k<.:ntcrde de opinie echter geheel ten zijnen gun~tc. ï.:ijn in "trllckur \\',l,; e n dienstduen r.
Met de rlllodigc knooJlen hm hij den Id.lten de n <>
b~stofte hoekjc~ van hUil geweren \'oorholl~ en met de stereotiepe uitdrukking: "I lier \\OllCn (,)k menschen!"
] lerman voork" .HH zijn vlo, ken. Al zijn superieur 'n he\\ (Jndel den zijn dllgh<.:id \'an lichaam en ec"t, zijn grootL l)(:lan~ .. telling in dl:n g,lnschell dil'nst, zijn alge- meelIe nl1t\ ikkeling.
Zijn kameraden hielden spoed i;; Vdn hem. I lij had
23
iet profetisch in zijn karakter. Diep verdorven naturen schuwde hij niet. maar z eht die veeleer, niet om zich aan deze gelijk te maken, doch om ze op te heffen.
Alzoo wandelde hij nu ook met Jan van Gezooijen.
tot wien hij zich al' Leidenaar 't meest aangetrokken gevoelde.
"Kom kerel, ga vanmorgen eens mee naar de kerk!"
zegt Herman.
"Ik moet van die snert niets hebben! Ik heb er
"genoeg van gelust. II.t Ha! W, t zou di vuJe Raabc
"kijJ:cn, als hij mij. den l-oloni. al hier eens in de
"kerk zag-! l\I<1..lf ga jij je gang!"
"Adit;u Jan .. zegt Ilerman, en maakt rechtsomkeert.
I lerman trof t dien mor~cn. De predikant 'prak 0\ cr dl:n Romeinschcn hoofdman Cornelius, en maakte er de gl:nKcnte vooral op attent, d,lt de Christelijke militairen, die in den Bijbel worden genoemd, zooals de hoofdman
\.lll ]" apcrnaül1l, dl: hoofdman onder het kruis, een Cornelius, op zoo treffl!nde wijze uitmuntten door de bro0te beslistheid \'an hun 'TelOOf. Dàt stak lIerman
no~ eens een ri m onder zijl' sold,lten-hart.
Uit dl: kerk ging hij in den regel naar t illilitair Tehub, war hij reeds den naam droeg van den "koloniaal
"der toekom.,t". In den regel bracht hij hier ook den Zondag,l\'ond dl lOr, ell \\'erd er spoeuig dc ziel van dl!
Christelijke Jongclin(",;\"erc.:elli~ing.
ï.:oo vlogen de \\'ekcn \'oOl'hij,
In den zomer kwam V(lor hem een buitengewone
Vc rrassing,
De heer en me\TOU\\' Van I Iecken.:n bI amen de zomer- maanden logeerelI up Berg-en-Dal. l' ika en Dora kwamen rnl!de. 't :\lilit. ir Tehub zag hem nu mindl!r. llij kuierde nog al ecns naar Berg-cn-Dal. De beide mdsjes mochten ook een enkelcn keer naar 1 'ijme~cn.
Op een schoonen zomermiddag ~taan ze samen op dc Belvt:dcre. :\1et geestdrif \Iijst lIcrma n den beidl.:11 meisjes .11 de dorpen uit den omtrek. I let was een lu~t
den jongen man te zien. ] let matte wit had plaats
gemaakt voor een gezonden blos. Zijn mooie:: Romeinsche kop kwam daardoor te beter uit. Zijn oogen lagen nu minder diep, zij n op.:.:n gel",lt k vam nu nog meer voor den dag. Ook misstonden de beginselen v~n een snor den jeugd igen krijgsman allerminst. \\' erkelijk, dez\..
koloniaal had iet· gedi tingecrds. Hij was een sieraad van zijn troep. Hij hief haar omhoog.
Rika bewonderde natuurlijk haar broeder.
Dora deed meer dan dat, al wa 't kolonialen-pakje haar bestendig een doorn in 't oog.
Rika moest nog eenige boodschappen doen voor Mevrouw.
Herman en Dora wandelden nog II'at in het Valkenhof onder het lommerrijk geboomte.
"lIerman ! Heb ik mijn woord gehouden, en ben ik
"een moedertje I'oor Rika geweest?" lispelt DOTa.
"DoTa, aan niemand dankt.:n R ika en ik meer dan
"aan jou. Als in een huis zonder dak -t<lan II e in 't
"midden der wereld, sinds mocekr en vauer zijn 1\ eg-
"genomen. 1 iet: verkil ikt in zulke umstandighcden meer
"dan de liefde van vreclI1dcn, die zich ,tI: familie I'an
"je toonen,"
Dora voelde zich 1\ cer b.:klemd,
H, d lIerman d.ll1 g en oog \'oor de wereld I,tn liefde, die bloeide in haar ziel! Zonniger, schU~Jl1er dan de paradijzen van Illdil.! ! \\'aarom ging hij weg? \Va.trom verklaarde hij zich nid? I leel zijn doen ~prak toch 1,ln de warmste toegenegenheid.
Hier was 't ])o)"a, dil' den blik miste in het echte mannen-kar,tktcr.
"Och, ik ben een jong moedertje voor jelui ,Ik'bei.
"Wil je me iet. beloven, I Icrman? Ik heh je ook iets
"beloofd, en zal 't \olbn.:ngen, Zul je ook in Inuié de .. goede bc\ijtknis ~etrol1\\" blij\' 'n?"
Op deze vraag van Dor. hlijft Herman :t.tan en zid haar aan met ge es drift-vonkend oog.
,.Dora, we sta,lIl hier alleen. Laat ik je iet - mo~cn
"zeggen, p de jon<Yclingsvereeniging h b iJ' eens een
"op tel gemaakt over Da Costa. Tiets trof me toen
"meer dan de eenvoud zijner bekeering, die ligt uitge-
"drukt in Da Costa's treffende wo relen: "Ik zag Hem,
""ik gaf mij." Daar heb je ook mijn bekeer ing. Nooit, .. nooit kan ik den H ere loslaten. I [ij heeft mij vast.
"Zijn hand zal mij 0 eral n:ilig geleiden. In eptcmber
"vertrek ik naar Indië. vcr vijf jaar h op ik terug
"tc zijn. 'paart Gou ons b 'iden 't leven dan hoop il'
n weer als een Christen voor je te staan .... ,"
Bepakt en beladen komt Rika aangehold.
,,'t I tijd voor de tram !" roept ze al in de verte.
Herman neemt eh.: uagage van haar over, brengt de beide meisjes weg, geeft Rika een zoen, en drukt Dora hartelijk de hand.
IIOOFDSTUY" \"1.
Boem! Hoem! Boem! gaat dc machine. die' zee- chip de "Zuid-Holland" ~ta ig ol"er 't gl. dde zeevlak I"oort'chllif. Alles is in rust a.w boord .. \llccn de stllurm.\n staat op 't dek, en bij 't lI"a crfort staat een kolonia.t1 op post, llerrnan lluisonjec.
Bij't ndcrgaan der zun venlween ook de laatste treep der \·,uh.:rlands hL' hlS,
Th,tlIs doemt ; lies, \lat hij te Leiden dourleddl!, weer op voor zijn oog: 't ouderhuis op rje Oranjegracht, 't vriendel ijk beelel zijner lrOl1\\ emueder, haar huiselijl- ked, haar ziekbed, ha, r :tcIVL'n, zijn J'crkgang na moeders hegrafenis, het lc\e!1 v.ln zijn vadl.!", diens rampzalitil.! dood ... , Ga voort, ga voort, stoom cr op den oceaan, vcr nel UIl gang, 't is dczl.!n jongen man een \'erli hting. dd.t hij 't vadcrlallli !itcc.::ds \ cruer ach- ter zich laat.
Een vt:r1ichting? .\ l1(lerc.:: gezichten komen hem voor den geest. I Ioc lllociclijk viel 't hcm I·,tn l' ika te sclwi-
den! En van D ra; den laatsten blik van die trouwe blauwe, terren-glanzende oogen vergeet hij nooit! '
Toch heeft hij verzwcgen, wat zijn hart voor haar vervult. Een verklaring Vàn liefde gold bij hem als een l1lann~.ndaad, waartoe hij zich niet gerechti~d achtte.
Als een rIjpe vrucht aan groen end lv)Ut wilde hij haar eenmaal zijn liefdl.: bicden. De onel.:r, die door zijns vaders schuld kleefde a,ln zijn naam moest eerst "eheel
zijn ui gewischt. ' b
En dan, hij ging immers naar Indi~. Hij was \"ast bl.:sloten zich in de kracht zijns Gods el.:n WC" in hd leven tc banLJl. Een ntijdige verklaring zou hem slechts gehinderd hebben m zich een po. itic te venl'l'rven.
Herman Huisonjee had, hoc jong ook, cen mannl.:n- karakter, d. t zich oefende in verioochenintT , in b ,tou-
~lling,
in be 'noeii'ng, omdat 't instinctiefge\~oclde
alléénll:
dczcn weg Illecnlere vrucht te zullen o()g~ten.1:..n vruchten te dragen, niet slechts blol.:l1ll!n tl!
plukken, was 't verhe en doel dat Ilerman zich had vo rgesteld.
Thans 1/\ en",tlt h 'm l!chter een innig \'crlan"en naar h,lar tcgen\\'oordi hl.:id.
\Vas 't !lid al te h,ml geweest zo'; geheel te zwijgen?
Hoc moest zij aan hl!m blijven denken?
.. Als lood dnJl"t lijn geheim zijn hart. Ach, dat hiJ een vogel II,ln:, en hCl.:n kon sndlcn, om h,l, r nnI,; even te zeggen: "denk ,Ian mij, wij zien elkander,
"hoop ik, weder!"
Zuchtend sl.lat hij 't oo~ n,l,U' bo,·cn. Plot· b')l:it 't lichtend sterrenheir 2ijn blik. 111 verruLkil1fl' sta,lrt en staart .hij,
lan~,
ll:er lang .. ". \\"anncer de "nuitel\zijdt.:van dien hemcl reed~ zoo scho 11 i", hoc schoon mo ,t d,lIl haar binnl:nste \I'cl \\'1.:7. n! D,'ár i zijn Jlluedl.:J die hem eenmaal md ha,lr woord en gebed aan
d~
\'0 'ten tics lIeeren bracht. 't Is hem, of dit pand in den hemel hLln e-:n band i.;, die hcm nog ,"a .. tcr bindt aan dl.: din!,t.:n, dil! bO\'l!n lijn. 't Is hem, of hem weder
27
van boven \\ordt toegeflui terd: " Is één, dien zijne
"moedcr troost, alzoo zal Ik u troosten."
" nel wenn mich achts das "terncnheir b ftillt,
" m mein Geheimniss still mir abwlausch n,
"Dann (ühl ich, was mich e\\'ig triigt und hält,
"Dan hûhr ich Gatt mit seinem Mantel rauschen." *)
\Vat Kühne daarin lOng, is bij hem \\erkc1ijkheid ....
Er komt beweging op 't dek. De wacht wurdt afge- lost.
J,11
van Gezooi.'en zal zijn plaats innemen. O)k Jan is diep onder den indrui" van 't scheiden van 't vaderland. Altijd is hij met zeker respect vo )l' Herman vervuld ge\\'eLst. Bij't helder nl.l.lnlicht liet hij Her- man vlak in 't gelaat. Zulk el.:l1 vrede-blijdschap zag- hij nooit op ~én aangeziLht. i\eell, die lIerman \Ias ti.:g( ed voor koloniaal. Voor t eerst dacht Jan dien nacht o\'er 't raadsel van 't leven.
Op 't l' apen burg lit dienzelfden avond op 't dienst- bodcnkamertje bij mevrouw Van lIed:ercn een meisje met t hoofd in de hand. l\lct l\\ are huofdpijn is zij dien avond vroeger na,lr boven gegaan. Als rozendauw blink 11 tranen in haar oog.
l\Iet alle vezelen van haar hart heeft Dora zich aan I krman gehecht. .·u hij "cg is, is alles \'001' haar zo angstig ledig. En dan dat koude Z\\·lj~cn.
J\ls een komlc • TovcmbLr\\'ind giert lil: <;torm van binnl:n, inkt-z\\arle wolken drijvend door haar geest.
\\'aaroJll zich ZllO aan hem gchcdlt, die dat ééne, e 'ne
1\'l)Qrd niet sprak? En toch. zon ongckuJlst ld ging hij md hdar om. Zoo ell\;c! gaf hij zich ,1;111 haar. 'il!l hield hij voor haar \'erb0rgen .• Ib:n zijn geheim ont-
-) \ crtaIiII~:
, \\ :lllneCr In IJ ' nadl!>'t tl:lrC1l1'~lr al ",,"na1t.
"Om 't til 't geheIm mij ar t· lui,lcrcn, ,~D~lll "0\,;1 ik, wat lilij ccu\\'i~ drn.,tgt en huudt ..
.. 1)an h,) r ik (;0) met ZIJnelI ll1anlel rui,çhcn,"
:8
zegelde hij niet. Had hij maar éen, eén enkel woord gezegd, in schoon avondro d ware dan een levensdag v or haar onderg-cgaan, en \01 vertrouwen had zij kunnen wachten op den nieuwen dag, h e lang de nacht van wachten 0 k duurde. Ze zinkt van haar stoel e11 drukt biddend 't brandend hoofd tegen haar ledikant.
ngemerkt is l' ika binnengek men, en zegt haar
~oeden nacht. ersc1uikt rij~t ze op. Nooit viel 't haar meer 0p dan nu, dat P ika Z,'H) op Herman kl'k.
"Ga maar slapen, P ib, ik kom dadelijk. :\lisschicn
"zal ik spoedig den slaap kunnen \'.üten. en gaat mijn
"hoofdpijn o\·er."
,,\Vaar zou IIerman nu zijn, Dora?"
"Waarschijnlijk reed' in \'olle zee!"
"Zou hii IlU aan ons denke n ?"
Dora kèerl zich om.
I ika is spoedig in d' ru l.
Eer Dora gaat slap n, drukt zij een hcetcn kus op Pika's voorhoofd, en zegt bij zichzeh'c: ,,\\'at ik bdoofd
"heb, zal ik doen, als een ll10edertje z,lI ik op je pas en, .. totdat hij terugkomt:
Onvermoeid ging de stoomer oort, altijd voort, nu en dan door ~torl1l bduupen. \" ooml in de heruchte golf van Biscayl \\" rd hd zeek,l. ted door de ,.:-olve.:n zwaar gebeukt, nu eells ton.:nhoog 0p;'l heven, ti In
\I cer krakend in de diepte ge makt. \nbsti;::e uren
\rerden doorgem,lakt. Sp0edig ",IS echter de Str,l<lt \ In Gibraltar bereikt. en \'oer de .. Zuid-Holland . de " )ude
\Vercldzee" in.
J Idder welfde zich hier de hel11t I boven het effen vlak. I.:l~ het detachement "as vooral's,l\onds in zijn geheel op 't dek. liet kvcll \I'a' n g al hebl dijk. ,'u een~ "'enl cen vadcrland eh lied, ook "el CI.:I1· een kermisdeun. gezongen. De officier bcij\'erde zich, dl' soldaten zoo gezellig mogelijk bczi~ k houden, en ver- telde hun \'<ln de zeden en gewoonten in. "eerbnds lndi ".
Jan \'an G,~zooijcn wa,; opmerl"clijk sti: ~e\\'ordln.
liet \\'as, als
r
hij heimwee had. Het tikkertje .. van binnen begon te spreken. \" cr \':!11 hui dacht hiJ nu aan hel \'crdriet, dat hij zijn ouders had aangedaan.11 ij sloot zich dicht bij Herman aan. i\iet zelden trok hij lIerm<ln meê naM een hoek \'an het dek, om over Leiden te spreken.
In het KilnaaI \"an Suez was het smoor-en smoorheet.
I kt \\ a" hun, of z' in ecn glocienuen oven zaten. In de dunstc klceding gutsk hun steeds het zweet nog van het lichaam. 7.:e zouden 't niet lang hebben volgehouden.
Gelukkig- \'oeren ze "eldr,\ ti 11 Indischen ceaan in.
Dalfen achter en zagen ze nu niet anucrs uan lu ht I.:n \\'.7ter. Einddijk st 0111(l.:n zij de straat van Soentla binnen, en k\\'amen de eilandjes V(lor de reede van ll,üa\'ia in 't zicht.
\"an Batavia ~'ing t eerst per spoor, daarna per tram naar :\I,lgclallg. waar ze \:nurloopig gcdet.lchcerd
\\ lorckn.
De heele reis was hun ab een droum ge" eest.
]),1.11' stond lIerman nu in hd \\"ollderlanu. waan'an hiJ' in zFn J'currd .. J ~ nedroollld h Iud. en za~ ~... zich (!t.: oogen uit.
:\Tagclall"; is een pl.lab, h,tJf zoo groot ,tls Lellkll, in de 're,;idelltie Vedoe, .. Ja 'a's tuin" genoemd. De natuur gelijkt hicr een p.tradijs. ,har ook dit paradijs is vol
langen.
,Ta hun middag laap gin~en Ilcrlll,lli en Jan op stap om de pb lts te bezicn. Java:m dw 1I1eiuen zwermden al poedig- om hen heen. Vooral .llcrman trok hun aller aandacht. Zijn ongewone hOlldln~ boezemde haar IJ( \'l'eemJin6 in. Ln hOllding en terughouding leek hij
111 cr een officier dan I.'<.:n tTe\\'oon sllldaat.
Plot cling stondcn zij \'(;or een gehou\\' dat \\'e~. ee'l gesticht lee", en W.I.tl'Op met ç;ronte lettcr~ pnJ kte:
"Ora"jc- ·assau." Een vriendelijk he\;r met zwarten baaru en kne\'c! en een ridderorde op de borst stond
a,111 het hek.
lIet is Johan \'an der Steur, in til: wandeling "Pa Van der teur" genoe mI.
3
"Komt binnen, jongelui!" noodigt hij hen vriendelijk uit. "Ik ben een vriend van de soldaten. Komt binnen!
"Het doet me altijd goed, wanneer ik weer nieuwe
"lIollandsch_ gezichten zie. \VaM komen jelui vandaan?"
Vol opmerI-zaamheid is zijn oog vooral op Herman geslagen.
"Is hier ook ~ekgenheic1 voor goLlsdienstoefening?"
valt Herman dadelijk in. zonder direct antwoord te geven op de vraag van broeder Van der teur.
"Ja wel! Daarvoor kunt ge hier terecht. Zet u op
"u\\" gemak. Ik zal u dadelijk van aUes op de hoogte
"brengen. Maar vertel me eens. \\"aar ge vanda, n komt."
Voor \' an der teur \1 as dc komst van Herman als het bezoek van een engel. nadat I Ierman een en ander ol'er zijn herkomst en wedervaren had medegedeeld.
Van zijn kant \\'L:rd ook Van der Steur recht vcr- trouwelijk en deelde aan de lJl:idc jongelui den oorsprong- zijner tichting Illeele.
"Ik l)(.:n, • zoo luidl!e Van der. 'teur's verhaal ... werkzaam .. gewee t onder de kolonialcn in I larderwijk. En niet zonder
"zegen. Op hun eigen \'erzock b(!n ik naar Indië over- .. gckomen, en kllOS ~Iagclang als middelpunt van miJn
"evang-elisatie-arbeiJ. IJ et gebellrde ecns op een dag,
"ik zal het nooit \"er,;etell, het \las -"o.April IR93. dat
"plotseling ecn kol >niaal voor me stond, en zei: .,Van
""der Steur. nu zal ik eens de proef nemen, of UIl'
".,Christendom echt is, Dlar is plotseling scrgeant die
""en die gestorvcn 1 lij Ia.tt c(!n vrouw ac.hter met .. "vier kinderen. 'cem je die in je huis. dan zal ik
""zeggen, dat je een waar Christen bcnt." Mijn bes uit
"lI'as dadelijk g-enomen. J. " onderzoek nam ik 't honger-
"lijdend ~ezin in mijn huis. ~1aar nu vermeerderde mijn ,familie dadelijk al zeer snel. De toest. nden in ons
"Indisch leger zijn allertn:urig·t. Trouwen kunnen de
"soldaten niet. Ze nemen, woals ge reed:; bemerkt zult
"hebben, huishoudsters, met welke zij leven. Vertrekken
"de soldaten, of sterven zij, dan laten zij de 'rou\\'en
"met haar kinderen onverzorgd achter. Mijn huis werd
3
"het toevluchtsoord voor deze kinderen. Ik heb er op dit oogenblik circa vier honderd in mijn inrichting. :: atuurlijk heb ik zware zorgen gehad. Maar uit het
"moederIantI ntvang ik krachtigen steun. En hier vond .,ik het arbeidsveld, dat ik zocht. Kinderen, die anders
"opgroeiJen onder de meest booze invloeden, die denk- baar zijn heb ik hier onder den invloed van het ::evangelic: Al die vier honderd noemen me "Pa"
.. Hebben ze mijn inrichting verl. ten, dan blijf ik met
• hcn in contact."
Vàt \\'as iets, wat Iler111an aantrok.
Diep geroerd verliet hij met Jan de woning van Pa Van der teur.
lJen volgenden morgen ging een dikke brief naar Leiden, die Vora en Rika een opgetogen verslag bracht over den arbeid van 1'. Van der -teur. Herm'lIl ondcr-
\'ond hier in het hart v.lIl Java dc bevestiging van het
\Voord: ",\ls eén, dien zijne moeder troost, al7.0o zal Ik
"u troosten."
J fOOFD. TGK VII.
In Leiden was inmiddels grnote \" 'randering gekomen, De.: .leurgang van 't dagclijksch werk, Herll1an~ harte- lijkheid cn zijn vertrouwelijkheid in alles, behalve in het é ~ne groote, zijn blijvende geslotenheid in zijn innerlijke verhouding lot haar, werkten foltercnu op Dora's gee'>t, Zijn bricven werden met harl~tochl aangegrepen en opengescheurd, maar telkens telc~rgesteld terzijde gelegd.
Ze \\erde.:11 gelezcn en herlezen; doch het eéne woord, dat de ticlukszoll in haar ll!ven zou doen rijzen, \\"erd cr nog steed~ in gemist,
Scherper lijnen teekcndell zich langzamerhand op haar
\ weger perzik-rond gelaat V crborgen weemoed sprak uit haar zieh'ol oog. De engel der smart verliet haar
32
nimmer, wierp haar telkens op dc knieen, dreef haar naar 't kruis, en vervormde de vroolijke, blozende maagd in een reine lelie-figuur, die haar ieb buitengemeen aanminnigs gaf.
Ze kende geen aangenamer afleiding dan het bezoeken van kranken, bij wie zij voor me'/I"ouw Van Heekercn iederen dag mo ht brengen wat van den ,,'c1vo rzienen disch overbleef.
Ziekenverpleging wcrd haar iueaal. Daarin zou zij op haar plaats zijn. In de vertroo~ting der lijdcnden zou zij 't heulsap vinden voor de smart harer ziel.
Zij deelde haar plannen aan Illevroull van Heekeren mede, en deze. hoewel zij noode deze gocue engel uit haar woning mist·, bood zelve haar bemiddding aan om een goede plaats te krijgen. Rika zou bij mcvrouw
Van IIeekercn blijven.
't Lief.:;t was Dom in een Christelijk.:: inrichting gegaan.
Om steeds in de nabijheid \'an P ika tc zijn koos zij echter het Academisch ziel'enhui,.;, \Iaar zij. dank zij de hulp van mevrouw Van J lcel'eren .:;poedig was gep aatst.
\\\:lura had zij zich in haar nieuwen arbeid ingewer 't.
en de zieken I\'.lren van deze liel'e zuster. die \\ einig sprak maar de innenll:!ndheid zeke was en haar ~1artha
t .. lk in de :\1. ria- temming verrichtte, g.larne ge lOIpen.
"Iloc is U\I' naam?" 'l'aagt zij .lan ecn oude van dagen. die pas per brancard is binnengebracht.
.. Van Gezooiit.:n." luidt 't antwoord \'an den \' r 'chrom- pelden grijsaa~d, die ,tan een ernstige hartl'\\'aal leed.
,,\-an Gczooijen? IIebt ge dan een zoun in Indië?"
vra.lgt Dora snd.
.,Ja.. " luidt 't antwoord van den doodhanken Jijde •.
,,1" ent ge hem ?,.
"Dit zal ik u morgen \\'~l een.:; vertellen." ze~t ])01', ,
"ge moet nu \\ at g;l.tn slapen".
Dora h,ld dcn n.lchttlien:t.
\Yat duurde deze nacht lang! \rat verlangde zij na:'lr den morgen om met dezen man zonder bezwa.ar l'en Il'einig te kunnen spreken!
33
. 'ooit had men Dora op de zaal zoo praakzaam geï.Îen als aan den morgen. toen zij Van Gezooijen hielp.
Ik ken iemand, van wien ik den naam van uw zoon ,. \\'~I eens heb gehoord," zei Dora, ., Maar vertel me
"eens wat omtrent u\\' jongen."
"Ik zal u zeggen, zuster. Jan is mijn éénige zoon.
"Ilij paste slecht op, en ging als koloniaal naar de ,.Oost. ~lijn \ï'Olill' dilalde van smart in het graf. Maar .. God wegen zijn hooger dan onze wegen. Mijn Jan ,,\'ond in den dien,;t een goeden kameraad. Ik mag gelooven,
"dat deze voor Jan het middel is geworden tot zijn
,,1\ aarachtige bt.:keering. 0, kon mijn vrouw de brieven .,nog een, lezen. die ik nu van hem ontvang!"
Een hooge blos kleurt Dom" schoon gelaat. 'iemand bell1t.!rkt de aandoening, die de diepste snaren harer ziel in heftige beweging brengt. t Was echter, of Herman zelfs uit de verte \'ormend op haar \\'erkte, en haar zclfbehcersching leerde.
(p ha. r kamer gekomen. dankt ze nu den lIeere.
dat IIerm.lI1 naar I mlil! ging. Een verloren zoon terecht te bren en. da;Jrtoe micldel in {rods hand te zijn, den engelen stof te geven tot luiden jubelzang, dit was iets groots! \'an nu af aan werd niet alleen de naam van Hcrman ma.lr ook die van Jan \'an Gczooijen in haar gebed genoemd .
J Iet i!> ec.:ni~e \\' ken later.
])ora heeft den dagdienst.
(lpge\\'cl-t betreedt ze 's morgens de zaal.
Van GClOoijell zit mon \·er. Een brief beeft in zijn h.U1d. Tranen rollen op 't par,icr.
Doodclijk \'er 'chrikt gaat Dora naar zijn bed, ,.\\'al i .. 't \"<ln Ge7.o(lijcn? Ecn brief uit Indië?"
"Ja.' zef;,t hij. "en geen goed nieuw'. ~'lijn zoon .. chrijft mIJ. dat hij op expeditie ~aat. Hier, lees u
"zLlf maar."
Dora beeft over al haar leuen, terwijl zij Jeest:
3
34
"Lieve Vader,
" lechts weinige letteren. Ik ga op expeditie naaf
"de Gajo-, Alas- en Bataklanden. DaM is oorlog uitge-
"broken. Gelukkig ~aat lIerman Buisonjee ook mede.
"Men zegt, dat 't een gevaarvolle tocht ;ml worden,
"Luitenant Christoffel is cr met ziJIl marech,ltIssce ook
"bij. en dan weet men al, dat 't vechten wordt. \\'e
"staan tot vertrek gel' cd. Ik I'an slechts ecnige regekn
"schrij\·cn. Lie\'e \';ttler, misschien zal il in den oorhlg .,'t leven laten. La.tt d.lIl mijn laabte \\'00n1 noG' zijn:
,,\'erge\'ing, \'erge\'ing \'l,or alles, \\'at ik u hc.:b aangeda,\I1.
"Dag Vader!
.. \\. Jan.
,,:\lagel,lI1G' J 5 Januari 1904."
Dor,t's slapen bunzen. Zt: kan dien dag- haal' t.t,tk niet \'crvulkn, en mod ZIch \\ egen,., zware h()ofdpi~1l
ziek melden. Tegen den ,wond komt l' ik,t op h" r kamer. \\'eenend zitten de beide mei jes neer. Kw'llll er nu oo~ maar ~pocdig- een brief "an lIerman.
\V,lar \\,tS hip.', tuurlijk r cds op t cl6\'dd .. \lIer ei tooneclen spelen zich af voor haar 0 ( ' 0 ' l~indclijk Iigg\;n ze geknield na,l t dk, nder.
1I001.l):->TC'K
T m.
• Tid zonder reden zijn de beide 111 'i 'ij c!> nee dijkongcru'5l omtn.:nt lIermans lot. De e. 'peditie naar de Gajo-, :\!.l~
en Bataklalllkn is een hoog"t c\'aarlijkc to<-ht, Dol.! ,.\I1lkzen 'ekltocht is de p.l.ciflceering dezer zel:r onrustige streek, de regelill{; der bestuur aangcleg 'nhe en
tuS.~chetl de altijd t \Vi 'lende huu d\;n, het bràl!n van l!\'entl1cd vcrlet, het in.-tellt:n \"an een n. U\\ keuricr onderzoek naar 't bedrijf van Chinecscht:
wapensme(lel~
die dl! bevolking stcl:ds \"lIl wapcnen \'oorzien, en eindelijk de exploratie \',ln den oeconomischen locs ,wel
35
dezer scho ne landen, die driemaal zoo groot .tls ons eigen vaderland en ,tan allerlei hulpbronl1l!1l overrijk zijn.
,\an tie marechausSl!e is h ,t lel!U\\'enaandeel dezer e. 'peditie opgedragen. Luitenant-kolonel Van Daakn vocrt 't opperbevel. Indische heldenfiguren als kapit in :cheepens en de luitenants \\'atin, Ebbil1k, j\ukt:s, Chri"tl.fl-d en \\ mter st.wn h'm ter zijde. De heele colonne bcstaat uit t\\ ce di\'isit~n marechausset:s, tezamen
IC)." karabijnen, 450 m, ndoers L'1 dwangarbeiders, en
t noodige ambulance-personeel.
Herman en Jan zijn heidcn sindo; eenige daRen ovel'- gq~aan tot het wapen (kr marechaussee. I knnan is inmiddels tot sergl!ant bt:\·orderd. llij diLnl thans onder kapitein Scheepens en luitenan Chrislofiel. \'ooral de I,latste. een zoon der Zwitsersche bergen, een energieh!
\"t,:nt, die als gewoun soldaat in het lndi.,cht: leg-er g'etreden "as, en 't in korten tijd tot officier h.lel gebracht,
\\ ek te lIermans be\\ ondering. De sympathie is \\'eJcr- keerig, De \ edeischende Z\\'i ser zid in dezcn soberen, innelllcnden, O11\'ermoeibaren Ilollander met zijn scherpt:n blil', va te hand, veerkrachtigel1 tred, cordatc houding, he cler oordeel l!n opgC\\ cktcll gec t het
tn
c \'<1n den l'chlen solcla:1t."Met duizend zulkc m,lIlnt:ll," zei hij \'aak bij zichzelveIl.
"leg ik in korten tijd hLlJ Atjch aan llnze 'octen."
S Fe )ruari 1904 gaat de culonne van KOl:t,t l' adja op ti· drie gOU\'ernelllcnt - Oumers "Glatik" "Git.;r" 11
.. _ Ibatros" :>checp naar Lho St uma\\'é .
Onder de tonen vall 't \Vilhclmus wordt den militail'l:11 uitgelcit e gedaan.
() die \\ onderhare muziek I A Is een sprake uit hoogLre
\\ ereld roept ze de choonste. spiratièn bij den menst:h
\\ akI 'cr. Herman (Jogen flikkeren. Een lichtbeeld trcedt hem \'oor den gee ·t. llij ziet zich \\ cel' op den drie- Octobermor~en te Leiden op de Ruine. 't Koraalmuziek, 't eitienaarJig ouu-Holl. nds gezang, dc negende Psalm, 't \\'ien • Teerlandsch bloed, 't Oude \\'ilhelmus, 't is hem, of hij 't alles bij \'ernieuwing hoort, en of hij
