Me ATUUR

Deze film is beschikbaar gesteld door het KITL V, uitsluitend op voorwaarde dat noch het geheel noch delen worden gereproduceerd zonder toestemming van het KITLV. Dit behoudt zich het recht voor een vergoeding te berekenen voor reproductie.

Indien op het originele materiaal auteursrecht rust, dient men voor reproductiedoeleinden eveneens toestemming te vragen aan de houders van dit auteursrecht.

Toestemming voor reproductie dient men schriftelij k aan te vragen.

Thisfilm is supplied by the KITLV only on conditioll that neither it nor part of it is flirther reprodllced

without first obtaining the pennission of the KITL ft' whieh reserves the right to Illake a charge for sllch reproduction. If the Inaterial fill1led is ;tself iJl copyright, the permission of the owners of that copyright will also be required for slteh reproduetion.

Applieation for perlnission to reproduce should be Inatle in writing, giving details of the propose([

repro (lliction.

Me SIG ^{ATUUR OVORM:}

SHELF NUMBER MICROFORM:

MMETA 0598

efS _e

en in'~

arm~n •

doo~

\111111\11111\

f l \ \ î'IÏIII II

^{mlllllllllill}

01162591

TE VELDE EN lN HET GARNIZOEN.

TE VELDE EN IN HET GARNIZOEN

n()o

tI. H .. 1 . \ co ^BS,

Ridder der Militaire Willemsorde en der Orde van Oranje Nassau Oud LllilclI(l/lf·]ü lOl/el dcr 111/al/lerÎe

\ \:-.. "hl'

~ E (I F n L ,\ ~ j) ~ C 11-1 z\ j) 1 ~ c: ^{II J<: L Er. EH.}

C. J. SI.()TlIOl WI:I'.

J

NLElDlNG TOT HET IsrE.

TYPE.

Ik h -h het land aan illicidingeli. 111 gccn mijnci- bock '11. g('schre\'en ol1der en Z Ildcr mijn naam. zllit ge eell inlciding vint!cn.

:'lIet 'en inl 'iding zijn twee gc\ •. t1len mogelijk.

Zij \\ onlt g'clczcn of niet g ,lezen; e '11 tusschcn-

~'e\al is nict denkbaar. \\'ordt zij \\'l;! gleI. n, dan maal-t zij in den reg(·l den lez 'r nict \'ccl

\\'ijzer. i'Oodat schrij\'cr 'n lezer r \\. 'inig baat hij vind 'n; en in h<"l andcre g('\'al hebben

schrijn~r, z tter en c 1'1' 'ctor slcchts monnik ^'11-

\\'crl' verricht.

.. \\' aarol11 ik nll ,,'cl een inleiding' heb g '- SChl'C\ 'n?"

.. Omdat il- het in dil ge\'al no dig hel ach t. Lu ister."

O· '-

...

1 k lezer zal \\ cl zoo goed willen zijn, zich n iet in cl 'n \\'aan te laten brengcn. dat i k met het schrijven van deze schetsen all ~ ~n h 't oog- heb p cen \'I'cde:g'arnizocn. .\Is hij zoo vcr

6

IS, dan nooclig ik hem of haar uit mij In zijne f hare v ril 'Iding te volgen . . . , naar

tj h. naar h t 'n trul11 van verzet.

\an di 11 tocht zijn niet dc minstc gcvarcn v rl ndcn, omdat hij slechts in cle verb c1ding plaats hc ft n de to stand er sedcrt ook \' I v randcnl is.

Up ti n 6" S pt mi cr van het jaar [, 6 was dic daar he I anders. to n h t 7^dc Bataljon met wat artill ri . caval 'ric enz. in den zeer ^\T cgen htcnll aan ti· pdracht \'oltlecd om den B1an_o' Bintano' t, n men en 'r zich t n stelen.

:r~

^0'0 :""'I ^{ti lJCOTilJ} ... ^{van miJ'nc v rtelling' n is}

h t n clig, dat wc 'cnigc maandcn teruggaan en \\" I tot d(' laatste dagen van de maand :'\ laart van dat jaar. t en T ekoe Oell1ar alias T '1..0' I)j han phi Id cen verrader te zijn.

Ik ka.n mij vo rstellen, dat menig "aandachtig"

I 'z r bij h~t hooren \'an deze "demonstnltic", dat n.1. Toek c Oe111ar door zijn afval \'an nze zijd' ophield en v·rraclcr tc lijn. de handcn als het \\'ar' in-ecn-slaat, en toch io;;

die b \\' ring zoo g'k ni t: eigenlijk gezegd h lCll1aal niet g'k.

Tot op d' t oogcnblik was Oemar, als .\tj her.

n.l, een vcrrader van zijn v Ik en do r onze zijd tc yerlatcn. door zijn woord wcl is \\ aar te br k 11 t O' n h t N derlandsch-Intlisch

l;

1I-

'"

verncment, k erde hij naar de zijnen terug.

Î

Dit hecft echtcr 111 t mijn verhaal erder niets te makcn.

De afval van 0 mar schokte I ederland in die mate, dat menigcen ri p: .. tlaarhebje'tal."

In Indië zei men 0 I· zoo i ts, doch voegde 'r aan toe: ., nou zal r geklopt wordcn."

~och voor h t cn. noch voor h t andcr was dicp-denk n noodig.

Ons gocd vcrtrouwen had ons parten g - sp cId. Tal van geweren, zeer go dc munitie in groote hoeveelheid, schattcn g- lel had mcn d n . \ tjeher toe v rtroll ",d en g schon ken; hij kend onz' kracht cn onze z\\'akh 'iel; wist ons t· ontzien en ons bezig te houden, ons te IJ'- stok 11 en zich terug t, tr kk'l1: allemaal kun- digheden. di· ons ze '1' in h ,t nadeel brachten

'n hem met ziJ' n 'n , ~root ~ '11 aanhall. ()' ..., , thans vriend en "iJ·anti. tot ' 11 _...., ll'cdllcht tell'enstand r ""' maakten.

Dat alles gaf een gcharr \\,lr in Indië, waarvan men zich g en

r

althans moeilijk, een denk- be 'kl kan mak 11, als men 'r buiten staat. \'0 ral was dit 0 k het geval te :\Iag lang, waar onder 111 er h t 6 ^Ie cn het Tie Bataljon-Infanteric garniz en hielden. Ecrst krc 'g het 6^1c de op- dracht zich met spoed g reed te mak n om t·

vdde te trekk 11 en den vlg'enden morO'cn

'"

\ ertrok het. uitgeleid door schoone damcs, die oftlcicren en soldatcn bloemen schon ken, door ingezetenen, die heih\cnscb '11 mede~avcn op

h t pad en door gaarne strijd,

an g-evaar, dat t 'r overwinning I 'idt, h t garniz en, dat achterbleef. n zO deelgenomen had aan den gr Ol n

Dat gaf ve I dnlkt ~. het \'ertrek an het 6'k;

d ch cr he rscht tr 'urig-e stilte in de huizen van de dames, di, war n achtergebleven en sm 'ekl den opz nden om den man en vader te I ·h ,den vo r de rampen van ti 'n krijg,

;\i 't allen zoud 'n \\' ·ti 'L-I-e 'ren, omdat tI 'oor! g' z 0 menig offer ,is hl.

[let Î,le Bataljon g 'v cid' zich kwalijk beje- gend, \ \' aarOll1 het 6,lc en l1id het ï te? I' \vam h 't, omdat hel 6^1c t\\ e Compag'J1ie';n ,\ mb i- n ezen had, d '11 zoo g \\ ilden landaanl in h 't

llHlische leger? ;\ I aar de ~I;Hlllreezen \'an h 't 7'Ic zoudel1 ook v·cl goed maken; zij zouden hun naam als v 'ldsoldaat rc1eveeren, toonen waardig-e krijg 'rs te zijn onder het met ti' :\lilitaire \\'illcms rde gedecor 'cnlc vaantle!.

I kt duurde niet lang of aan dien \\'ensch kon llit\'o ring \\orden g 'g 'ven, ,,'ant r eds d 'n dag na h t vertrek van het 6<l~ kwam de h 'llg- lijke tijding, dat het Tie zich ge re ti moest houd n om op het eerste teeken te \ rtrekken.

Eerst drie \rek 'n later brak dat oogen I lik aan,

\ \' r "aren daa.r oJ de afsch idsplaats schoone dame.'. die blol!111 'n strooiden, de ing 7. tenen en h t acht I'blijv I1tl garnizoen. die heih\enschcn mcdeo'a en op het pad van J'evaar en nze

9

achtergelaten vrou\\'en en kinderen \veenden en jammerden.

't \\'as alsof men oV'l'al overtui,gd \\'as, dat onze w g ter overwinning leidde; waar "'ij kwam 11, wa onze intocht een triomf, één bloe- mencorso.

Nog h 'rinnel' ik mij h t lie c kind aan den ingang van \\ïllem I, dat 111 ij t e\\'enkte dichter hij t komen en mij' in \\' 'el'wil ik m t o· '-

'"

trokken saJ I aan het hoof ti van h t flinke bataljon reed - als in 'en bloel11enr gen plaatste, Ov ral dav rende ho ra's; dames wuifden met zakd ken; hceren voel tien bi ijkbaar de bran- dende zonnestralen niet, want zc zwaaiden met hunne hoeden; J-inderen trilden van _... reuo'de _{h t}

'n wij \\ aren het mikJ)unt hunncr wclu'emee_b ntle complimenten,

T en wc den v 1genden dag \ \'ill 111

r

^zouden

v'rlaten, h 'chttc :\1 \TOtl\\' 0., - de mo('t!cr 'an h t lieve kind, dat mij' dcn voriO'cn _:-, dao· _~ m ,t milde hand met bloemen bestrooid een van rozen vervaardi.~·tlc gToote :\Iilitairc \\'il- lel11sonle aan het getlecore 'nl vaandel. lIet gej\lich, aang heven door het g hele bataljon,

\ as een dankbctoon, dat :\Icvrollw . in het hart greep en 't duurde lang, voor r in zoo- verre stilte \\'as, dal ik in \\'cini<ye woord

,.,

n cl·

'd ,1, schenkster c1ank kon zeo'o'c_~."-) n voor hare heerlijke attentic,

Onze aankomst te Semarang en het cmbar-

10

kell1'nt. 't \\'a~ ~~n jubelkreet en to{;n ik cl 'n afdeciings-col11J11étndant, den Resident, d{; ver- zameille dames en 11 cr 'n bijna gehe I Semarang -- toesprak J11 all 'n dank te z gg n

\' or zóóve 1 hulde, toen k\\ amen d' woorden mij uit het hart 'n in de og n van de ⁰¹¹¹ mij vcreenigde orticiel-en \'an mijn bataljon zag- il', dat ik ni t t veel I loofde door de 1 e\\'c- ring-, dat de :\ I ilitairc \ \-il1el11sorde, die ons vaandel sienl " ons den weg zoude wijzen, dien wij t, vol.t.:- 11 hadden 'n di, moest het zijn m't opoffering van 115 leven ons ter over- winning zoud' Ieielen.

;\let twe schepen, van de Koninklijke Pak ,t- vaarlmaatschappij werden \\ ij naar i\tjeh \'er- g-'bracht. I Jen cOl11ll1anllantel1 en officieren van

.. de Reael" en .. de Carpentier' men dank voor d ' aangename I' ,is.

\\' elgemoell k\\'am het

,Ic

^{Bataljon op . \ tj 'h}

'n al z 'er spoedig Ind ik ti' on;rtuig-ing, dat ik op mijn bataljon kon vertrouwen.

l ^T Illede te deden, wat het 7^de cr verrichtte, ligt buiten het I e:-.tek, dat il- mij loL laak Iwll gest ·Id. Ik \\ il ^ti t) pen schetsen naar h<:lle\'('l1.

't \ras een pdracht van ~;root \'crtrO\1\\,en, die het 7^de werd gegev'n 0111 den B1ang Bin- tang' te bez tt 11, h 't terrein \ an af Krocng Kali n z 0 mog lijk nog- no rdclijker t l Pit:n;..: an viJand 11 L' _ ui\' rcn, hUl Itil h 'l

r 1

stel ijk gelegen bergt ^'1'1' in te verdrijven, hen n rgens rust te gunnen. I let gaf wcrk in ovcr- vlo d cn daardoor afleiding, die d' gevaarlijke kwaal .. crvcling", zoo verderf 'Iijl' voor de gezonclheid en den goeden gcest, geh el in bedwang- hield.

Ong eer q. dagen te voren had het TIe

zijne f\Iadureezen ven\ isseld t 'g·en ti' Soenda- n ezen, di al spoeclig blijk ga\'en zeer veel deugden te beziuen, die den goeden veldsol- daat kenmerken.

.\al1 het lc\'en op den Blang Binlang, in hd kamp 'ment 'l~iot :\lanljang, zooals het ofG iee}

,renocll1d werd ziJ·n v or e 'n de ,I de \' I.rende

~ t ~

sch ·t.-en ontleend, die naar ik hoop - den lezer een 1 lik zullen ,:..:-unncn in het militair huishouden t velde: anderdeels deed ik hier 'n daar een greep in hel g·arnizoenslcvcn, opdat bij de toenemende IJ 'lang-..t lling in het Indische leger het leven van den Indischen soillaat e 'n open IJ ek voor den rechtgeaarden ederlander wor le.

AN1JA~G,

\ an l\'cdcrland wordt in dichtmaat ~ ^fYCl 'o'd ~.

dat het ontwo -\-enl is aan de bar 'n; met meer recht nog kan mcn van Tjot ~Iantjang v'r- klaren. dat 11 ,t ontwo -kenl is aan de modd ^T, Er ,~'as daar 111 ok sI 'chts leer \\' ,i n ig tijd noocl!g, "oor de sol dat n e1en waren naam verandcrden in di -n van Tj t Bo 'bo 'r. ') \'oor di vindingrijkheid ,,,as \'e~1 te zeggen,

.. Dc Blang Bintang is n.l. 'en z 'cr groot JïJst"eld op cen h -Bend vlak. dat zijn hoof.!'ste gedeelte in het Oosten bij het ge bergt '

h~(.fL.

Daar Tjot ~lantjang op h ,t laagste kCcll'elt- geboll\\'C1 is. stroomt het o\'ervlo

dig~

^sawah

en rr::genwater in di, richting en , 'rt" -el slib en mod Ier med , '

\ \ïe onzer zal it den J1\'ermo 'iden ij\'-r met ti gcni '-werkzaamheden di· een allcidinU'skanaal 0111

\' rg ten van den

I ela:t n luit nant. _.-.,

13

het kamp 'Illcnt liet gra"ell, \Yelk kun, tw rk z 'cr spoedig door ons met cl 'n \\' 'idschen llaam Kali Gilles wcrd g 'doopt?

\\'ie onzer herinncrt zich ni t h t claarm cl verband houdende sch ppino'swcrk clat volu' ns lJractischcn !,!'ecst _.~ 'n I cr

I~-"

^nino' _~ ^'h t \\' il7i_M ^u'J'e mcdegcvo rele zand moest n odzaken te blijven en b 'st 'md \\'crd 0111 cl kleiachti<Te 1110clt]t-r :-. '-

hinnen h t kamp ment t' verharden? Ja de spotters slot 'n de mog'el ijkh iel zei fs nict uit, clat op dic ,,'ijzc grint kon \\' rden verkrcgen,

1), 0111 de oflîciersbarakken en kazcrnes ge-

,~Ta\'en af\\'at rings-kanal n. di, door zijn on- vermociden arbeid st, -ds i n di pte to llam 'n, blek n peen g geven oogenblik onvoldoende m den zondvlo d af t' v 'ren. cn op z 'keren

oht~nd ,,'aren alle plan I-en, di als bruggen o"vr d 'Ze irrig'atic\\'erkt'n di 'nst dcden, alsmede al hel andere drijfbaar mat Tiaal in den laé.ttYst-11

ho k \,tll het kampement te vinden, wa;r zij

g -Ilikkig- door eenige klappcrstaml1lcn in hunne (ksc1'lie gestuit werdcn, T ch hac1d n wij 't in hoofdzaal' aan h(,111 te danken, dat het binnen Tjot :'\lantjang lan,t.:'z<llllerhand wat c I11fortah-1

\\ en!.

't \\'as ^'I' gr otschc -ps ingericht. 't Was I 129 ~r. lang en 1 39 ~L brc -d, \'an cl 'Zuidzijde h ginnen<lc ersl dc oni iersharakken, \- orc-Jen COlllmandant een ^\0 rgal -rij en t\\C kam ^'I'S:

daarachter de I(apil 'ins-\\'oni'!l"'en, bestaande uit

t\\· e kamen; voor ieder cn een gcmcenschap- I cl ijke vootvalerij voor twee Kapitei ns; daarop vier kam r5 en ecn voorgal rij voor den officier belast met h t civi ,I b stuur, dil! uit den aard van zijne betr kking n oit anders geno mcl werd clan burgem estcr: voor den officiel' van g zoncJ- heid, den luitenant-adjudant en den k\\'artier- m stel', di uitsluitend luisterde naar den naam ,'p gel". :\ u volgde cic \'ereenigingszaal \'0 I'

of(ici ren, het minst practische hok, dat cr te vinden \\'as, omdat h ,t te laag en te nVrI) was, zoodat h ,t 1 ijna uitsluitend als 'l!lzaal dienst ti 'cel en als zoodanig aan zijn' I estel11l\1in,~'

zeer goed videed. 't Is verbazend, \\ at daar door ons allen \\., waren in den regel met 20 kon \' 'forbenl worden, dank zij de uit- st 'kende zorgen van den krijgsmakk 1', die onver1110 'id als chcf-de-gamelle dienst deed, 'n zoodoende v ' -I tot ons \\" 'Izijn hceft med g werkt.

1 ^lOC spoedig lagen cle talCllakcns op de onge- schaafde Singapor planken, zo dat men zich

met eenio'e ve_:--. rbe ldinas_:--., kracht in e '11 o'ocd ~

ingericht eetzaal verplaatst dacht? \ \. ie h 'cft ooit hooren moppcrcn 0\'(;1' cl 'harde zitplaats 'n, f ov ren g sch 'urd pantal n, wanneer dat kl 'dingstu k met een ti i t stek n den spijker kennis maakt ? \\' 'kt, het niet altijd onz hilariteit op, als cl bllit nge\Yoon kl ine, d h n .!.!.. al corpul 'nl' ,.lmr.!.!.· 111 'ster" met ;/ijn I· lI'le

beentje' lijn' plaats bet11achti:~de?

1 -

\ \" at heeft daar aan tafel steeds een gezellig toon g h rscht. De \tj 'h-politi 'k werd cr alleen raillcercnd behancl lel, om den etlust niet te I ederven. Daar .. uitrukk 'n" ^0. r van h t clicnsttabl au was en r niet v cl numtn l'S me ^I' op stonden, \rerd l' Ol cl g kste lIren gespijsd.

Een ontbijt des nachts 0111 1 UlIr, als om half twee d' vijand moest worden opg zocht; de rijsttafl'l 0111 ï uur d s avonds, wanneer wij ons wat lang in het terrein hadden opg hOlt len, h 'lu' en e hter ni t verhinderde, dat 0111 9 uur het': ..

~·.

tliner de verschuldigd' ecr \\'erd bewezen.

Ik heb er nooit hoor 'n mop)) 'ren! Ja ·cns.

\ \' e hatlden een zeer vermoeienden dag' achter den rug. Een der luitenants, o.a. uitmuntende door zijn onverstoorbaar opgewekt humeur, lag

\\ at vroeg te slapen, te Vl'O 'g voor cic kal11e- ratlen. ~let een hard 'n slag ]J cle dellr zijn 'r huncr wenl hij g '\\. 'kt.

.,Joris, j' 1110 't uitrllkken, dadelijk bij cl 'n maj or komen."

't:\1 et een lust geweest zijn om de snelh 'id t, zi 'Il, waarmcde hij zich kleedt! ^> en zijne slob- kOllsen di htktiOopte,' t tdat 'en der omstanders een homerisch gelach aanhi 'f. wat ti n g fopt n coll 'ga deed uitro p n, .. nu kom ik 'r voortaan ni ,t meet- uit, of ti ' majoor mo t mij er uit- ha1c:n," juist op h ,t og nhlik, dat ik er v rl ij- ging. l>e c,cusc: .. 't \\ as zO ni t IJ·tI 'Id majoor," \\ <l~ <..Î~ 'nlijl: u\'erl)odi~ en el,;l1 oll~ell-

16

blik later hoorde ik hem zino'en: ,.altijd even luchtig, altijd ev 11 kluchtig', altijd even vroolijk, vrij en blij, voor 't vaderland. nz,

Jk ben intusschen van mijn ft propos a(~'e­

d\\"aald en heb cl verd r beschrij ing van het kampement in den ste k gelaten,

. \an cl \-ere nigingszaal \'oor d offici 'ren slo t het bi k Illitenants\\"oningen, I der een kam r en met zijn vi 'ren en galerij, )p eeni.~'e meters af<;tand was d paard nstal, tot gl"Oot ng rief van slap nd' luitenants, voor \rie paar- dengetrappel no,~' st 'eds g' n \\'i 'gelied is,

In dez I[de richtin,tt' doorgaand kwamen \\'ij aan h t munitiemagazijn n daarnaast in d n .. krllitlenieni\\ink.J" van "P gel." Bij d 11 b ln\'

van h t kaml)en nt was te \\'einio' rek 'nin'" ... .'t • ...., ^{0' -}

h uden met d n \\erkkrin,!.!' van dit nll1isbaar lid in het militair gezin. In e '11 kl ,in van h t magazijn a(~'eschllt ^,t(' d dt" met Il\'oldocnd li ht en onbez\\'angerc!e lu ht, had hij te zorgen

\'0 I' ns tlnantie ,I \\clzijn 'n voor alles \\ al noodig is 0111 hel dagcJijksch menll \'0 I' CTn kl 'ine dlliz 'ntl kecl 'n \'an ti' \'ereis ht, IJ '- standd cl 11 te voorzien, Peg ,I had \' or (Ie il1l'j hting, waar hij troont! " g'e 'n uithélnglx)J'd n di!.t, _.~ mdat d 'it..-enaardiu" _{" ~} aroma \'an z ute visch haar reed-; p een afstand aankondigd', I )at h ij' cr in \\' 'en\ iJ \,tl1 cl!- naan'r 'naam _...

b 'zwangerd' lucht gez nd is g hl 'ven. \\ onlt ti r \'ekn toegeschreven aan dc groote massa

17

the , die hij i deren middag na zIJn siCsta ver\\' rkte. Op den ning \\ ijd in h t militair huishouden van Tjot i\lantjang maakte het e n vreemden indruk, als Pegel ¹¹¹ ,t neus, ooren n daarna ze 'r langzaam 111 t de ton.g' den inhoud

\'an zijn sp 'ciale tI' 'kpot nderzocht. Wanne ^I' dat onderzoek bevr digend \\"l.' a(l4' loopen, dan kwam cr een goedaardig 'n glimlach op zijn gelaat en met olle te u,!.!' n spoelde hij zoutvisch-

baccillcn 'n derg ,lijk, weg'. I)at Jlalm'keurig thecond "rzo 'k bad '11 z 'cr afd ende oorzaak.

't \\'as n,1. e ¹¹ paar malen gèbeurd, dat de thee

"I ij '\ rgissing" met "hisky was vermengd in

plaats van met \\'aler en die kameraadschapp 'Iijke aardigheid (ked hem op zijn h ede zijn,

E"cn\\'i)'di_• ^o' _r-, met en _.... Ul'l'nz('nde aan de onici rs- harakk 'n had 111ell de z,g. bijgeb lIwen, als b ,di 'nt! 'kam ^'l'S, badkam ^'l'S, k uk 'ns 'nz.; daar- naast de kazern 'S \' I' de I Ie ompa,t.:'ni' n

\' rvolg 'ns voor de :)'\.', waarop het "Cour"

\' 19de,

Irt .. com" was ste 'ds het hrantlpunt van Tj t :\Iantjang, In h ,t middcn stond d ' vlagge- mast met 1\ eerland's driekleur, e n hensehe mllzi 'ktent, (onze trots, ' n gcs benk van de G 'ni >,) de cantine, het schoollokaal n h t d\\'angarb 'iderskwartier, \\'aaracht r de s Idatell-

kelll~ens g '\ ondcn werden die van de palissa- Ic 'rin'" _{:.... ~} <resch iden waren do r de meest nood- zak 'Iijke gebouwtjes, die zelf.., in een kampement

ni t mog nontbr k n n 0111 ze 1- gegrond rcd nen, evenmin als lie kruideni r!-i\\"inkcl van ,. I g I" een uithangbord behoerden.

O[<;choon ik ol dc v r!-icbilltncle lokalcn op h t cour nog wel terugkom is het hi r de plaats er hct een n and r van t' n!lt lIen. Van dc oostzijdc beginn nd maakte mcn het eerst ken nis mct dc antin, een naar dc ol11stan- di.!:;·hcdcn zeer goede cn luchtige inrichting.

I )aar ik de mog lijl'heid niet uitsluit. dat de heeren in l\'ederland, die zoo gaarn hct welzijn van den Indischen militair bc\'onlercn, bem tot ecn llronhlarcl slcmp -len, 0111 daarna op h m hun IJ ke ringswerk te beproeven. en dus 1l10g'e- lijk - op de lucht a(~aan Ic hicr iets van bunne gading llenken te vinden, waarschll\r il- te oren, dat hunn poging niet met gunstigen uitslag zal worden bekroond, omdat ik onclel' dc kleinc 400 Europ ancn te Tj t :\Ial1tjan,~'

g n dron kaards had. J I et is voor di, h 'eren

zali~'l11akers maat- bctcr zich in N cdcrland met dien arbeid bezig te houden. waar zij I ovcndi 'n op z n-, feest- en werkdagen mi veringsarbeicl genoc,.; vinden. Ilo '\rel flauw, staat hel mij toch \'oor den g est, dat cr \'eel dronk n Inen- sch n op straal te zien zijn, als de militie ol1lkr d wap ^I1S komt, n ... als niet alle jcnev r- verk oplokalcn g sloten zijn. I e korps-en com- pagnies-comman Iant 11 kunnen het in Intlië

\'0 I'alsnog mct hunne flinke soldaten wel af,

19

Züodat zij d on ge raagd; hllip van d heeren drankb strijders in l\:ed r1and 1 est kunnen mis- sen. Begrijp mij vooral niet verkeerd, meneer n; ik had r heel I. die jen r dronkcn; ik

,e:

loor haast alle Europeanen; n 'en. en k 'Ien ni t. maar op hen kom ik hier n daar \\'el t r 10 ps tcrng-. Ook is b t een enkele maal gebeurd.

dat ik iell1and \\. 'gens dronk 'nschap ¹¹¹⁰ st strarfen, do h buit ogc\\'oon z 'Iden. ~[aar zo iemand, die als c ne hoog' lIitzond ring te veel aan Bacil LIS ffert. is nog g en dron kaard.

I) ' cantin hall in hel mitiden h t magazijn, waar bi 'l' bij groote h v' 'lhcd n lag opge- stap 'Iel. ook jenc\'er en andere artikelen, als tabak. sigaren enz. De pro f 0111 limonade t

!-tlijten stroop n emt ll1en zoo i ,ts in Indië is jammerlijk mislukt. \\'at cr was kreeg .111mb.

\\ri' .Il1ml \\'as. vertel ik u later. I'\aast h ,t magazijn was het buff,t. \raar de cantin houd 'r tr nde., \an \\' erszijden daarvan waren twee lokalen. de eigenlijke cantine vormen Ic. ~ ~n

bestemd voor de korporaals en manschapp 'n, de anclere voor de onderofficieren. Vo ral als cr 's avonds ni ,t op groote schaal werd uit- gerukt, dan was hier voor allcn het aantr 'k- kingspunt. niet zoo zeer om de jenever, als om den gezelli~·en. vroolijk n toon, die er h erschtc.

l' winkslag op kwinkslag werd ten beste g·egcven.

en de officieren amuseerden zich dikwijls z cr lang daarbuiten met naar de bezoekers te luisteren.

20

I I t mClI bil air was zecr el1\'oudig, doch nam langzamerhand in comfort toc, zoo\\'el als in hocve lhcid; omdat ti ' gr tc winst op jen \' 'r en dc klcine op bi r cn andcre artikelen de kas spektcn. \an den wand prijkten spi .t!' 'Is -n

'ell\:oudigc schilderij 'n, alsnwde ueho<..:tl hel nog verm 'ld te ,,'orden dc porlr('tten van onze geëerbiedigde I-oninginnen, \'Oor \\ Ïe d '

be%cttin.~'

van Tjot :\Iallljang - - al: het

noodi.~'

war hct le\'en %Ou h bben g laten .. \ 1 % . 'r spo -dig' hadden \\ c Teen harmolJica, en clis Hartels 's <1\' nds .. \\ïcn . eerland's bloed", .. \\ïlhellell1l1s al VUn . 'assollcll" of .. l;ij schil- t 'rende kleuren \ all ('derland':-; \·Ia.~'" speelde, dan h onlet g' vall de harmonica 11' 'inig: een gevolg

",Ul

^lwt 'nthOllsiasl11e, dat de soldatt:n in den r gel \\"eergc\'t!IJ in de kracht \'all het .~' Illid.

I), m H%ieklem p ·1 leitJe i k zoo ('v n was onze trots. Om h ^{'IJl \} 0 J' .. hederl" te IJ '\\aren, had ik de order

\lit.t.!,e\·aardi,~'d,

dat h ij all en lO gan k('lijl- \\ as VOOl' de nlllzikan ten.

1 )it \\'as niet ZOozeer no tlig " or d(' soldaten, als \\ cl VOor de paal' honderd soldalen-womren 'n kind 'r n, die mede op 't~jot :\Ian~iang ^logeer- d IJ. 1)e Inuzi k hadden I\'C \'001' .!..!' 'en gcld t 'r \\'er -Id ^II ilJell mis:en. 's :\Iorgcns 'en paar llur (' IJ tilic en iedercn \'oora\ nd \ all half

I veil tot acht uur - llit\ ering, Een kap _1_

m ester hebben we er nooit gehad, maar een

11

o'edctache nl scrg'can t van hct ^T cderlanclsch kg'(' zwaaide

v~rdienst

lijk den dirigc

rs~o l-.

De vermoeidheid en de mÎs\rc van de ontbcl1ng, als c n moeilijkc nacht en dag met dcn vijand waren doorgebracht, waren verg l ^11, wannccr

\re in 't g zicht van 'l kaml C1l1ellt het .. welkom"

hoorden dal namens cl - achtergellevcnen d.

Illllzick ons toeri p.

\\'ann cr de tl'oep zag, dat ik den kapel- meestcr op zoo'n oogenblik iets toefluist rde, dan \\ ist mcn in den regcl "hoc laat hel was";

dan zag men een dankb tuiging IJ hct gelaat mijner flinkc soldaten en in en uitbundig hocra g,;ven zij daan'an blijk, \\'éUlJleer de crstc tooncn

\an het signaal .. extra oorlam" gchoord \\'erdcn. Ik kan l1lij voorstellen, dat 7.00'n si.~'naal een

\\'an klan k, ccn \'crzamcling valsch' geluidcn, een hel cn \'erdoemenis is \'001' de algeheel- onthoudcrs en die ander 'n, die zoo ongcvraagd

\'001' het zielenheil streven van het X ecrlandsch- Indisch leger. lij h bIJen echter cerst recht van ordeclcn, nadat zij een paar tochten naar de

;lé-J3rotl, naar Ko ta-Batcuc, Pi(:ng of derg lijke plaatscn hebbell meegemaakt, tochten die mcer- malcn 16 en mcer uren duurden, en \\'aarvoor allecn ecn extra-ontbijt, b 'slaandc uit cen broodjc met hCl ccn of ander cr op en een paar hard eieren, \\ erdcll l11eeg nOl11en. %oo'n marsch ging niet over gebaande en ffen \\' 'gen; ok daar,

\'an zouden de he 'ren tiran k beslrij Iers zich

2

22

hll1n n overtuigen. l\ooit heb ik cr e ¹¹ "achter- blijver" gehad. Een achterblijver is icmand, die wegens eJ'llloeidheid, als een gevolg van mindel' physieke geschiktheid. den troep piet meer kan volgcn, en daarna in en draagbaar vervocrd wordt.

Tussch n dc tnuzi ktent en de cantine hingen aan stevige toestellen eenige g) mnastickbenoo- digdhcden, gedeeltelijk door de ;enie aangc- maakt of verstrekt, oi uit ti cantinekas aange- kocht. I 'deren dag werd daar kosteloos voor- st lling g geven door militaire acrobaten cn clo\\ !lS.

Van de muziekte1l1 pel ti allée overstekende, kwam men aan het schoollokaal, waarbij mcn te zorgen had, niet tegen de vlaggcmast aan te 10 pen. Een werkelijk schoollol'aal, met tafels en banken, alsmedc cIe noodige lecrmill- delen. Daar \\enl aan leerl ustige europeanen

n inlanders onden\ ijs gege\ en, om h 'n tc bekwamen voor het exam '11 voor de kader- school, aan welke inrichting zij tot korporaal worden opgeleid. Eerlijk moet ik IJ 'k nnen, dat de leerlust niet Lijster gTOOt "'as; omdat- zooals ze In ij \'ertelden men meer smaak

\'oml in het ageerel1 t gen den vijand dan in de leerzalen \'an de kaderschool.

I Iet schoollokaal had ook nog e 11 andere b stemming. lIet eene uiteinde was voor tooncel ingericht een werkelijk tooneel met coulisses,

- , )

, ,

en scherm, achterdoek enz. Ik vind waar- schijnlijk eene gechil"te gelegenheid hierop later te1'llg te k men.

U ,t d \\'angarbeiclcrsk\\'arti 'I' bc\,cÜte een 70 -

tal van die ong-ehlkkig-en. die zoo onmisl aar zijn voor het Indische leger te velde. en als zooclalli;..:' zulke onschatuar - diensten be\yijzen. Zij dragen de vrachten, de talldoes VOor cic g "'onde f gesnel\\'cldc kamcraden. doen de lIil corvéën en zijn \001' alles en 1I0g wat de z.g. ..duivelsto ja,~'ers." Zij zijn I> -r ge\ 0 -lig voor eene verstandi.~'c en strenge behandeling 'n te bewonderen in het dragen van zware wachten door het mocilijkste terrein. Toch is het zaak hen steeds onder gestreng toezicht te houden.

De keukens ^!I andere noodzak 'Iijke ge- bou" tjes daar achter b -hoeven niet afzonderlijk b 'sproken te \\'orden.

\ enkr \'olg'en, aan de antlerc zijd' van het cour. dc kazernes voor de ~ Je 11 voor de ...j. tie

compagnie, gelijk aan d· zoo even geil cmele voor de ^ptt! en de .:!dc. • \all dl"! ...j.dt! compagnie gTcnzcn de voor \'crschill 'IHI doeleinden b ,_

stemde lokalen; t, weten: het magazijn van g neesmidtlelen, de \\'onin.~· voor den S >rgeant- zickell\ader. de apoth k. de ziekenzaal, ti' kazerne voor het per!-)onecl \ an de ziekenzaal cn voor de artilleristen, het wachtlokaal ^vOû!"

den officier en een dito voor d 'n serg(>ant "an

-of

de ",acht, het wachtl kaal voor de manschapl en, de arrc 'tantenkam ^'l"S, het magazijn voor brand- bluschmiddcleJl, ^\'0 r kampementsgcrecdschap- pen, het atelier \'oor ti ¹¹ korporaal-~chocnmaker

cn dat voor ti 'n korporaal-kleermaker, de voor b 11 b stemde \\'onill.~'cn, het korps I ureau n de woning- voor dell serg- ant-majoor-staf'chrUver en t\\ec \'oor de adjudantcn-onderofficier, nz. enz.

;e ziet, dat er in zo'n kampement nog heel

"'at .. tc koop" is, \\'clk' uitdrukking meer van pas is op h ,t huisje, dat n\l aan de beurt komt, I )aar ,,'oont een echte Chinees, een uit\ erkor ne uit velen, aan \\·ien het \'erguntI is binnen ti

'nceinte \'an het kampement een toko te bouwen 'n te houden. Daar de prij/.en van de verschil- lende ,,'aren, die hij te koop aanbood, aan mijne goedkeuring "'aren ondel'\\ arp 11, kon hij ons n den troep niet te \ eel .. snijden." In die tol-o kon men van all s krijgen; spelden, naaklen, sigaren, scha nen, sc.:\t rs\\'ater, knoopen , kaas, lucif, l'S, groenten in blik, borstrokken, ham, zal-doek 'n, bi 1', glazcn, \rijn, zakspi 'geltj s, timm rmansgereedschappell n nog lluizend en meer andere artikelen. In het Chincesch schijnt h t sprcekwoord: .. voorbeelden ,\'ekken, lcerin-

.~'en strekken" niet te bestaan; \\'ant nau\\'lijl-s had het bataljon zich p den B1ang Bintang geve ,tigcl, f deze heeren van het llcl11clschc RiJ'J- _~ trinO'cn zonder eenio'c _{:-, M} dekkillO' naar Kata _tb Radja om hunne inkoopen tc cloen.

In len beginne waarscllll\\'d ik tegen deze roekeloosh iel en vroeg ecns, wat zij zoud n doen, als zij onder \\' g door de lang niet t , vertrouwen tjehers werden aang vallen, waar- toe alle kans bestond, n waarbij zij zeker zalld n wor len a(~' maakt.

1 e eigenaar van de toko, die mij klaarblij- kelijk niet begreep, zeide toell: .. dan zend ik morgen rtnderen" en sneed daarmede het gesprek ovcr cl il onder\\'erp af.

1 aast cl 'ze toko vond 111 n de broodbakkerij, de \\'oning voor de hineesche bakk r5 en h ,t magazijn voor meel en andere ingr6diënten.

Ecrslg' noemde voorzag de bezetting dagelijl's van \'ersch brood. I ie broodhal-kerij was ons van meer dienst dan men oppervlakkig zou denken. Als ik - naar aanleiding van ontvangen spionnen berichten b.v. onverwachts tol ecn enigszins b 'langrijken tocht besloot, di ver- moedelijk van zoo langen <lnur was, dat h ,t I11cdenemen van een e:\tra-ontbijt noodig bleek, dan werd de hoeve ·lh 'id brood, 1 eslemcl voor dien of dCll volgcnden dag, verstrekt 'n begon- nen dc Chineezen dadelijk met aanstalten va r eene yersche 1 'veri I1g in plaats van I e. 'tra- v('\'str kking, dic ook 'xtra betaald \\'en1.

1 I et kampement was omg 'veil door een' h I'Izo11tale palissadccring, die zoo laag was tlat de poort geheel onnoodig bleek. c vroo- lijke Joris, die altij I 'ven Inchlig ell klllchli~r

was, ~I rong r zondcr g- hruik van handcn met n aanloopj ' overheen. Eenige pas:en buiten de palissadeering was e ne verticale ijz rdraad- verspenï n

.e.'.

De hoofdpoort \\'as in de N. face n in d . en \\" [ace waren tw'e kleine lIitgangen

aan.~·e bracht. I n den 7.. (). saillant \\as 'en bastion, \\"aar t\\'ce ï . .\ I. achterlaad in batterij stol1l1 '11, die nooit and 'r" gcbrnikt zijn, dan

\ 0 r het loss('n \ an ^l' 're's hoten hij h t begin 'n het -inde d('r ]>o(·asa. ') In den l'l. \\'.

:-.aillant \\'as ecn Z.g. n:rh ogt! schilderhuis \\'aar d<.:s nachts I:; . . . . man !..!·ekleed, \'oorzien van ^:-... O'

weer en patroontasch. sliep 'n. Een schild\\acht hi 'itl ^'I' dc \\ acht. I)i· 15 man waren bestemd

0111 bij '\'enlualiteitl'n dadelijk .. bij de hand"

t, zijn, e\'CJl als 10 man. di, 'op de'zelfde wijz<.:

in ti' nabijheid van h·t bastion sli -pen.

I n de n abijh ,iel van dat verhoogd schilder huis. op een af'itan(l van ong veer 25 pass<':l1, was ti - eekraai voor het slachtvee van de h 'zetting met een vcrh o,~'d schild<.:rhui" v r 'en gegradueerde n vi<.:r man. J )it schilder- huis wa:.; met dat in den . '. \\'. saillant met c n 'lectt-ische b 'Igeleiding verbonden, \\aar- mede signalen gewisseld werden.

Even wijdig aan ti - \ \'. face en op een alsta nd van ^{I 10} passen was de z.g. vrouwenloods, ('('n

lokaal voor de soldatenvr uw n 0111 r te k ken, waarvan cen byisti.l..: gel mik gemaakt werd.

Bij de veekraal was de . \ tj ·h-passar. d. \\'. z.

de marktplaats, waar cle be olking al zeer spoe- dig vrucht n, kippen, eenden, ieren enz. te koop aan bood. ok /\ tjehsche vrouwen be- zochten de pass ar, doch daarvoor schenen tie I 'clijksten en oud ten van h·t ras uitgezocht te worden.

1'\a ^II nog verteld te hebben, dat e ¹¹ groote groentetuin ,,,as aang lcgd, waar m t moeile lombok en andere ingrédicnten voor de menage werden gek,\'e kt; dat de slachterij op omstreeks

250 passen van het kampement la.l.:', welke in- richting uitstekend aan hare bestemming vol- deed; dat in een varl-cnskraal I ij mijn vertrel' ve I bigg'etjes verwacht \\ 'rden; dat de b zet- ting- twee sappies rijk \\ as, di - hij de luchtiging

\'an eenc vijandige streek \\ aren buit gemaakt, ben ik g reed ¹¹¹ t de heschrijving \'an Tjot :\Iantjang -n hoop ik. dat ge II er spoedig te- huis gevoelt.

fR

^lTS,

Frits!

1\ iets is en \'oudiger dan bo\'en dl! beschrij- ving van dit type .. Frits·' te plaatsen,

Frits? !

\\'at zegt het?

;'\ irts . . . .. '11 toch z 0 \'eel.

\\'annecr 'kl! zeid': .. Frits ise nhond,"dan zolldt ge on",illek 'llrig aan tien een of ander '11

vi rvoeter den l'en, di, op het geroep van \ zor, of iets derg 'Iijks, tot II k",am; di, op zijn ach- terpootel1 kon staan, met kUl1stjesmak n OIlS amuseerdc, in een woord aan een hOlld, zooals

cr duizenden in en 0111 dc: kazernes _~ (rcvonden

wordcn. Zoo "i ,ts" was Frits niet.

Frits ,,'as ,.iets", niet iemand.

In dat .. iets" ligt de oorzaak, waarom ik hem n niet tlcn een

r

ander n k rporaal. soldaat

r

",ien ooi, h 't 'erst beschrijC Frits was 'n is het mogelijk .1 g .. , .. 'en nafs heid lijk de I vall IH.:t ï,k bataljon.

De een of anller militair van dat bataljon, die zich I ij het koq s allerverc1icn telijkst beeft o'emaakt, aan \\·jen men on willekeurig' den kt,

~ ,

als men ⁰ er het bataljon spreekt of over Ie 'xclli'sies, di het maakte, kan naar lden; worden overgeplaatst, 'Il men verliest b m uit het oog.

!\Iet Frits is dit een\'otlclig onmogelijk. 1 Iet 7^0e I ataljon zonder F!'its is een ondenkbaar iets.

En toch is Frits een hond.

Ik zal tracht 'n Ft'its te schetsen, zooal, ik hem hel I eren kenncn; ni t volgens overle- vering, waarop in den regel onbetrouwbarc berichten welig ti,1' ^'Ilo

.. ])at is Frits" zei mijn voorg'anger, toen 'k den :2 5" :\Iaart I ~96 't commando over 't 7^de overnam ... Frits is een "eenigc" honel, van wicn

g'C 11 i t den min,'ten last hebt; hij is als 't ware één met het bataljon. I1 ij i, van niemand, omd'ü • h ij van 't bataljon is."

Ik kcek Frits aan en Frits keek mij aan, als

r

hij zeg-gen wilde: .,ah, de nieuwe com- mandant."

11 ij kwispelstaartte niet, hij besl1uifelde mij niet, woals iecler ander' hond zou lloen; hij blafte nog veel mint! r. :\Ien J' n het h m aan- zien, dat hij daaraan het minst dacht. BlalYen t 'g '\1 dcn nicll\\'cn of ouden uatalj ns-comman- dant ^7.0U hij als majesteitsschennis beschouwd h -bIJen. \Is men hcm aanzag dan was ^In '11

zel cr, dat hij 1I1eer be::rip had dan ceJl ~: ^t.:\\ OIJ('

hond; en ik bcn cr van ovcrtuigd, dat op h t oogenblik, toen Frits mij wcrd voorgesteld, hij wist, dat ik het bataljon had ovcrgcnomcn. Dat hij bij de officiecIc plcchtigheid teg llwoordig was is zóó natuurlijk, dat ge er u na 't Iczen van deze schcts nict mccr ovcr vcrbazen zult.

Frits was altijd op 'tappèl prcscnt. Niet k

fr

n Ic of blaffcndc; hij rcnde niet van den rechter naar den linker vleugel: hij besllllff lel geen uniform, bromde ni t tegcn het paard van dcn bataljons-commandant of acljndant. Zoo icts

ZOu cen .. hond" g'cdaan hebben, maar Frits niet.

Frits had zijn bepaalde plaats, die wcl is waar niet regl mcntair wus voorgeschreven, maar Frits was er tc vinden, als 't bataljon onder de ,,'apens "as.

"Tusschen d muziek 'n hct bataljon," . 'i ,t voor, achter of naast den commandant: dat kon hcm niet schelen, Frits was cr 't eerst en b '- kommerclc r zich niet om, of dc bataljons- cOlllmandant er al f niet \\'as. Frits bekom- merde zich eigcnlijk om nicmand.

I-I ij was leclijk; hier 11 daar verhaardc hij. I 1 ij was zeer onr gelmatig zwart en wit gete knd, Bij de bc. torming van Tjakra-l co'ara wa,' hij 't cerst in de vijandelijk' versterking: doch dit weet ik slechts bij overlevering, Maar .. Lom- bok" heeft hij in ieder geval mct h t 7^de mce- g maakt.

1 londen kunnen bij excrcitiën lastig zIJn.

3'

Frits niet.

HU

waakte tcgen honclenongerech- tio'h den in de nabijheid van het bataljon. \an b:ro'erhonden had hiJ' crschrikkelijk het land,

'"'

waarvan hij meestal het b wijs leverde door z een knalt\\' tc g vcn. Mct militairc honden was dit niet no dig, omdat allen 11 onbegrcnsd n erbicd j g l1S h 111 aan den dag legden. Hij hall veel kinderen in dc kazerne, doch hij bc- kOl11menle zich uit rst \\' 'inig om hen. 'én maakte daarop ecn uitzond 'ring, een zoon, di frappant op hem g leek. Die zoon stond ook in OToote O'Ul1st _{M :-.,} biJ' hct korps, maar niet zoo als Frits.

Frits g-cbruiI-tc hem g \Voonlijk 0111 op dc

"lucht g ~aagde burgcrhond 'n te achtervolgen.

nadat ze "an den ,,'ad 'r ecn knau\\' hacld n opg' 'loop 'n, 110 di, e,'cursi vcr lcr ani p, dat kon Ft'its n iel sch >Ien en laardoor b vord rele hij de !linkheid. dc zclf<;tandigheid van den zoon.

. "iemand zal cr zich over verhaz '11, dat de zoon ti 'n 'alkr in al zijne r chtcn opvolgt, als de d od h '111 achter de l1111zi 'k wcghaalt.

Ik heb Frits nooit zj 'n k\"ispc1staartcll, .\ls kwispelstaarten. zooals Van Alphen b '-

\\'eert 'cn uitilw' _{, .-'} is van dankbaarh id, en niet- kwisp lstaartcll dus veel ovcreen komst hert mct ondankbaarh 'id, wanneer m n aanspraak meent te mogen maken op 'en buiging bij ecn 1l1ensch, op staartgczwicb 1 bij ecn hond, dan ik m ct het tot mijn spijt verklaren - was

Frits hoogst ondankbaar. it moet echter ontegenzeggelijk aan zijne opvoeding worden toegeschreven. . choof de kok Frits b.v. een kluif toe, waaraan nog al wat zat, dat beter in Ie soep te huis behoorde, dan nam Frits die aan met een g zicht, alsof hij z ggen wilde,

"Dat is mijn ration, dat mij eerlijk toekomt."

Behoeft het nog gezeg'd t worden, dat Frits precics wist, hoe laat hct vleesch van de uecnen en in stukkcn gesnedcn "'cnl en dat hij op die oogenblikken in of bij dc keuken' te "inden was? Denk evenwel niet, dat hij den kok op de een of andere wijze dankbaarh iel loon<!<.:.

Ik geloof nict, dat cr velen onder ons g; von- den werden, lie hem 111 cr dan een' in hun lcven aanhaalden, strceldcn. IIij trok bij ZOO')1

g leaenh iel n.l. een gezicht, alsof hij zeggen wilde: .. Blijf mij in ~o(bmaam van mijn lijf, doe dat bij ~U1dere honden." Ieder heeft hcm minstcns eens in zijn leven ecn .. gek dier"

gnoemd.

Rukte het batalion in _'J ziJ'n ,rcheel ltil ~ I dan was hij er bij en - waals ik ^II reeds vcrldde aan 'l hoofd er van le vinden. Gino'en de COI1l-

pag'nieën er ieder afz nderlijl' op

1I~

^{'11 dat}

zag hij dadelijk aan d \'oorb r id nd' maat- regelen -- dan had hij tijd in o\'en loet! '11

stond in de poort cr naar te kijk n. On~' 'dis- iplineerd soldat nhonden \\' r~len op

;cy

^e-

li· re \\ ijle op hUil pli hl ~~e\\ <.:zen; hij J eel de

laatste compagnl nog eens m t een gezicht na, alsof hij zeide: ,.ziezoo, lat is in orde" en o'ing' dan weer naar bin nen.

M

oor de liefde was hij z cr ge oelig, loch dat deed hij ook al weer op e nmanier, zoo- als 111 n dat niet van gewonc hOlHkn zou ver- wachten. Een andere oorzaak, dan dat al de overio'e voor hem ruim baan maakten, h b ik

'"'

er nooit voor kunnen vinden. Van cl "clames- honden" sprek ndc, kon hij g

.. ik k \\'am, zag en overwon,"

hcm n iet veel moeite.

rust z ggen:

strij I kostte

II ij heeft intussch 11 Ie verschillende com- pagnieën zi<.:n uitrukkcn en en half ullr latcr verlaat hij eveneens de kazern . 1 lij loopt kalm door i'onder zich aan iets te storcn, zonder zich ecn oogen blik te bedenkcn, welk n \\' g hij zal inslaan. \\'ciC< ling kent hij niet, ev nmin als vrees. I [ ij maakt ge n om weg voor een .rrootcn hond' hij 'ncanaill' rt zich ni t ¹¹¹ t

·buro·

^{'1'- of}

ka~poI1O'honden;

hiJ' wordt 001- niet

h M

aang 'vallen, omdat men hem vreest. Begint hem h t geblaf, of het achterna loopen an and 'rc honden tc vcr den, dan is bel voldo mie, dat hij eens omkijkt om kalm zijn w g te kun- nen vervolgen.

I lij hecft inmiddcls een dcr 4 compagnieën gevonden. I Lij staat cr maar ecn oogenblik bij stil, want 't is op t excrcitieterr in; daar gebcurt nicts bijzonders. I' rits gaat erder, tot bij de

34

dri anderen .~·evonclen heeft en slllit zich aan bij die, welke 't laatst thuiskol1lt.

r es dat de lekkere kluifjes hem %llllen

ont~'aan, k nt hij niet, omdat \'rees item vreemd is. In den r gel h bb 11 d koks \\ el i ts \'oor hem b 'waard. doch anel rs nuttigt hij zijn maal met de laatst te huis komende compagnie.

:\Iet een oogopslag bemerkt Frits al, hij ti n troep on tmo t f het % ij n bataljon is f niet. In het laatst .~·eval kijkt hij wel eens en enkel maal. doch zijn gezicht vertoont dan ene llittll'L1kking van medelijden, zoo iets van:

.. Dat noemt Illen ok al e.\cerceeren."

Ja, Frits bezit veel korpsgeest, hij bezit all e militaire deugden.

\\ïe aan zijn moed t\\"ijf It heeft hem niet p Lombok, niet op .\tj'h g'zien: die heeft hem heel maal niet gezien. \\"ant die het voordeel heft gehad slechts é ~n blik op zijn gelaat te werpen, i· ook overtuigd, dat vrees hem vn.:ellld is.

Zijn knauw, die hij schaars uitdeelde, teek 'nde kracht; de ,,'ij%e "':tarop h ij het deed, zon der aanzien tIes .. persoons," of zonder zich 0111 het aantal tegenstanders te b kommeren, sprak van mo d,

Zijn trouw, trouw aan het ïde , kon ons allen tot voorbeeld str kken. Frits kende geen h 'i- math; tenzij h t Tic bataljon als zoodanig kon

"'orden beschouwd. 1

r

et bataljon \\'as zijn h i- math, het bataljon en Frits waren één,

35

Dat ik nu ens ^lJ1 d n v ried 11 tijd clan weer in den tegen\\'oorcligen tijd van hem spreck, is eigcnlijk zijn schuld . • \1s hij mij voor den U'c st komt nu ik rceds lan\.t nict meer h t 7^de

~ t ~~

command cr, dan verplaats ik mij ol1willek urig weer in ti 11 tijd. dat ik commandant was van het bataljon, waartoe Frits behoort. Dan zi ik hem "oor mij, zich aan nicmand en niets sto- r 'mIe. in '·én \\ oord, tlan zie ik Frits in zijn docn en laten cn '1.. spre I.. onwillekeurig in den tCO'en_M \\ ordil.!·en _{~ ...} tiJ'd.

Zijn karakter, zijn aard, zijne gcvoelcns kent

Ir nu cn '1.. zal u vcrtellen, hoc Frits met ons

M

1Ia1relalw verliet _{.~ ~} om onze bestemminQ AtJ'eh _~.

na Oemar's afval te volgen.

't Is nog 'v roeg i n den ochtend, als het 7^de op oorlogssterkte in al zijne kracht en hcer- lijkh id in cl' brecdc allée voor de kazerne aal1O'etr 'den staat. '""' 1 n de be<.lt'iJ·vigheid ventcten ⁽ ...

de gehuwde ofticieren reeds voor een eleel de ellende, die ze zooe\'en in hunne woningen hebben achtergelaten; dc kracht, die ze er noo- tlio' hadden om zich .... los te maken uit de armen van hunne wcenende 'chtgenootcn en kinderen.

1 Iet echte soldatenleven zal beginnen. Fier wappert het vaandel, door de ko Ic ochtendwind b ·"ogen; met trotschh ·ill zich verheffend boven tIe hoofden 'van allen op wier soltlatenclcugden

\' orstin en \' aderland vertrOll\\ en; met trotseh- h id, omdat de ?\lilitaire Willemsorde in zijn

plooien verboro'en - van moed, beleid n trouw spreekt; met trotschheid, omdat h t zich over- tuiad houdt, dat all n zullen medewcrkcn 0111

het vcrtrouwcn nict te schokken, dat een bataljon met zulk een vaand I verdient.

Frits heeft zijne plaats ingenomen tussch n de muziek en het bataljon,

Ge ziet het hem aan, dat hij ge\ oelt, dat hij weet, dat het geen gewone oefening g Idt.

I I ij is in uorlog'seostuum!

Op zijn linkerborst prijkt 11 ,t xpeditiekruis, het eretecken VOor b 'lan. (rriJ'kc -' kriJ'<l'sbedriJ'ven :-.,

van mot! I grootte, aan het ,'oorgesehrc\'enlint.

Zijn halsband is versierd met rood, wit, blamr.

\\1 anneer ik II nog vertel, dat h ij er n iet aan dacht om naar het expeditiekruis te bijlen, ten inde er zich van te ontdocn, omdat hct hcm onteg nzcggelijk moet hindercn, gelooft ge dan, dat Frits cen andere h nel is dan 'cn g '\\'one kazern hond, dat hij anders gc\'odt, anders bcstaat, clat hij eigenschappen hceft, die hondcn vreemd zijn? LI ij kijkt mij aan, alsofhij zeggen wil: .. I I i r is alles in orde en troost je over h 'n, die je dierbaar zijn en achtcrlaat."

I e komst van den Koloncl stoort mij in den gedachtegang, ,,'aar van frits de oorzaak \\as, Een lange roffel \' Igt. ;\ lijn kran ig bataljon slaat de handcn aan 't geweer alsof h t zijn kracht, zijn f1inkh id wildc toonen, Ik rijd den

3ï

k lonel te g m ct, cl , 1 gr cting \'olgt n WIJ rijden lang's de gelederen,

"Geen honden me nemcn, liet waar?"

"Neen I-olonel '"

Dat Frits toch me ging, dat hij met die order niets t maken had, lag zoo voor de hand, dat er in 't o'eheel _M niet over !!esl)rok _'-' n ,,"cr l.

Toen we hem passeerden k k hij mij even aan. In dien blik lag veel te lezen; zoo iets van: ,.gaan wc haasC, "apekool" n soortge- lijke, die zijn ontevrcdenheid uitdl'llkt n over noodclooze inspectien en tirelantijntjes .

Eindelijk stelde het bataljon zich in b w ging.

Frits op zijn plaats. llij had e I bekijk. dat h\ étlll door zijn krijgsg-e\\'aad; doch aan gcen cnk -Ie b '\\' trino' was het _{h :-..} te Ucs!)curen, dat hct expeditiekruis hem hinderde. Slcchts ~én1l1aal.

't was n g bij 't b gin van dcn marseh, verliet hij zijne plaats. 11 ij li t h ,t bataljon tot ti 'n laatsten man vo rbij zich hecn tI' 'kkcl1. begaf zich t en wecr zonder "cel drukt achter de l11uzicl- en liep kalm door, als wilde hij daar- door toonen, dat hij thans over alles gerust was.

Op twc !leh p n ik zeide het re els 1 ij de inl 'iding tot het r^ste type \\' r<l het bataljon naar 't oorlo'Tsterr _~ in ovel'U'cl _~ racht. I I et em bar- ken1Cnt gaf, vooral door dc fecstelijkheden, waar- mede S 'marang ons zijne sympathie wilde toonen, ,'cel drukte, zoodat 'r zelf,; g n sprake van kon zijn zich Om Frits te bekommeren, Dat

3

h ft ook niemand . ..:-edaan. :\'icmand herinnert zich - g loof ik - Frits in 'en der I ral1\\"en oC slo pen g zien te h· bben, waannet!e wij naar d stooll1sch pen werden ov rgcbracht. Doch toen wc onder stoom waren. "'as Frits op 't app ,I pr s nl, iJ hel schil, waar de star \'an het bataljon mel cl' ml1zicl' zich b vond. Ni - mand was cr dadelijk m cr te hllis dan hij. I lij wi.·t de kombuis te vinden, had reeds e 11 koel pkkj pg 'zo hl. had zich reeds ov rtuigd van cl • nle aan boon!. g voelt!· al 7 er spoedig,

del.!: .. achteruit" waar ti 'officieren loge rden zijn' plaats niet \\as, nadat hij slechts (> 'nl1laal bij wijze \'an inspe tie d ^! grens bad overschreden di d passagIers 2 de klasse en d kpassagiers van ons scheidde,

Iedcr, die h'its ni ,t persoonlijk k nt, zou allicht geneigd zijn t denken, dat hij d' Illi aan boonl nog al ens in den ,reg liep, maar niets is minder juist. Zond '1' Cl' een oogenblik aan te d n k n zich te vcr1 rg n, want daarvo r

"as hij t tI' lsch en gevoelde hij zich ook tc v ilig bij 1. ij n bataljon, zag men hem niet, of men m esl speciaal p hem attent gemaakt w rel n.

Bij mijn \'cru'ek van Semarang was mij e n kist Lombokkruizen m t brc\'ctten me g geven, bestemd voor de militairen van mijn bataljon, di· aan de L01110 k-expéditie hadden dcelge- n men. De aCdcelingscol11l11andant dro g mij in der haast op die kruizen vóór mijn aan komst te

.'\ tj h 111 t den meestcn luister uit te reiken.

T en ik den gCli raai op cl t \\' e seh p n wees, \\'aanl1ee de overtocht zou plaats hebb n, lag het vo r de hand, dat het uitrcikcn %cer moeilijk ging, omdat omler ,,'cg geen enl' Ie plaats b 'zocht werd. ])och pc n der dag' n to ¹¹ het bijna bladstil en de zec % cr kalm was, praaide de kapitein van ons .'chip hct anderc 'n seindc om bij te leggen. In allerijl wcrden d·' kruizcn met de brev tten, best md voor den troep op het andere schip nitgezocht en ver-

%ameld en stapte ik mct den luitenant-adjudant in cl n inmiddels in gel' edheitl g 'brachten slocp en wcrd naar "dc Carpenti '1''' g' 1'0 id. :\I ,t den meesten spoed trad de troel aan, 'n deelde ik het doel van mijne komst mede; ik rekende cr op - zeide ik dat dit koninklijk blijk van waart1cering hen ^ZOlt aanslor n om den weg, die ik hen Wlt wijzen, aC te leggen met die "olhanling. met dat 11l0edsbctoon, waarop mijne plannen gegrond \l'aren, en die lek rtl' oven\ inning zouden leitien. 't Is e n g wichtig oog nblik -- zoo besloot ik waarop deze pI chtigheid plaats he 'ft, omdat wij Ol hct I lml

staan den . \ tj hsch n bodcm te betreden, waar op onz' krachtige medewerking g r kend wordt.

Laa,t ons hier dc plechtige 1 lof te af1 ggen, dat cr niet vergeef') op ons ert1'ol1\\'d wordt, en dat wij de ",aanle van ons I ven ondergeschikt maken aan onzen heiligen plicht. Bezcu' It met

mij cl ze: I ·Ioft, nwt e n..1 vc! Ol1ze 1": ninginnen.

De muziek p .. de Reael," waar het hoera duidelijk gehoord werd, hi f het \\ïlh l~l'llS aan en wij keerden met spoed naar ons schIl terug.

Daar had dezelfd<.: pI 'chtigheid plaats en to n het hoera v'rstomde. ho rde ik - ik g ,loof

\' or het eerst - Frits blaffen.

,.Lat r Frits. Cij bebt Lombok ",cl ^In eg-e- maakt, ~Ó

i

h' bt cr k ellende gel·t! n, gij h 'bt er' I;\\' j)li ht

.

U

..,

' 'lIaan, en hoewel ik II in mijn hart het ITuis \\' ,I gun, schiet er nu geen

\'001' II over. Later Frits, als een der thans

\)e\'OOIT 'chten den t I I -taalt, die in d erste dag n z k '1' rllimscho ts van ons gevraagd zal worden, als 11 ,t Iloed stroomt, dat van s Idaten- plicht spreekt, dan zal cr \\'el e n ov rschi.eten en U'e ... kriJ'ut u\\' de I in de Lomb I':-.. knllzen, die zulk eene clr cv' herinn 'ring bij velen Ol )\rekken."

Di, Lombokkrll izen, g g ten uit h ·t verraad, dal ns zoo pijnlijk wondde, dat ons bloed zo Over loedio' _h eleed vloeien en den !trond drenkt, _.~

dat Baly-tiran n ie onderdrukt; die Lom b I-k1'ui-

70 n - op dàt oogenblik uitgereikt - sprak n

"an den ernst der gebeurtenissen, di ons wachtten; zij waren voor ons en prikk 1 te m cr

111 onzen pli ht t do n en ⁰¹¹⁵ te b 'hoeden

\'0 r de g' volo'en . . : - . . \'~n te o'ocd M vertrouwen.

\tj'h staat b 'k nd voor zijne ze )' groote tropische warmte. De ^{>Ie i\lei, de ciao- van onze

4¹

aankomst, wa klaarblijk lijk bestemd m 011S

er aan te herinneren en ons voor te bereiden op ecne training, die v el van ons I hysi k zou eischen, I Io velen bleken daartcgen niet b'stand!

\V ij werden naar soeh g I id, waar het schoone park in een tijdelijk kamp m nt was h rschapen, midd Is barakk n, gebouwd van Singaporeplanken I Ioc primiti 'f k, videden zij zeer goed aan het doel.

Ook voor het logics van offi i r n was""

g zorg'(L AI de kapiteins en luitenants v.an mijn I ataljoll in ~én hoofdorticiers\\'oning, dIe door h t aanbrcno'en van planken besch tten van _~

,

een voldo nel aantal kamers was VoorZIen, Frits \\'as het eerst op zijn g 'mak. Zoodra de vcrschilIende chal11hd:cs betrokken \\'aren,

0')')10' hij' 0j) \'crkennino' bcO'innende bij' het IJ gin

~ h h ' ~ . T

en eindigende bij d -+<1" compagnIe. \ \ at daar achter lag, wie de anderc barakken bcwoonden kon hem niet sch 'len; hij had alleen te maken met zijn bataljon. Ook de keukens werden meL zijn bezoek vereerd,

Even na aankomst der troep n werd dc kam- p mentswacht betrokken, waaruij Frits zich aan- sloot. J lij gin.~' met de cerste aflossing meel', als m zich van dc gr 'nzen van bet kamp ment van het 7^1e bataljon te ov rtuio'en en bleef daarna voorloopig aan de wacbt, in afwachting

\'an tic dino'en die k m n zoudcn. I"'t ,

Drie da"en

,.,

later - den ~rlCD :\Ici - rllhc

.p

h t bataljon voor't 'rst uit 0111 in g- meenschap m t andere bataljons den . \ tj ,her te lOonen, dat '1'0 koe emar ons hoog-stens ,,,at soesa.h be- rokkend bad en da.t "'ij hem thans zouden lat n zicn, dat zijne bangmakerij ons ovcrigens koud liet. Frits g-ing van zelf mee en ruktc bij wijze van vcrk 'nning 'n eind vóór cl n trocp llit. Later \\' 'nl mc 'stal des nachts met dc excurslc aan gevang n en was het raatlzaam honllen in dit g' 'val zelfs Frits tc huis le laten. 11 et schijn t, dat hem dil op zeken.:n nacht \\'at hardhandig is duidelijk g-emaaI..t, zo dat Ft·its. gekrenI..t in lijne waarde, niet meer m 'C uitrukte. zo lang ik het tic comman- deerde.

In al zijne door mij geschetste karaktertrek- ken blecf Frits echter dez lfdc en is het z >}-'I',

dat hij tot aan zijnen dood een l) IJ' zall>lijvell.

P E MI.!.NAGE.RIE EN ONZE GRAPPENMAKERS.

~ len heeft wcl eens bc\\' ·crd. dat het voor e 'n burger een niet op te 10 'sen raadsel IS

.. hoc 'cn soldaat aan den kost komt."

,\Is kalmccringsmidd'l v rklaren we hicr op onz' veeljarige nel '1'\ inding gegr IHI

en vooral omdat \\'c ongaarne zien, dat de 'cn of ander' l)11rg-er zich door lli st lIing gekrenkt gevoelt. dat cr zeer v'cI onÎcieren g'evonden "'orden, die het <lnt woord op die

\Taag' eveneens schuItlig bleven.

In den zak -an . 'n s hooljong n vindt men

\an all ·S. Een cindj' toU\\. een of mcer onge- lijksoortigc knoopen, een dd ct zakmes, een paar knikkers, soms een g-riIT·J en n p tJo d.

een vuursteen, een dniJ'ermannctjc, een spijker, 'en appel of \\ ortel n nog tal van andere zaken mc 'I'. \ \' c.;In u. ij raall ^1I om voor dc curiositeit ecns eene insp ctie te boml n ovcr de soldaten kist van en militair, die verg ,- plaatst ^I\' nIl. 1 aarin vindt :'e n g mccr uit-