D
RIE jaren lang is Dorus toen met de Wilhelmina van meneer De Boer op de kustvaart gebleven in de Chineesche wateren. Twee supercargo's daar bevrachtten 't schip en stuurden 't van de eene haven naar de andere. Er kwamen voor dat werk van lossen en laden nu ook Chineezen aan boord; er werden kraampjes aan dek opgeslagen waar vijf koks voor die lui kookten. Maar in al die plaatsen, waar ze zoo binnenkwamen, kreeg Dorus nooit verlof om aan den wal te gaan. Behalve eens in Sjanghai, waar die ellendige roodharige stuurman hem meenam om proviand in te slaan.Hij herinnert zich nog goed. Een oude Chinees, met 'n heelegaar verschrompeld gezicht, zat er langs den weg bij 'n stalletje. Hij wenkte hen. En toen zei hij tegen den stuur-man: "You are ziek. You must niet lach ... You ben very, very ziek"... En hij wist precies te vertellen wat en waar 't 'm mankeerde. Dat kon die vent zóó dwars door 'm heen zien. En hij zei er bij wat de stu'man er voor doen en voor laten moest.
Nou, Dorus dacht: 'k Wou dat je maar vast 't hoe kie om ging. Maar de stuurman zei: die knul ziet ze vliegen.
Goed, en ze bleven varen, en die man bleef z'n dienst doen.
Nog 's op een nacht liepen ze een Chineesche tjonk in den grond. Zoo'n schepie, waar ze mee vischten bij heldere maan.
De Wilhelmina liep met een stijve bries voor den wind, de kapitein was aan dek, toen dat schepie pardoes werd geramd, - ze hoorden de kerels schreeuwen, ze zagen de tjonk zinken, -niemand dacht er aan, ook maar even bij te leggen en te redden wat je kon. 't Waren immers maar Chineezen; - ze zeilden door, - want zóó veel menschelijk gevoel zat er niet meer in.
En de rooie stuurman .•. wèrd ziek. Hij was te ellendig 52
om te werken. Maar daar kwam bij dien kaptein niets van in.
Op iedere plaats kwam er een dokter aan boord, schreef hem andere middeltjes voor. En zestien maanden lang heeft die man gemarteld, dat de ouwe hem aldoor maar opjoeg, maar voortjoeg: "Jij met je luie dit en dat hier en ginder ... wacht zal je loopen!" Tot, op een goeien nacht bij zwaar slingerend schip de stu'man in elkaar zakte •.. Daar lag ie, en hij kon niet meer op. Maar 0, die razende woede toen van dien kerel, die zich nou machteloos, en zóó ellendig voelde.
Van Dorus wou ie gewasschen worden, gevoerd, ver-schoond .•• want hij kon haast geen lid meer verroeren in die donkere kooi. En als de duivel ging ie dan tegen den jongen te keer, vloekte nie 'm stijf, braakte hij de gruwelijkste ver-wensching tegen 'm uit.
Wat had die kerel, toen ie zelf zich nog amper op z'n beenen kon houden, niet uitgedacht in z'n razernij van koorts, om Dorus te judassen? 's Nachts, als die op de klok paste, om de glazen te slaan, liet ie 'm marcheeren pal langs de naden van 't dek, bij stormweer, dat 't water 'm soms in z'n laarzen stond van de zeeën die overkwamen. Viel Dorus uit den koers, dan mepte hij 'm met de handspraak. Kàn de jongen van ver-moeienis na zóó veel uren haast niet meer staan, dan zette hij 'm aan den binnenkant van 't want, maar zoodra die maar even tegen de touwen aan leunde, ranselde de stuurman er weer op los, - die toen toch al half dooje vent. Eén keer hing ie 'm op aan 'n riem om z'n midde1. .. Maar toen sliep Dorus dadelijk in •.• Want ze maakten je wel zóó moe, als jongen, dat Je altijd direct in slaap viel als je 's effen niks hoefde te doen.
Maar nu lag die stuurman dan zelf voor mirakel, en Dorus moest 'm in alles helpen. In Sjanghai kwam er voor 't laatst nog 'n dokter bij. Die schreef pillen voor, driemaal daags drie.
Maar nooit meer dan drie, hoor je - want anders maak je'm op slag dood.
53
Goed. "Je geeft ze me alle negen tegelijk" - leit hij zich op te winden - "of, of .•• a'k beter wor trap ik je je darmen uit je lijf". - Nou, denkt Dorus, als jij dan met geweld de laan uit wil, dan wil ik er nog wel wat ,neer in stoppen. En aldoor lag die kerel maar te schreeuwen en te keer te gaan.
De laagste, de vuilste benamingen vond ie daarbij voor Dorus uit. "S ... , veeg me neus". - Want dan probeerde hij telkens 'm in z'n hand te bijten. - Maar dat zette Dorus 'm betaald, trok gauw z'n hand weg en gaf 'm zelf 'n mik op z'n neus.
-"Mis, hè?" Tegen dien avond vond Dorus 'm zoo raar doen.-Hij liep naar den eerste-stuurman: "Zal 'k 'm nog 'n pil geven '?"
- "A'je toch denkt dat ie kapot gaat, bewaar die pil dan maar voor 'n ander".
Toen die man dood lag, gaf Dorus, die toch nog nooit 'n mensch had zien sterven, net zoo veel om 'm als om 'n af-gebranden lucifer. En geen oogenblik dacht ie er an, wat dat was, om zóó, bij 'u elkeen van je familie vandaan, in 'n ander werelddeel dood te gaan als 'n dol beest. - Want je verhardde toch zoo vreeselijk, als jongen aan boord van zoo'n schip, -ja, als je in je eigen binnenste ommers goed wil, en overal trappen ze je van zich af. Je kan je dat leven immers niet indenken, zooals meneer Dorus 't als jongen op die schepen gehad heeft. Op die Hollandsche schepen vooral. Want ook toentertijd werd er op die Amerikaansche schepen, bijvoor-beeld, van de overheid al op die behandeling juist van de jongens gelet, - en hadden ze 't, bij hen vergeleken, als jonge-heeren.
Nou, die dooje man werd met z'n buLzak, z'n kopkussen, den heelen mikmak in 'n kist van wat ben je me getimmerd, -toen in 'n boot gesleept, en de eerste-stuurman met vier matro-zen brachten 'm weg om 'm aan den wal te begraven. Voor 'n verzetje van d'r lui treurigheid kwamen ze natuurlijk stom-dronken aan boord terug. En daar begon die kapitein te
r3zen en te vloeken, omdat ze 'n nieuwe vlag over z'n kist hadden geleid. Ze lieten 't zich alles zeggen, zoo'n invloed had indertijd de ouwe, vooral over de stuurlui, dat ze uit onderdanigheid voor'm kropen, want anders gaf ie hun ommers geen recommedatie mee, en kregen ze nooit van 't kantoor 'n eigen schip. - Dit was een vreeselijke kerel. Alleen was ie zoo gochem goede vrienden met 't volk te blijven, om geen oproer te maken.
Maar door 't dood-ga.m van dien tweede, schoot Dorus 'n stuk op. Want in Hongkong vond de kapitein een plaats-vervanger voor hem, en dat was 'n Rotterdammer. Dorus wist 't direct: die man woonde in de Gietersgang op den Schiedamschedijk, en hij kon 'm. Een knappe, flinke kerel in alles. Maar kort angebonden. Daar kreeg ie nou werempel wel 's 'n woordje anspraak an, omdat er tenminste nog 'n beetje mensch was in dien kerel. En hij liet z'n eigen niet kisten ook door d'n ouwe, - krek gelijk of die schuit nou naar de hel of den hemel zeilde. Maar oprecht, dat was tie. Op laatst heeft de kapitein hem dan ook afgezet en in z'n hut opgesloten, - omdat die Rotterdammer nou eenmaal niet op zij ging, zelfs voor Onzen Lieven Heer niet, - als ie in z'n rechten sting ..•
Op de thuisreis kregen ze waarachtig nog passagiers ook 3an boord. Een heer, die aldoor onder 'n kalotje over dek liep, met z'n vrouwen drie kinderen. Ze aten a3n tafel met den kapitein, en Dorus moest ze bedienen. Maar zoo onverschillig als die was, heeft ie z'n oogen dan nog wel 's uit z'n kop geschaamd, zooals die ouwe in bijzijn van die dame met d'r meisies de knoopen liet rollen. Zoo'n beest was dat. Dikwijls heeft Dorus 'm uit de pantry in de kajuit voor den spiegel met 'n sabel zien staan schermen en dan deed ie, of ie er telkens een aanprikte. Vloekte die sjoeg in z'n eentje aldoor maar bij voort. - En de Chineezen, wat ie daar toch in rond-rausde! - "Als 'r 'n Chinees na' beneden komt" - zei 'ie
telkens tegen Dorus - "dan steek je 'm maar meteen 'n mes door z'n je weet wel. Je hebt me hier en ginder verstáán, hè?
of je stroopt ze d'r vet af." - Hij zelf pakte ze soms aan hun staart, wrong die bijna van d'r kop af, en trapte ze zoo van boord. - 'n Gemeene kerel, - máár: 'n flinke zeeman, dat wàs tie, en voor den duvel en z'n moer nog niet bang.
Op 't laatst stond die heele pantry vol water, waar Dorus moest huizen. En toen ze eindelijk, na drie jaren 'langs die Chineesche kust te hebben gezwalkt, binnenvielen in Rotter-dam, toen was, vóór de takelaars nog aan boord kwamen om de schuit af te tuigen, alle volk al bedankt - omdat ie wel begreep, die ouwe, dat er geen een bij hem nieuw wou monste-ren. Nou, en toen kuierde Dorus dus ook maar weer naar de Botersloot .•.
Maar in al die ellende was de muziek er toen zelfs bij hèm toch vrijwel uitgeraakt. Hij was erg veranderd, - vreeselijk stil en ouwelijk geworden door de vereenzelviging en die mis-handelingen. Nou en dan, als ze gegeten hadden, ging ie an de deur staan, om nog 's 'n beetje gezelligheid te zien van de buurt, - voor niemand had ie 'n woord werom. En dikwijls vroeg z'n vader hem: "Wat mankeer je toch, Dorus 1" - Nou, dan wist ie niet wat ie zeggen moest, want hij was te onver-schillig en te potdicht om tegen dien man over z'n ellendige leven te klagen .•• In al die drie jaren had ie de lol en 't lachen heelemaal verleerd - op één kort poossie na, dàt was waar.
't Was geweest in Noeshoean, een klein havenplaatsje. 't Zit aan Siberië vast en in den winter kan je er niet eens komen.
Maar daar hadden ze een grooten, roojen aap meegekregen, èn 'n vos. Die lagen aan lange kettingen vast an den grooten mast, en nooit heeft Dorus zoo'n mallen snaak gezien als die a p. De vos had één oog, - die aap WIst dat. En als ie nou weer 't een of ander van 'n poets an 'm uit wou halen, ging Ie altijd met dien ooIijken snoet van 'm aan z'n blinden kant
56
staan •.• trok ie den vos maar aan z'n staart, dat dat dier niet wist waar dat gemorrel vandaan kwam. Dorus was er blij mee, met dat lollige span - want in z'n eentje kon ie zich er ziek aan zitten lachen. Maar op 'n morgen het die rooie z'n eigen los-gerukt, is metéén over boord gesprongen en gaan zwemmen.
De stuurman roept nog: log over boord 1. •• Maar de aap is weggezwommen. En bij z'n eigen gaf Dorus dat dier 't grooste gelijk ...
En nou meneer Dorus goed nadenkt - ja, als ie zoo zit te vertellen en hij bedenkt zich in eens wat jij onder 't luisteren nou in je gedachten ziet, dan moet ie lachen zoo raar als dat allemaal is, vergeleken bij wat ie zèlf dan weer allegaar ziet gebeuren .•• Maar met die schuit van drie jaar, was ie ook voor 't eerst, van de Chineesche kust af, in Batavia verzeild.
En in den laatsten brief van huis - hij kreeg er misschien één in 't jaar, en schreef netuurJijk nooit weerom - maar daar schreven ze dan in, dat z'n broer Kees met de Koningin Sophie Juist op de ree van Batavia moest leggen.
Nou, toen hij daar dan was, wou ie dien knul vanzelf ook wel 's zien. Maar een matroos mocht er in die dagen niet aan den wal. Affijn, hij had drie jaar op die schuit gezeten, dus maakten ze dan 'n uitzondering voor hem, want hij was boven-dien aan de weet gekomen, dat Kees ziek in 't hospitaa11ag. Een lange schuur, met tachetig halve dooje menschen erin. -Daar zàg ie 'm; hij lag te slapen, zag er ellendig mager en treurig uit. Nou, dan voel je wat, hoor! - Hij stoot 'm an. Kees schrikt overend, denkt dat 't niet kàn, want zoo angstig, alsof ie dacht dat 't de koorts was, vroeg ie heel zachies: "Dorus'? - Jij hier'?"
- En na 'n poossie vertelde Kees: Toen jij van huis wegging, toen ben 'k Je achterna geloopen. Want dat jij er uit was, en ik er me heele leven in most blijven, dat kon ik niet velen.
"Goddank" - zeg ik tegen vader, al kon die man 't zoo zeer ook niet helpen - "Goddank, ik ga óók na' zee ••• Maar jó,
57
jó, d'r gaan d'r hier in 't hospitaal zoo'n hoop kapot. Daar, drie bedden verder leit nog 'n maat van me ... Ga maar 's kijken. - Hé, hé ... " riep Kees naar 'n blauwen jongen, die daar an die krip zat om de vliegen van de stervenden weg te vangen - .. til dat laken is op." En tegen Dorus zeit Kees: "Je mot 'm maar wakker schudden, hoor, as ie nog kan." Maar de vent kón niet meer. Hij lag dood te gaan.
"J6" - vroeg Dorus eindelijk an z'n broer - "jó, hè jij nog veel goed?" - Ja, hoor." - Nou, ik heb geen baaien bullen meer.
In die drie jaar ben 'k door al me rooje en blauwe hemden heen. Kan je me er 'n paar geven?" - Werachtig wel. Ga maar na' de stuurman van de Koningin Sophie, en dan neem je gerust wat je hebben wil uit me kist."
Goed, Dorus naar dat schip. De kapitein logeerde aan boord, want naar ze zeiden was die man te gierig om aan den wal te gaan slapen. - Zoo - zeit ie - ben jij de broer van Kees?
Nou, da's me 'n mooi ventje, een fijn exemplaar! En wat mot je? - Goed uit z'o kist halen. - Hè je daar 'n bewijs van, want da's zoo'n rare, en anders zeit ie nog dat wij 't gestolen hebben.
Dorus terug om'o briefie. En nou gaat diestuurmanmet'm mee tusschendeks, sluit ie die kist open ... zit er niks in, geen snars, geen dooie luis! - Zoo'n harlekijn was nou weer die Kees. Vond ie lollig. V6ór 't uitzeilen in Hellevoet had ie al z'n goed verkocht en verpierewaaid, dat heertje. - Nou, Dorus zelf had nog wat katoenen bullen, en daar heeft le toen dan maar de helft van in de kist van Kees geleid. Zou ie z'n eigen wel verder behelpen. Want in den winter rond de Kaap, kon je wel 'n hemd an je lichaam velen •..
Maar met dat al was 't toen na die reis in Rotterdam toch al zoo ver met Dorus gekomen in de beroerdigheid, dat hij, die vroeger ommers maling gehad had aan al wat anderen dan promotie noemden, - omdat ie voor 't eene baantje al even
58
onverschillig was als voor 't andere, en 't 'm lood om oud ijzer was, alles even goed, of even beroerd, naar je maar wou - dat die nu dacht: misschien kan 'k toch 'n beetje beter leven krijgen, als ik gaan leeren voor de navigatie. En warempel, hij stapte naar 't zeemanshuis, waar meneer Snaar toen jonge zeevarenden voor 't stuurmansexamen opbracht. Maar dàt paste daar voor Dorus heelegaar niet. Want die man was zoo'n echte schoolmeester. Hij had er 'n neef van z'n eigen bijzitten, 'n knul toch al van een en twintig jaar, en als die z'n lessie niet wist, dan sloeg meneer Snaar dien vent blauwweg met 'n rotting. Den eersten den besten keer, dat Dorus dit ziet, wordt ie in ééne zoo woejend, dat ie dien meester anvliegt, 'n paar slagen om z'n snoet geeft, - hij weg, meester Snaar 'm rIa •.•
Nou, komt ie thuis, ziet z'n vader dat an 'm.
- Is t'r met jou an de hand?
- Ik ga niet meer leeren. Die man denkt dat ie kinderen an de hand heeft.
Daar bemoeide zich een kennis van vader mee, 'n meneer, dIe mee de stuurmans-examens afnam. En die kwam bij hun thuis om die ruzie te sussen. Maar: nee - zei Dorus - ik leer niet meer; ik verbom 'c. Da's óók niks gedaan, en nooit, nooit wil ik nou meer iets van die navigatie afweten!