Hoofdstuk 3 – De waarden en functies van kunst in de openbare ruimte
3.3 De waarderegimes van Boltanski, Thévenot en Chiapello en kunst in de openbare
3.3 De waarderegimes van Boltanski, Thévenot en Chiapello en kunst in de openbare ruimte
~ 77 ~
De commotie die geregeld ontstaat rondom kunst in de openbare ruimte zou opgevat kunnen worden als het soort conflict waar Boltanski en Thévenot in hun theorie over spreken. Wanneer een specifiek kunstwerk in de openbare ruimte wordt geplaatst, kan het zijn dat er diverse belangen van belanghebbenden botsen. De diverse belanghebbers kunnen in dit geval de gemeente, de omwonenden, de kunstenaars, de opdrachtgevers, de pers en de politiek zijn. Al deze belanghebbers kunnen diverse waarden aan kunst in de openbare ruimte hechten, waardoor ze zich in diverse waarderegimes bevinden. In het geval van kunst in de openbare ruimte is het met de waardentheorie van Boltanski en Thévenot mogelijk om deze
waarderegimes in kaart te brengen, bijvoorbeeld aan de hand van de diverse theorieën over de waarde van kunst in de openbare ruimte.
Na het analyseren van de theorieën aan de hand van de waardentheorie, blijkt dat de zeven werelden allemaal kunnen worden aangetroffen binnen de aan de kunst in de openbare ruimte gehechte negatieve, positieve en autonome of esthetische waarden. In tabel 3.3 zijn de
waarden die aangegeven zijn door de besproken onderzoekers ingedeeld naar de zeven werelden. De onderdelen van de tabel zijn de werelden, het type waarden, de positieve
waarden, de negatieve effecten van de positieve waarden, de autonome of esthetische waarden en de negatieve effecten van de autonome of esthetische waarden.
In de werelden is qua aanwezige waarden een bepaalde hiërarchie aanwezig. De negatieve waarden van kunst in de openbare ruimte zijn in elke wereld en in elke soort waarden terug te vinden. Dit wordt vooral veroorzaakt doordat elke positieve, autonome of esthetische waarde slecht kan functioneren of zelfs geheel kan uitblijven. Dit is een punt dat alleen door Belfiore en Bennett besproken wordt, maar door de andere onderzoekers achterwege wordt gelaten. Wanneer er echter onderzoek wordt gedaan naar de waarden van kunst in de openbare ruimte, zijn de negatieve waarden zeker een cruciaal punt.
De positieve waarden en de negatieve effecten hiervan zijn vooral afkomstig uit de civiele wereld. Bij deze waarde gaat het hoofdzakelijk om het vormen van een gemeenschap, het besef van een gemeenschap en de belangen van deze gemeenschap. Bij kunst in de openbare ruimte is dit vooral te zien aan het feit dat het dikwijls geplaatst wordt in bijvoorbeeld woonwijken of bepaalde buurten. Binnen deze wijken en buurten zijn gemeenschappen gevormd, welke opkomen voor hun belangen. Dit is ook het geval wanneer een kunstwerk wordt gemaakt voor een bepaalde gemeenschap. Daarnaast wordt aan kunst in de openbare ruimte ook een sociale functie toegekend, waarbinnen diverse waarden plaatshebben. Zo
~ 78 ~
wordt gezegd dat kunst in de openbare ruimte helpt om sociale uitsluiting tegen te gaan. Ook brengt het mensen samen en zorgt daarmee dus voor sociale cohesie. De negatieve effecten van deze positieve waarden zijn echter dat kunst in de openbare ruimte ook kan leiden tot sociale dissensus, sociale uitsluiting of vandalisme.
Ook in de industriële wereld en de marktwereld zijn de positieve waarden van kunst in de openbare ruimte terug te vinden. Hierbij gaat het vooral om economische waarden zoals de bijdrage aan stedelijke ontwikkeling, het aantrekken van bedrijven en economische
investeringen en in dat kunst kan worden gezien als een methode om bepaalde waarden te bereiken. Daarnaast levert kunst in de openbare ruimte een belangrijke bijdrage aan de
creatieve stad en kan daardoor voor werkgelegenheid zorgen. Vooral de test van efficiëntie en functionaliteit is voor dit onderzoek belangrijk, aangezien het gaat om de efficiëntie en
functionaliteit van de kunst in de openbare ruimte. De negatieve economische effecten van de positieve waarden zijn bijvoorbeeld het wegvallen van banen of het wegblijven van
economische investeringen en bedrijven.
De derde wereld waarin positieve economische en sociale waarden aanwezig zijn, is de wereld van de faam. Kunst in de openbare ruimte kan helpen om behalve burgers of een gemeenschap ook een hele stad een bepaalde identiteit of imago te geven. Daarnaast is de publieke opinie zeer belangrijk als het gaat om het succes van een kunstwerk in de openbare ruimte. Wanneer het werk negatieve reacties oproept, krijgt het een negatief imago wat kan leiden tot een verminderde functionaliteit van het werk. Het goede imago dat kunst in de openbare ruimte kan ontwikkelen, kan daarnaast ook zorgen voor een betere economie en de verhoging van de waarde van grond. Ook wordt door de plaatsing van kunst cultureel
toerisme aangetrokken. De marktwereld is daarom in vooral de economische waarden in beeld, maar kent ook een ecologische waarde in de waarde van grond. Wanneer er echter een vermindering van de waarde van de grond optreedt, of er geen toeristische stroom op gang komt, zijn de positieve waarden binnen de marktwereld veranderd in negatieve effecten.
Omdat kunst in de openbare ruimte zoals eerder is aangegeven werkt met de traditie en geschiedenis van bijvoorbeeld een stad of een specifieke plek, is ook de domestieke wereld van belang bij de positieve waarden. Door middel van het gebruik van traditie, kan een bepaalde identiteit aan een plaats worden gegeven. Het kan echter ook gebeuren dat een geplaatst werk geen effect heeft op het publiek en er dus geen waarde wordt gehecht aan het werk. Als laatst komt ook de projectstad aan bod bij de positieve waarden van kunst in de
~ 79 ~
openbare ruimte, onder meer omdat kunst in de openbare ruimte vaak binnen een project valt. Daarnaast wordt er gesteld dat kunst in de openbare ruimte kan zorgen voor bepaalde sociale connecties en voor een netwerk aan relaties en verbindingen.
De autonome of esthetische waarden van kunst in de openbare ruimte en de negatieve effecten hiervan, zijn vooral aanwezig in de artistieke waarden van de wereld van de inspiratie. Hierbij ligt de focus vooral op de esthetische functies van kunst, de autonomie van de kunst en de afwijzing van instrumentaliteit en de uitdaging tot kritisch debat. Binnen de marktwereld komen de autonome of esthetische waarden terug doordat een werk een bepaalde financiële waarde heeft of omdat het een zeer innovatief werk is. Hierbij gaat het om een economische en een artistieke waarde. Kunst in de openbare ruimte kan daarnaast ook leiden tot sociale activatie en participatie, wat onderdeel is van de sociale waarden binnen de civiele wereld. Participatie van het publiek komt echter ook voor in de industriële wereld. De negatieve effecten van de autonome of esthetische waarden ontstaan vooral wanneer de esthetische functies van kunst ontkend worden of wanneer het werk niet innovatief is of geen participatie oplevert.
Concluderend is kunst in de openbare ruimte een onderwerp dat ook geanalyseerd kan worden aan de hand van de waardentheorie van Boltanski, Thévenot en Chiapello. Opvallend is dat alle werelden aangeduid kunnen worden, ook al is er wel sprake van een bepaalde rangorde. Het geeft aan dat aan de hand van de waardentheorie een analyse gemaakt kan worden van de waarde van kunst in de openbare ruimte en dat hieruit blijkt welke waarden en functies vooral van belang zijn en hoe er conflicten kunnen ontstaan. Kunst in de openbare ruimte blijkt vooral een grote sociale functie te hebben binnen de civiele wereld, maar ook de andere functies en werelden zijn zeker van belang. Toch blijkt ook dat de functies en de werelden met elkaar in verband lijken te staan omdat de ene waarde of functie ook kan leiden tot een andere. Ook binnen de kunst in de openbare ruimte kan er dus overgestapt worden tussen werelden, er kan daarbij sprake zijn van een compromis tussen de werelden. De belangrijkste werelden zijn hierbij de wereld van de inspiratie en de civiele wereld. Daarbij zijn zowel de positieve als de autonome of esthetische waarden van belang. Zo kunnen waarden uit de wereld van de inspiratie ook doorwerken in de civiele wereld. Alhoewel de civiele wereld hierbij van groot belang is, kunnen de waarden ook zeker doorwerken in andere werelden.
~ 80 ~
Cruciaal is echter ook dat de negatieve effecten van kunst in de openbare ruimte over het algemeen niet besproken worden in de literatuur, terwijl dit juist erg belangrijk is. In het verdere onderzoek moeten deze negatieve effecten dan ook niet vergeten worden.
Aan de hand van de opgedane kennis uit dit hoofdstuk over de waarden en functies van kunst in de openbare ruimte, kan in het volgende hoofdstuk aandacht besteed worden aan de
waarden en functies die de gemeente Arnhem, Leeuwarden en Rotterdam aan kunst in de openbare ruimte verbinden. Deze waarden en functies kunnen dan worden vergeleken met het totaaloverzicht van de waarden van kunst in de openbare ruimte.
~ 81 ~