De definiëring van waarden van kunst in de openbare ruimte

De waarden en functies van kunst in de openbare ruimte kunnen op vele verschillende manieren voorkomen en beschreven worden. Aan de hand van een aantal theorieën is het mogelijk om een opsomming te maken van mogelijke waarden en functies van kunst en kunst in de openbare ruimte, in theorie. Zo bestaan er bijvoorbeeld sociale, ecologische, artistieke en economische waarden en functies. Deze kunnen onderverdeeld worden in een drietal groepen. De groepen zijn afkomstig uit de theorie van Belfiore en Bennett die in 2008 hun boek ‘The Social Impact of the Arts’ publiceerden. In dit boek leggen ze de focus op de sociale functies van kunst en dus op waarden uit de civiele wereld. In het boek beschrijven ze onder meer de sociale functies en de impact van kunst over het algemeen. Onder de sociale impact van kunst verstaan ze de functies van kunst en effecten van de kunst op de mens (Belfiore en Bennett 2010: 35). De beweringen die zijn gedaan over de impact van kunst in de afgelopen 2,5 millennia, hebben ze verwerkt in een taxonomie die bestaat uit drie groepen. Deze groepen zijn: de groep die uitgaat van negatieve impact van kunst, de groep die uitgaat van positieve impact van kunst en de groep die er van uitgaat dat de kunst een puur

esthetische waarde en functie heeft (Idem: 10-11). Aan de hand van onder meer deze indeling zal gekeken worden naar diverse waarden en functies van kunst. De waarden en functies zullen daarnaast afkomstig zijn van de theorieën van Belfiore en Bennett, Ixia, Hall en Robertson.

Ixia

In het artikel ‘Public Art and the Challenge of Evaluation’ van Katherine Gressel, wordt de evaluatie van kunst in de openbare ruimte aangehaald. Ze schrijft onder meer over de problemen die ontstaan wanneer kunst geëvalueerd moet worden en daarnaast geeft ze een overzicht van ontwikkelingen op het gebied van evaluatie. Hierbij behandelt ze de Engelse denktank Ixia. Wanneer er gesproken wordt over de waarden van kunst in de openbare ruimte, komen er diverse belanghebbenden in beeld. Niet elke betrokken partij heeft dezelfde

waarden voor ogen. Ixia probeert daarom de ontwikkeling en uitvoering van beleid voor kunst in de openbare ruimte, strategieën en projecten te stimuleren en te beïnvloeden. Dit doet ze onder meer door het verspreiden van kennis over de kunst aan beleidsmakers zonder

~ 67 ~

Evaluation’ uitgegeven (Ixia 2013: 3). Deze uitgave werd gemaakt tegen de achtergrond van het evidence-based beleid. Ixia heeft hierin aandacht gegeven aan de moeilijkheden die ontstaan bij het evalueren van kunst en vooral het meten van economische en sociale effecten. Ze vindt dat een goede evaluatie naast de intrinsieke waarde van kunst en cultuur, ook de sociale, economische en ecologische resultaten meeneemt.

Het uiteindelijke doel van de uitgave van Ixia is het bieden van een evaluatiemethode aan degenen die de taak van de evaluatie van kunst in de openbare ruimte op zich hebben genomen. Van groot belang binnen deze methode is dat er bij een evaluatie, rekening gehouden moet worden met de diverse waarden en verwachtingen van de diverse

belanghebbenden van kunst in de openbare ruimte (Idem: 5). Om de evaluatie te begeleiden heeft Ixia een toolkit ontwikkeld, welke kan helpen bij het evaluatieproces. In deze toolkit zijn twee methoden opgenomen, de Matrix en de Persoonlijke Project Analyse (PPA). Deze methodes kunnen gebruikt worden voordat een project wordt gestart, om samen met de belanghebbenden tot een overeenstemming te komen over wat de resultaten of de waarden van het project zouden moeten zijn. De twee methoden kunnen apart of tegelijkertijd gebruikt worden maar hebben allebei een ander doel. De Matrix kan gebruikt worden om de resultaten van het project uit te voeren en de PPA om het gehele proces te evalueren. Bij het gebruik van de methoden wordt gekeken naar artistieke, sociale, economische en ecologische resultaten en waarden. De Matrix is een methode om de diverse belanghebbenden in een bepaald proces, te helpen met het definiëren van de waarden die ze als resultaat zouden willen zien. Dit kan met behulp van het invullen van het bijbehorende formulier (bijlage 6, afb. 3.1)(Ixia 2013: 9). De waarden zijn ingedeeld naar de waarden die behoren bij de artistieke, sociale, ecologische en economische functie. De belanghebbenden kunnen de waarden een score geven door middel van het geven van een H (hoge prioriteit), een M (middelmatige prioriteit), een L (lage prioriteit) of een N (geen prioriteit). Daarnaast zorgt de Matrix ervoor dat duidelijk is welke belanghebbenden bij een project betrokken zijn. De diverse functies die belanghebbenden kunnen hebben zijn ingedeeld in drie categorieën: de ontwerpers (kunstenaars, architecten, etc.), de gastheren (gemeenschap) en de opdrachtgevers of subsidieverstrekkers.

De Matrix wordt ingezet door een bemiddelaar behorend bij het project en kan op diverse momenten gebruikt worden. Het kan ingezet worden voordat het project begint, tijdens het project of aan het eind van het project. Nadat het formulier is ingevuld, kan aan de hand van de individuele uitkomsten een poging worden gedaan om een gezamenlijke verzameling van

~ 68 ~

waarden te kiezen. De Matrix is dus vooral een manier om een gesprek of discussie tussen de verschillende belanghebbenden te kunnen starten. Wel moet er realistisch en praktisch gekeken worden of het mogelijk is om de gekozen waarden te evalueren.

De PPA is een methode om de individuele deelnemers aan een project, de mogelijkheid te geven om het proces te evalueren (bijlage 6, afb. 3.2) (Idem: 13). Door het formulier meerdere keren en op verschillende momenten in te vullen, kunnen de resultaten uiteindelijk met elkaar vergeleken worden. Deze methode kan de bemiddelaar van het project duidelijk maken hoe de diverse belanghebbenden bij het project betrokken zijn en hoe het proces impact heeft op de kwaliteit en uitkomst van het project. De PPA is een snelle en eenvoudige evaluatiemethode, maar om een betrouwbare evaluatie te kunnen toepassen is de eerlijkheid van de deelnemers wel een vereiste. De resultaten van de PPA geven vooral een blik op het interne proces en op de waarden, de impact en de kwaliteit van het project. Daarnaast kunnen door middel van deze methode de individuele voordelen voor de deelnemers in kwestie, de persoonlijke ontwikkeling en de opgedane vaardigheden duidelijk worden.

Hall en Robertson

Hall en Robertson schreven in 2001 het artikel ‘Public Art and Urban Regeneration:

Advocacy, claims and critical debates’ (Hall en Robertson 2001: 5-26). In dit artikel schrijven ze dat kunst in de openbare ruimte sinds de jaren ‘80 meer en meer positieve effecten heeft toegeschreven gekregen (Idem: 5). Dit zijn vooral sociale effecten op de stedelijke

regeneratie. Hall en Robertson stellen echter dat deze effecten vaak niet kunnen worden bewezen en niet worden geëvalueerd. In dit artikel worden daarom zeven claims verder onderzocht. Deze zeven claims zijn gebaseerd op waarden die onderdeel zijn van de sociale functie van kunst. Ze zijn dan ook afkomstig uit de civiele wereld van Boltanski en Thévenot, vooral omdat de waarden van toepassing zijn op de gemeenschap en het algemeen belang van deze gemeenschap. Terwijl de claims allemaal grotendeels afkomstig zijn uit de civiele wereld, zijn in de kenmerken van de specifieke claims ook andere werelden te ontdekken, zoals de wereld van de faam en de projectstad. De zeven claims zijn dat kunst in de openbare ruimte bijdraagt aan het ontwikkelen van gemeenschapsgevoel, bijdraagt aan het ontwikkelen van een gevoel van plaats, bijdraagt aan het ontwikkelen van een identiteit van de burgers, helpt bij het aanpakken van de behoeften van de gemeenschap, helpt bij het behandelen van sociale uitsluiting, dat het een educatieve waarde heeft en dat het kan helpen met het

~ 69 ~

delen Hall en Robertson de waarden van kunst in de openbare ruimte onder bij nog drie andere verschillende functies. Dit zijn de economische functie, de ecologische functie en de psychologische functie. Daarnaast bestaan er nog een politieke en een educatieve functie.

Hall

In 2007 schreef Hall opnieuw over de waarden van kunst in de openbare ruimte, in zijn artikel ‘Artful Cities’ (Hall 2007: 1376-1392). In het artikel onderzoekt hij de verschillende rollen die kunst in de openbare ruimte in de stad kan spelen en de wijze waarop hierover geschreven wordt door onder meer geografen en kunstcritici. Hij geeft onder andere aan dat er een gebrek is aan literatuur over kunst in de openbare ruimte en dat het publiek in veel gevallen niet behandeld wordt in deze literatuur. Daarnaast geeft hij aan hoe kunst in de openbare ruimte verder onderzocht zou kunnen worden. In het artikel behandelt Hall, net als in het artikel dat hij schreef met Robertson, een aantal mogelijke waarden en functies die kunst in de openbare ruimte zou kunnen hebben. Hij schrijft onder meer over de economische, de scenografische en de ideologische functie en de bijbehorende waarden.

De waarden en functies die door Belfiore en Bennett, Ixia en Hall en Robertson aan kunst in de openbare ruimte worden verbonden, zijn verwerkt in de onderstaande tabel op de volgorde waarop ze eerder behandeld zijn (tabel 3.2). De waarden en functies van de verschillende onderzoekers zijn onderverdeeld in de groepen negatief, positief en autonoom. De

verschillende waarden zijn daarnaast ingedeeld onder de artistieke functie, de ecologische functie (milieu), de economische functie, de ideologische functie, de politieke functie en de sociale functie. De waarden en functies zullen in de volgende deelparagraaf verder besproken worden.

~ 70 ~

Tabel 3.2: De waarden van kunst in de openbare ruimte volgens Eleonora Belfiore en Oliver Bennett, Ixia, Tim Hall en Iain Robertson en Tim Hall (Belfiore en Bennett 2010: 35-190, Ixia 2013: 9-10, Hall en Robertson 2001: 7-18, Hall 2007: 1380) (bijlage 3).