In de jaren zestig ging het meer de verkeerde kant op met de reputatie van generaal Spoor. Dit had tot gevolg dat mevrouw Spoor zich meer in de steek gelaten voelden. Naar mate mevrouw Spoor en de veteranen het gevoel kregen dat ze geïsoleerd raken, dat niemand hen begreep cul- tiveerde zij de herinnering aan generaal Spoor des te meer. Mevrouw Spoor ging als weduwe met meer volharding haar standpunten in het belang van de veteranen verdedigen. Ze vond haar weg richting herdenkingen, monumenten en bij veteranenclub was zij een graag geziene gast of erelid.178
Generaal Spoor werd, drie weken na zijn dood, postuum benoemd tot commandeur in de Militaire Willems-Orde (M.W.O) wegens uitzonderlijke plichtsvervulling. De M.W.O is de hoog- ste Nederlandse onderscheiding voor dapperheid. De regering-Drees bracht mevrouw Spoor op de hoogte in een brief, dat ze de onderscheiding diende af te halen op het departement van Overzeese Gebiedsdelen of de onderscheiding haar toegestuurd worden.
Jaren later sprak zei nog steeds schande over de gang van zaken rondom de onderscheiding. Lulofs interviewde haar in 1965 naar aanleiding van het 150-jarig bestaan van de M.W.O on- derscheiding. Mevrouw Spoor sprak met woede over de wijze waarop zij het bericht had ont- vangen over deze hoge onderscheiding: ‘De hoogste Nederlandse militaire onderscheiding voor legercommandant en leger in Indonesië werd goed genoeg geacht voor een postpakketje. Wat denken ze wel!’179
177 G. Schuijt, ‘De scoop van Hendrik Arie Lunshof, journalist’ in: Pro Memorie 9.2 (2007) 329-347, aldaar 330. Het artikel werd in Elsevier Weekblad van 11 januari 1947 afgedrukt onder de titel: ‘De geheime notulen van Linggadjati. Eerloos gesol met Nederlandse kroon’
178 Zie bijvoorbeeld website: https://www.bondvanwapenbroeders.nl/bestuur.html.
72
Het paste niet het beleid van de minister-president Drees vlak na de Indonesische onafhan- kelijkheid om accent te leggen op de erkenning van Spoors verdiensten, aldus mevrouw Spoor. Op 29 april 1965 werd er weer een defilé georganiseerd voor de uitreiking van de Militaire Wil- lems- Orde op het Lange Voorhout in Den Haag. Het krenkte mevrouw Spoor dat haar man ja- ren later ‘onopvallend en ondergeschikt gemaakt aan vier andere onderscheidingen’, alsnog herdacht zou worden.180 Tegen Lulofs zegt mevrouw Spoor dat ze, ‘handelt in de geest van haar
man’, en ‘dat alleen is doorslaggevend’ voor haar. Lulofs schrijft dat ze een in tweeën gescheur- de brief uit de prullenbak haalt: ‘Dit was de uitnodiging’.181
Mevrouw Spoor weigerde de uitnodiging van het herdenkingscomité van de Militaire Wil- lems-Orde omdat deze uitnodiging namens de regering kwam. Mevrouw Spoor oordeelde dat de regering-Drees in 1949 de uitreiking van de ‘versierselen’ voor haar postuum onderscheiden echtgenoot tot een ondergeschikt gebeuren had gemaakt. Mevrouw Spoor verscheen wél een dag later op de receptie van de Koningin op het Huis ten Bosch voor alle M.W.O. Ridders, waar- voor zij eveneens uitgenodigd was. Het Koningspaar kon ze blijkbaar als goede vaderlander niet negeren.182
Na een aantal jaren van stilte ging mevrouw Spoor zich in de jaren zestig haar publieke positie meer gebruiken naar mate haar man steeds meer in het verdomhoekje terecht kwam omdat ener- zijds de leidende politici weinig behoefte hadden aan Indië te herdenkingen. Anderzijds kwamen er kwamen er andere geluiden met het optreden van Indië-veteraan Joop Hueting in 1969.
Desalniettemin kreeg mevrouw Spoor in oktober 1966 eerst nog goed nieuws te horen. De legerplaats van Ermelo zou omgedoopt worden tot De Generaal Spoorkazerne en voor deze ge- legenheid kwamen alle hoogwaardigheidsbekleders richting Ermelo. Een journalist van het dagblad De Tijd berichtte dat de naamsverandering tot stand kwam doordat P. Voogd, een lid van de Tweede Kamer voor de Boerenpartij aan de toenmalig minister van Defensie Piet De Jong, vroeg ‘hoe deze grote vaderlander voor het nageslacht bewaard zal blijven?’ De Jong ant- woordde prompt dat dit ‘bij de eerstvolgende gelegenheid zou gebeuren. 183 In aanwezigheid van
Prins Bernhard en de voormalige hoge vertegenwoordiger van de Kroon in Indonesië, L.J.M. Beel opende mevrouw Spoor in 1966 de kazerne. Zij onthulde eveneens een borstbeeld van haar man. Prins Bernhard hield daarna een korte rede. Hij noemde Spoor: ‘een man uit één stuk, een man met een sterk en gaaf karakter en daarenboven een mens met een warm hart’.184
Eindelijk kreeg generaal Spoor de verering die hij verdiende, zei mevrouw Spoor achteraf tegen Lulofs in De Telegraaf. ‘Meer dan zeventien jaar na de dood van de generaal zal zijn nage- dachtenis de inhoud krijgen die hij verdient’ aldus Lulofs met daaronder een goedlachse foto van Mans Spoor-Dijkema. De stille wrok die ze sinds 1951 koesterde jegens de regering was
180 Lulofs, ‘In de geest van mijn man’. Weduwe Spoor weigert uitnodiging van regering’, in: De Telegraaf, 17 april 1965. 181 Idem. Zie afbeelding einde paragraaf.
182 ‘Te midden van de Ridders. Feestelijke vieren van 150 jaar M.W.O.’, in: De Telegraaf, 30 april 1965. Zie afbeelding met Koningin Juliana en Prins Bernhard einde paragraaf.
183 ‘Kazerne heet voortaan generaal Spoor’, in: De Tijd: dagblad voor Nederland, 29 oktober 1966. 184 Idem.
73
ook onderwerp van gesprek. Daarom wilde ze toen niets van de herdenkingsinitiatieven we- ten. Het paste niet in de Indonesië-politiek van Drees enige accenten te leggen op de erkenning van de grote verdiensten overzee laat mevrouw Spoor weten.185 Maar in 1966 was er een andere
regering met Piet De Jong. De Jong was voorafgaand aan zijn politieke carrière onderzeeboot- commandant. De gedeelde ervaring van oorlog zorgde dat mevrouw Spoor zich meer gesteund voelde door De Jong. Een jaar later in 1967 werd hij minister-president van Nederland. Voor de gelegenheid reed mevrouw Spoor in haar lelijke eendje vanuit Malaga de ruim 2.000 km terug naar Nederland. Het was voor haar: ‘een mooi, maar moeilijk moment’.186
Het duurde even maar na de dood van haar man in 1949 maakte mevrouw Spoor een ont- wikkeling door en manifesteerde ze zich steeds meer met een eigen inbreng in het openbaar. Als weduwe werd zij naast beschermer van de reputatie van haar man meer en meer een warm pleitbezorgster voor de verongelijkte Indië-veteraan. Op verschillende manieren gaf zij zin aan een oorlog die anderen als zinloos ervoeren. Door haar speeches bij verenigingen en monumen- ten veroverde ze de harten van veel gefrustreerde Indiëveteranen en die voelden zich gesterkt (onder andere door haar) om zich te gaan verenigen.
Terug in Nederland vonden de Indië-veteranen vooral begrip bij elkaar. Zij zochten net zoals mevrouw Spoor naar erkenning en eerbetoon voor de Nederlandse strijd in het voormalig Ne- derlands-Indië. De verenigingen schoten als paddenstoelen uit de grond. Ze kenmerkten zich vooral door hun sterk categoriale karakter en zijn veelal georganiseerd per krijgsmachtdeel, ba- taljon, lichting speciale eenheid, regiment, wapen of diens vak.187
Hoewel aanvankelijk de ontmoeting, het ophalen van herinneringen, het zoeken van steun bij elkaar en gezelligheid de bovenhand voerden, streefden de veteranen uiteindelijk – net als mevrouw Spoor – naar eerherstel van hun helden als de beruchte kapitein Westerling. In me- vrouw Spoor zagen zij door haar inzet voor het eren van haar man een vrouw die hen daarbij kon helpen. De verbitterde beroepsmensen van het Indische leger zochten elkaar op in groeps- verbanden van gelijkgestemden.
185 B. Lulofs, ‘Belofte na zeventien jaar ingelost’, in: De Telegraaf, 29 oktober 1966. Voorgaande citaat ook afkomstig uit dit artikel.
186 Idem.
187 Voorbeelden van verenigingen: de Bond van Oud-Stoottroepers (1946), de Vereniging van Oud-strijders van de Koninklijke Nederlandse Brigade ‘Prinses Irene’ (1947), en bijvoorbeeld de Bond van Oud-strijders (1947).
Mevrouw Spoor weigert de uitnodiging van de regering ‘in de geest van mijn man’. © De Telegraaf 17 april 1965.
Mevrouw Spoor bij een ontvangst op huis Ten Bosch. Naast mevrouw Spoor de vertegenwoordiger van keizer Halle Selassie van Ethiopie. © De Telegraaf, 30 april 1965.
Mevrouw Spoor onthulde in aanwezigheid van Prins Bernhard in de legerplaats Ermelo het borstbeeld van haar man, 28 oktober 1966. © ANP Historisch Archief, fotograaf, Jacques Klok.
75