In het huwelijk was Mans Spoor meer dan een mooie en toegewijde echtgenote. Zij was een po-
litieke echtgenote – om het geïdealiseerd te zeggen was zij een partner die samen met generaal
Spoor het vaderland moest redden van het gevaar Nederlands-Indië te verliezen. De meest spre- kende voorbeelden van een politieke echtgenote zijn de first lady’s van de Amerika. Van Eleanoor Roosevelt tot Jackie Kennedy, Nancy Reagan, Hillary Clinton en Michelle Obama. Deze vrouwen zijn bekend geworden in de geschiedenis door de man met wie ze getrouwd waren. In de jaren dat hun mannen in het Witte Huis zat steunden zij hen door dik en dun en daar hoorde bij dat zij als rots in de branding dienden in tijden van rampspoed. Ze hebben een eigen weg uitgestippeld om hun rol als beschermer en vertrouweling van hun echtgenoot zo goed mogelijk te spelen. Ze spelen een grote rol in de beeldvorming van hun man en de wijze waarop invloed wordt uitgeoe-90 M. Wilke, ‘Getrouwd met de president of de premier. Nederlandse, Amerikaanse en Engelse First Ladies in een vergelijkend perspectief’, in: Groniek. Historisch Tijdschrift 166 (2005) 161-170, aldaar 169.
91 Spoor-Dijkema, Achteraf kakelen de kippen, 256. 92 Ibidem, 170.
40
fend en politiek wordt bedreven door vrouwen, dit alles buiten de institutionele kaders.93
De first lady is hét voorbeeld van informele invloed. Diners, recepties en informele gesprek- ken vormen voor iedere first lady het terrein waarop zij politiek te bedrijven. Nancy Reagan for- muleerde het als volgt: ‘neither marriage nor politics denies a spouse the right to hold an opinion or the right
to express it’. Van Nancy wordt beweerd dat haar echtgenoot niemand aanstelde voordat zij haar
toestemming had gegeven.94
Jackie Kennedy is wellicht de meest iconische echtgenote en weduwe geweest in de geschie- denis en voor mijn verhaal het belangrijkst. Met een vooruitziende blik gaf Jackie een week na de moord op Kennedy in 1963 een interview aan het populaire tijdschrift Life. Ze noemde daar de favoriete Broadway musical van Kennedy: Camelot. Zo creëerde ze het symbool voor de rege- ring van Kennedy: een mythische wereld geregeerd door koning Arthur waar goedheid hoogtij vierde. Jackie wilde, de Life journalist Theodore White en daarmee het Amerikaanse volk, dui- delijk te maken dat er nooit meer een Camelot zou zijn. Met het interview stelde zij de herinne- ring aan haar man veilig en zorgde ze dat de wereld Kennedy op een door haar vormgegeven manier ging herinneren.95
Toch zag de wereld er achteraf heel anders uit dan de versie van de geschiedenis die Jackie had gegeven. De mythe van Camelot laat ons zien dat herinneringen veranderen van kleur en intensiteit. Mensen zien en onthouden lukraak, vullen details zelf in of verdraaien de boel en geloven in de waarheid die voor hen het beste uitkomt. Kritische journalisten stelden bijvoor- beeld dat Kennedy meer stijl had dan dat hij inhoud gaf aan het beleid.96
Een echtgenoot profiteert over het algemeen goed van de populariteit via zijn first lady. Dat gold ook voor het echtpaar Spoor. Als echtgenote van de legercommandant was Mans Spoor voor de soldaten de vrouw van een held. Toen Mans met generaal Spoor trouwde begin april 1947 verwachte zij geen idylle en romantiek. Zij had haar toekomstige man al aan het werk gezien in Australië, maar de omstandigheden waren, terug in Nederlands-Indië, vele malen zwaarder, drukker en stressvoller. Het leven stond dag in dag uit volledig in het teken van het leger en de politiek. Afgezien, van de zaterdagavond, verteld Mans Spoor later, die was heilig:
Zaterdagavond was ons uitje naar De Harmonie in Batavia. Daar was altijd een leuk strijkje. Die avond was heilig hoor, voor mijn man en mij. Het moest wel heel erg zijn als het niet door kon gaan. We hadden daar een eigen tafel en ze lieten ons ook echt met rust.97
Mans Spoor had zeker in het begin slechts een plaatsje langs de zijlijn en moest weleens wat
93 K. A. Brower, First Lady’s. De charme en kracht van Amerika’s moderne presidentsvrouwen van Jacqueline Kennedy tot Michelle
Obama (Amsterdam 2006); K. Marton, Hidden power: presidential marriages that shaped our history (New York 2002).
94 G. Troy, ‘Mr. And Mrs. President? The rise and fall of the co-presidency’, in: Social Science Journal 37 (2000) 4. 95 T. H. White, ‘For president Kennedy. An Epilogue’, in: LIFE magazine, 6 december 1963; L. Rothman, ‘This is the real
Jackie interview with LIFE magazine’, geraadpleegd via de website http://time.com/4581380/jackie-movie-life- magazine/.
96 D. Bosscher, ‘Koninklijke families’ in de Verenigde Staten’, in: Groniek. Historisch Tijdschrift 178 (2008) 85- 96, aldaar 87. 97 Deze uitspraken zijn ontleend aan het interviewmateriaal verkregen van Jos Janssen en Martin van den Oever
41
wegslikken. Tijdens een diner bij gouverneur-generaal Van Mook zat zij niet op de plaats waar zij als echtgenote van de legercommandant volgens het militaire protocol behoorde te zitten. Spoor ergerde zich hier geweldig aan. Toen het nog een keer voorkwam, dreigde Spoor bij Van Mook dat mocht dit nog een keer gebeuren, hij de eetzaal onmiddellijk zou verlaten.98
Later blikte mevrouw Spoor terug dat ze meer een mannenvrouw was en in het algemeen niet zo goed met vrouwen overweg kon. Het kon haar niet zoveel schelen. Als ze haar werk maar goed kon doen. Het is niet zo gek dat ze minder goed met vrouwen dan met mannen kon op- schieten. Mans Spoor zat immers voortdurend in een mannenwereld: met haar eerste man in de binnenlanden van het dunbevolkte Sumatra en Nieuw-Guinea. Haar eerste echtgenote Klaas Galis was vaak van huis en zij zat dus veel alleen. De mensen die op bezoek kwamen wa- ren vissers, landbouwers, boswachters enzovoort. ‘Eigenlijk altijd mannen’, stelt ze tijdens een interview vast. Daarna was zij als vrouw aan het werk bij de NEFIS, en vervolgens als een echtge- note in een huwelijk met een hoge officier.99
Mevrouw Spoor bleef in tegenstelling tot generaal Spoor tijdens dit soort situaties met haar Groningse nuchterheid met beide benen op de grond staan. Waarschijnlijk ontstond deze wrij- ving doordat de echtgenote van Van Mook, met de eerdere echtgenote van Spoor mevrouw Kroeze in een Japans interneringskamp voor burgers had gezeten.100
Bij de troepen zou Mans Spoor als echtgenote van de charismatisch legerleider generaal Spoor desalniettemin enorm populair worden. Mans Spoor manifesteerde zich vanaf het eerste moment in Australië als zelfstandige vrouw en onderscheidde zich door aan het werk te gaan. Dat zij per 1 april, vlak voor haar huwelijk, ontslag bij de NEFIS nam ‘om zich op het huiselijke te richten’, zoals ze zelf, was niet gek. Vermoedelijk mocht Mans Spoor haar werkzaamheden voor de NEFIS niet voortzetten doordat er een dienstverbod voor getrouwde vrouwen in overheids- dienst was.
Dat Mans Spoor op tweeëndertigjarige leeftijd een unieke positie zou gaan invullen kon zij toen nog niet bevroedden. Als vrouw van de legercommandant weet zij al snel een unieke po- sitie in te nemen. Het huwelijk tussen het echtpaar Spoor was uitzonderlijk in die periode en onder die omstandigheden. Man Spoor ging het platform van haar man gebruiken om zich voor de soldaten en hun families in te zetten Mans bouwde tijdens de donkere dagen van de Politi- onele Acties haar ceremoniële rol naast haar man uit. Mans Spoor zocht naar werkzaamheden buitenhuis om zich nuttig te maken en werd zo onderdeel van de strijd.101
98 De Moor, Generaal Spoor, 241.
99 Deze uitspraken zijn ontleend aan het interviewmateriaal verkregen van Jos Janssen en Martin van den Oever (Stichting de Stobbe 2007). Mevrouw Spoor suggereerde tijdens het interview dat ze veel beter met mannen kon opschieten. Mans Spoor suggereert zelf dat vrouwen een hekel aan haar hadden omdat zij een man had ingepikt. 100 De Moor, Generaal Spoor, 241.
101 Het gedwongen ontslag bij het huwelijk voor vrouwen in overheidsdienst is in 1955 opgeheven door de inzet van PvdA-politica Hilda Verweij-Jonker.
Echtpaar Spoor in gesprek met sergeant De Vries © Nationaal Militairmuseum Soesterberg.
Mevrouw Spoor naast haar man en schout-bij-nacht G.B. Salm, Batavia 9 maart 1947 © Nationaal Archief / Dienstlegercontact, fotograaf onbekend.
Mevrouw Spoor en haar man verwelkomen generaal H.J. Kruls op vliegveld Kemajoran in Batavia, 1 mei 1947. © Nationaal Archief / Dienst Leger Contact, fotograaf onbekend.
Echtpaar Spoor neemt afscheid van de demobiliserende soldaten die met het schip Volendam terug naar Nederland keren, 21 juni 1947. © Nationaal Archief
Mevrouw Spoor mee op inspectietocht, 4 mei 1947. © Nationaal Archief / Dienst Leger Contact, fotograaf onbekend.
44