Door haar activiteiten buitenshuis groeide Mans Spoor in een rol van soldatenmoeder. Zij werd door zij een symbool van hoop. Door de omstandigheden ging zij onderdeel uitmaken van de le- gerhospitalen en de strijd. Mans Spoor zat aan het bed van soldaten en alle nachten lichtte zij de ouders in. In berichten en brieven die binnenkwamen van ouders en soldaten werd zij moeder
Spoor genoemd. Dat was haar beloning voor alle moeite, zorg en oververmoeidheid, schrijft ze in
haar herinneringen.117
De radio was voor Mans Spoor een kans die ze dankbaar aangreep om weer een rol van bete- kenis te spelen en een afwisseling met het huiselijke leven dat leeg was door de bezigheden van haar man. Eerder in Australië was ze het klankbord van Spoor en nu kan zij door haar praatjes op de radio weer een rol van betekenis voor hem spelen. Ze kon zich inzette voor wat Spoor het allerbelangrijkste vond: het welzijn en de inzet van de aan zijn bevel toevertrouwde militairen. Met het radioprogramma heeft Mans Spoor een blijvende plaats verworven in de herinnering van veel militairen en hun families. Nu nog spreken de veteranen over haar bezoek aan de hos- pitalen waar ze lagen.118
Doordat Mans Spoor bij de NEFIS als archivaris aan de slag ging was zij vermoedelijk door- drongen van het belang van informatie. Haar werk bij de inlichtingendienst zorgde ervoor dat Mans Spoor het belang van informatievoorziening inzag en feeling met de pers kreeg. Haar latere opmars in de openbaarheid gaat dan ook terug op de jaren in Australië en bij de LVD. Haar ra- diopraatjes waren de eerste stappen naar een publiek optreden. Toen Mans Spoor de kans kreeg van de LVD om als radiopresentatrice aan de slag te gaan greep zij die met beide handen. Door haar harde werken voor de radio kunnen we stellen dat Mans Spoor ervan overtuigd was dat ze een publieke taak had en dat het veel vruchtbaarder was informatie en voorlichting te geven dan de pers op afstand te houden. Haar rol als soldatenmoeder kwam de Legervoorlichtings- dienst tijden de militaire acties goed van pas. Mans Spoor bracht een rooskleurig beeld naar
117 Spoor-Dijkema, Achteraf kakelen de kippen, 214.
118 Website van OVW Bataljon van de Tijgerbrigade Sepatoe Roesak december 2010, geraadpleegd op de website: https://www.sepatoeroesak.nl/Sepatoe%20dec%202010.pdf; ‘Mevrouw Spoor bericht naar huis’, Wapenbroeders, 17 maart 1949; Op verschillende veteranenwebsite worden de berichten van Mevrouw Spoor en haar soldatenmoeder rol genoemd, zie website, http://www.heemkundekringrosmalen.nl/images/pdf/rosmalla/RosmallaExtra08.pdf. Ook: http://www.veluwebataljon.nl/index.php/brieven-uit-indie/java. Hier wordt bevestigd met brieven van een Nederlandse soldaat dat het ‘te danken is aan Mevrouw Spoor, dat, indien U iets ernstigs zou overkomen, zij thuis volledig op de hoogte worden gesteld en ook op de hoogte blijven.”
50
buiten door familieleden en geliefden gerust te stellen via haar radiopraatjes.
De Nederlandse bevolking kende Mans Spoor min of meer menselijk door haar radiouitzen- dingen. De waardering voor mevrouw Spoor onder de Nederlandse bevolking was jarenlang groot. Begin jaren vijftig stond zij zelfs enkele jaren heel hoog op een lijst van de meest bewon- derde vrouwen van de wereld samengesteld door middel van een enquête van het Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie (NIPO). Boven haar stonden Eleonoor Roosevelt, de atlete Fanny Blankers-Koen, de katholieke socialiste mevrouw Straalman-Cremer en de predikante Nicolette Bruining van de VPRO. Op de vijfde plek stond mevrouw Spoor-Dijkema.119
De lijst vrouwen toont dat het Nederlandse volk hun voorkeurstem gaven aan publiek be- kende, eigenzinnige en krachtige vrouwen die ergens voor stonden. Ze waren trouwe echtge- notes of verbonden met het geloof. In 1950 stond Mans Spoor nog op nummer vier. In de jaren zestig en zeventig is ze echter niet meer terug te vinden op de lijst van het NIPO. De vrouwen uit de jaren vijftig zijn vervangen door andere publieke figuren als Mies Bouwman, Marga Klompé, Freule Wittewaal van Stoetwegen en Haya van Someren-Downer. Bij de Indië-veteranen bleef ze haar hele leven bekend en populair als soldatenmoeder.120
Mans Spoor speelde voor vele soldaten en hun families in deze periode een onmisbare rol als symbool van hoop. Toch had het huwelijk van het echtpaar Spoor wel degelijk politieke trekken. De politieke spanningen en de enorme lange werkdagen in de hitte van Batavia eisten hun tol. In een interview met een journalist van het Reformatorisch Dagblad in 2009 vertelde Mans Spoor dat zij helemaal overwerkt geraakt was. Net als haar echtgenoot had ze in zeven jaar tijd nooit vakantie gehad.121
Het huwelijk van het echtpaar Spoor had wel degelijk politieke trekken. De publieke acti- viteiten van Mans Spoor waren bedoeld ter ondersteuning van de troepen, het thuisfront en haar man. Daarbij kwam aan bod dat ze wat betreft haar werkzaamheden buitenhuis veel steun kreeg van de mensen in haar Indische omgeving – vooral van de militaire voorlichtingsdien- sten. Vanaf 1949 – na de dood van generaal Spoor – nam Mans al dan niet noodgedwongen in de richting van een meer invloedrijke rol in de publieke arena aan. Zij trad met steeds meer zelf- vertrouwen in de openbaarheid.
119 ‘Mevrouw Roosevelt de meest bewonderde vrouw’, in: De Heerenveensche Koerier: onafhankelijk dagblad voor midden-
zuid-oost-Friesland, 6 november 1952. Het Vrije Volk; Democratisch-Socialistisch Dagblad, 6 november 1952, bericht over de
enquête op de voorpagina van de krant.
‘Mevrouw Roosevelt de meest bewonderde vrouw. Vele mannen stelden hun vrouw favoriet’, in: Provinciale Drentsche en
Asser Courant, 8 mei 1950.
120 ‘Minister Luns wordt nog steeds bewonderd’, in: Leeuwarder Courant: hoofdblad van Friesland, 20 juli 1969; ‘Mies nog steeds nog steeds meest bewonderde vrouw’, in: Nieuwsblad van het Noorden, 5 januari 1970.
121 L. Vogelaar, ‘In de clinch met kakelende kippen. Weduwe van legercommandant Spoor: met de kennis van ons Indische verleden is het slecht gesteld’, in: Reformatorisch Dagbad, 10 juli 2009. Geraadpleegd via de website http:// www.digibron.nl/search/detail/012dbc5d3b908dedc36789a4/in-de-clinch-met-kakelende-kippen.
Mans Spoor deelt een beker met ijs uit in het Militaire Hospitaal in Batavia, 6 september 1948.© Nationaal Archief, Dienst Leger Contact, fotograaf R.G. Jonkman.
Het echtpaar Spoor op bezoek in de Militaire Hospitalen in Batavia. © Nationaal Militair Museum Soesterberg / fotograaf onbekend.
Mevrouw Spoor geeft een hand aan mevrouw Simons die haar zal vervangen bij het radiowerk voor de gewonden, 30 maart 1949. © Nationaal Archief, Dienst Leger Contact, fotograaf onbekend.
Het echtpaar Spoor op bezoek in de Militaire Hospitalen in Batavia. © Nationaal Militair Museum Soesterberg / fotograaf onbekend.
53