De senior gaat het helemaal maken
E. van der Spek
Welke benamingen zijn voor oudere mensen in omloop en waaraan geven zij de voorkeur? Over deze vraag, die ik in het aprilnummer van vorig jaar stelde, hebben zich vooral de ouderen zelf gebogen. Blijkens de reacties is onze oproep door verschillende instanties overgenomen, in één bejaardencentrum werd er zelfs een gespreksgroep aan gewijd. De meeste reacties richtten zich op neutrale benamingen; slechts één inzender waagde zich aan een inventarisatie van scheldwoorden, waarbij het Vlaamse ouwe tettenzot (tet = vrouwenborst) het meest opmerkelijke lemma was.
Wanneer geplukt?
Uit de reacties spreekt vooral verwarring over het grote aantal termen dat in omloop is om ouderen aan te duiden. Daarbij is bovendien niet altijd duidelijk wie tot welke groep behoort. Zo worden naast de term derde pluk ook de gallicismen derde leeftijd (troisième âge) en vierde leeftijd gebruikt, maar er bestaat onenigheid over de leeftijdsgroep die met deze termen aangeduid wordt. Eén informant laat de vierde leeftijd bij zeventig jaar beginnen, een ander stelt tachtig als minimum. Overigens blijkt er in België een systeem van pensioensparen te bestaan dat derde-leeftijd-sparen genoemd wordt. Zou je daar nog aan mogen deelnemen als je de vierde leeftijd hebt bereikt?
De bovengenoemde termen maken duidelijk dat er behoefte aan bestaat de groep van ouderen verder onder te verdelen. Dat is logisch: deze groep is zeer groot en divers van samenstelling, en vitale jongbejaarden van 65 weten zich door een generatiekloof gescheiden van hun hoogbejaarde voorgangers. Deze behoefte uit zich onder meer in een groot aantal groepen plussers: naast 65-plussers wordt ook gesproken over 55-, 60-, 70- en zelfs 80-plussers. Al deze leeftijdsgrenzen geven voor de betrokkenen blijkbaar een bepaalde cesuur aan. Daarnaast wordt, volgens een informant, de term
plussers ook in generieke zin gebruikt, zonder dat duidelijk is wat daarvoor de
minimumleeftijd is.
Alle plagen van Egypte
De voorkeuren van de ouderen lopen redelijk parallel. Een woord waaraan iedereen de pest lijkt te hebben, is vergrijzing: ‘grauw, triest en neerdrukkend’ schrijft een informant; een ander noemt het ‘kleurloos, grauw, armoedig’. Wat daarbij meespeelt, is dat men dit woord gevaarlijk acht bij de vorming van maatschappelijke
vooroordelen, zoals die ook besloten liggen in grijze golf. In een brief wordt dit vooroordeel als volgt weergegeven: ‘De vergrijsden maken immers de
gezondheidszorg zo duur, ze werken niet meer maar genieten toch inkomen, alle plagen van Egypte die
onze maatschappij treffen, worden op deze groep afgeschoven - met uitzondering van Aids dan altijd.’ Twee keer wordt als alternatief voor vergrijzing de term
verzilvering voorgesteld, ‘wat een bekroning inhoudt, een erkenning, zij het dan in
jaren’.
Bij het kiezen van de meest passende benaming twijfelen de inzenders tussen een neutrale term zonder opsmuk - zoals ouderen - en een licht-eufemistische benaming, zoals senioren. Eufemismen die er te dik opliggen, zoals de andere jaren of het Amerikaanse modern maturity, worden afgewezen. Senior lijkt in het algemeen de voorkeur te hebben. Uit Vlaanderen komt nog tot ons de afgeleide term seniorie voor een luxe verzorgingsflat, terwijl in Duitsland het woord Seniorenteller in gebruik blijkt te zijn voor een niet al te grote portie in hotels en restaurants.
Nieuwe doelgroep
De term senior is overigens een weerspiegeling van een andere tendens, die haaks staat op de denkwijze die uit de term vergrijzing spreekt. Ziet degene die over
vergrijzing spreekt de oudere vooral als een sociaal en logistiek probleem, degene
die senior zegt, denkt eerder aan toekomstige marketing-mogelijkheden. ‘De Derde Jeugd zal een steeds belangrijker consumentendoelgroep worden’, schrijft Willem Pijffers in Niet goed, geld kwijt. ‘Welgestelde positieve senioren (WEPS), verenig u! Kom van die snorfiets af, en laat de grijze motor krachtig knallen.’ Deze tendens zou het denken over ouderen onbewust op een positieve manier kunnen beïnvloeden. Maar de pensioenadviseur van wie ik onlangs een mailing kreeg met de kreet ‘als u eerder aan de surfplank denkt dan aan de eendjes in het park’ lijkt toch een iets te rooskleurig beeld van zijn doelgroep te hebben.
Met dank aan: M. Graafmans, J. Th. M. Loer-Olivier, G. Aerts, H. Janssen, R. Muschter, W. d'Haeyer en R. Thys.
Malapropismen (5)
* Ik heb het met twee-continentenlijm vastgemaakt. * Nee, mijn hond kan nog niet aborteren.
* Politici hebben een steentje voor als het gaat om belastingheffing. * Kunt u mij de weg wijzen naar het terminaal-bad van Valkenburg?
* Mijn vrouw ligt al twee jaar in de kinologische afdeling van het ziekenhuis. * Dat vind ik nu een inbreuk op mijn privaat.
* Zijn moeder was de drijvende veer in zijn leven. * Die Reagan, dat is een echte volksmanager.
* Het beroep van automonteur wordt een beetje onderkend. * We zullen zijn wandelgangen nagaan.
* De werknemers willen zeggenspraak. * De spreker kreeg een staande ovulatie.
* Dat huis is bedoeld voor pertinente bewoning. * Mijn fiets is professorisch gerepareerd.
* Wie last heeft van hooikoorts, is agrarisch voor stuifmeel.
* De scherpe patronen moeten het geheel een extra dementie geven. * Blameer jij de boontjes ook altijd voor het invriezen?
* Heeft de natuur u partner gespeeld?
* Op indigestie van Piet stel ik het volgende voor.
* Morgen moet ik voor de afdeling naar een terechtzitting. * Doe toch niet altijd meteen zo verongelukt.
* Je wordt door hem continent op je nummer gezet. * Mijn schoonzuster loopt in de lappenmand.
* De buurman heeft zo'n gevaarlijke hond, een pisboel. * Op deze foto staat Wout tegen ons te hoereren. * Wat loopt dat meisje toch bouwvallig!
* De onverzekerde eigenaar is door deze miljoenenschade totaal geürineerd. * Hij had zo'n blouse met pouletten op de schouders.
* Zijn collega's zijn daar geboren en opgetogen.
* De sergeant kon de dienstplichtigen de heldendaden met staven bewijzen. * Daar zitten diverse kinderen van pluimage.
* Het bestuur reilt en zeilt de vereniging.
* Na het ongeluk is hij drie weken onbewust geweest.
* Ik heb geen zin om als laatste der mohammedanen hier te blijven. * Als zich karmeliteiten voordoen, kunt u bij mij terecht.
* Moet dat stand op heden gebeuren?
* De daders maakten zich schrijlings uit de voeten. * Dat is een wet van meten en persen.
* Neem de hond niet op schoot, hij minnestreert!
* Me neus is niet in orde; ik moet van de dokter naar de poliepkliniek. * Jozef van Arie met Thea.
* Ik kan die volgorde maar niet chronisch krijgen. * Martina Navratilova is Tsjechische van geboortewege.
* Ik moet naar de tandarts om iets aan mijn prognose te laten veranderen. * Op het maken van dat soort moeilijke caramboles heeft hij permanent. * Mijn man moet voor catechisatie naar 't ziekenhuis.
* De afbeeldingen op tegels werden vroeger getekend met behulp van slabónen. Gehoord of gelezen en ingezonden door: R. Albrecht, Epe; J.D. Beltman, Castricum; P. van Cleef, Amsterdam; B. Clement, Rotterdam; drs. E. Dobber, Amstelveen; E. Dokkum, Amsterdam; M. Dommisse, Arnhem; M.A. Ens-Roessel, Den Haag; drs. A.J. van Golde, Amsterdam; P. ten Hagen, Bussum; O. van Hest, Brielle; G. Heij, Driebergen; D. Hoen, Amsterdam; ing. W.F.M. Janssen, Amsterdam; A. Jonker, Amsterdam; S. Kieboom, Aalst; M. de Koning, Amstelveen; W. van der Kraan, Drempt; W. Lubberding; dr. ir. E.R. Muhring, Middelbeers; A. Niemeyer van Weyer, Breda; J.W.J. Philipsen, Wessem; L.A. Rang, Driebergen; C.L. van Santen,
Paterswolde; A.E. Staalman-Boer, Haarlem; E.B. van der Steur, Amsterdam; D.J.W. Teding van Berkhout, Voorburg; E. Vogel-Wezeman, Haarlem; dr. C.A. Zaalberg, Leiden; en redactieleden van Onze Taal.
InZicht
Redactie Onze Taal, met bijdragen van Nico Groen & Erik Viskil Debatteren
Debatwedstrijden zijn in Nederland in korte tijd populair geworden. Debatteren over
beleid van A. Braet en R. Berkenbosch is de eerste Nederlandse handleiding voor
het houden van deze wedstrijden. Er wordt in uiteengezet hoe een ‘debater’ zich op een wedstrijd kan voorbereiden, hoe de strijd gestreden moet worden en welke strategieën de deelnemers daarbij ten dienste staan. Debatteren over beleid. Beknopte
handleiding voor academisch debatteren is uitgegeven door Wolters-Noordhoff en
kost f 24,50.
Beleidsteksten
In Handleiding voor beleidsteksten geeft T. Lamers aanwijzingen voor het opstellen van alle soorten teksten die beleidsmakers regelmatig schrijven. Hij onderscheidt vier categorieën: beleidsnota's, beleidsbrieven, notulen en jaarverslagen. Aan elke categorie wordt uitgebreid aandacht besteed. Handleiding voor beleidsteksten is verschenen bij uitgeverij Coutinho en kost f 27,50.
Voorlichting
Bij uitgeverij Coutinho verschijnen twee boekjes over zakelijke communicatie. In
Die folder van u wordt uitgelegd wat een goede folder is en hoe, stap voor stap, zo'n
folder kan worden gemaakt. He boekje bevat voorbeelden, illustraties en een handig werkplan dat als leidraad bij het maken van een folder kan worden gebruikt. Die
folder van u is geschreven door W.F. Geradts en kost f 17,50.
Geen commentaar is een handleiding voor woordvoerders van organisaties, waarin
duidelijk wordt gemaakt welke gesprekstechnieken woordvoerders ter beschikking staan om zich teweer te stellen tegen kritische vragen van journalisten. De auteur gaat in op de werkwijze van journalisten en geeft systematisch aan op welke wijze voorlichters zich het best op hun taak kunnen voorbereiden. Geen commentaar is geschreven door Martin Meulenberg en kost f 24,50.
Algemeen Nederlands
In februari werd L. Peeters, hoogleraar historische taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam, 65 jaar. Ter gelegenheid daarvan wordt de verzamelbundel Taalopbouw
als Renaissanceideaal uitgegeven. Daarvoor is een keuze gemaakt uit Peeters'
artikelen die gaan over de opbouwperiode van het algemeen Nederlands en de relatie tussen volkstaalgrammatica en literatuur. Het boek verschijnt onder redactie van G.R.W. Dibbets, J. Noordergraaf en M.J. van der Wal bij uitgeverij Rodopi en kost
f 39,50.
Redelijkheid
Onder redactie van de Belgische taalfilosoof Herman Parret verscheen onlangs In
alle redelijkheid, een bundel opstellen over redelijk denken, spreken en handelen.
Een drietal opstellen is geheel aan taal gewijd: de logicus Frank Veltman gaat in op redelijkheid in het redeneren, de conversatieanalytica Dorothea Franck behandelt de principes die een rol spelen in redelijke gesprekken, en de taalbeheersers Frans van Eemeren en Rob Grootendorst zetten uiteen wat een redelijke discussie is. In alle
redelijkheid. Standpunten over het denken, spreken en handelen van de redelijke mens wordt uitgegeven door Boom en kost f 36,-.
Betogen schrijven
In Het schrijven van betogen geven de taalbeheersers Willem Koetsenruijter en Pauline Slot aanwijzingen voor het zorgvuldig formuleren van standpunten en argumenten. De voorbeelden, die voornamelijk ontleend zijn aan betogen over kunst en cultuur, maken het boek bij uitstek geschikt voor (aankomende) recensenten, voorlichters van culturele instellingen en cultureel-beleidsmedewerkers. Het schrijven
van betogen. Handleiding voor het opstellen van argumentatieve teksten is het tweede
deel uit de serie Taalvaardigheid in de beroepspraktijk van uitgeverij Martinus Nijhoff en kost f 19,90.
32