• No results found

Register van gebruikte vaktermen en -uitdrukkingen

In document Onze Taal. Jaargang 59 · dbnl (pagina 167-170)

De omwenteling in Midden-Europa Nieuwe Duitse spelling in de maak

H. Register van gebruikte vaktermen en -uitdrukkingen

Kennelijk wil men niet alleen de spelling in engere zin regelen (D en E), maar ook allerlei randproblemen, en zelfs de interpunctie. Bij elke rubriek doorloopt het voorstel drie fasen: voorlopige formulering door hetIDS; bespreking met binnen- en

buitenlandse werkgroepen en definitieve formulering ‘op wetenschappelijk niveau’; de ambtelijke en ten slotte de politieke molen. Voor de uiteindelijke invoering - met verplichte toepassing bij onderwijs en overheid - mikt men op 1993.

Voor de rubrieken A, B en C was de eerste fase van de procedure bij het verschijnen van het rapport al afgesloten. Aan de tekst van deze drie voorstellen zal dus voorlopig niets veranderen. De discussies over D, E en F duren echter voort. Voor de rubrieken G en H zijn nog geen concrete voorstellen gepubliceerd. (F, G en H vallen buiten de regeringsopdracht.) In dit artikel wordt de stand van zaken per eind april 1990 weergegeven. Omdat interpunctie bij ons gewoonlijk niet als een onderdeel van de spelling wordt gezien, blijft rubriek A onbesproken.

B. Woordafbreking

In het tegenwoordige systeem worden enkelvoudige woorden, net als in het

Nederlands, in beginsel afgebroken volgens hun ‘gesproken’ lettergrepen: mei-nen. Deze regel kent in het Duits enkele uitzonderingen met vreemd aandoende resultaten:

He-xen, be-ste, Si-gnal. Voor afleidingen geldt hetzelfde systeem: Mei-nung, maar wid-rig, verwahrlostes.

Samenstellingen worden daarentegen afgebroken volgens hun componenten:

Mein-eid. Ook dit is in beginsel net als in het Nederlands, maar DUDEN past deze

regel bij bastaardwoorden veel consequenter toe dan wij gewend zijn: auto-chton,

Hekt-ar, Inter-esse, Chir-urg. Slechts in heel enkele gevallen wint de Sprechsilbe

het van de Griekse of Latijnse achtergrond: Epi-sode, ab-strakt.

De voorgestelde regeling schaft de bedoelde uitzonderingen grotendeels af: be-ste wordt bes-te en Si-gnal wordt Sig-nal. Een van die uitzonderingen wordt echter gehandhaafd (wid-rig blijft zo) en zelfs consequenter toegepast, waardoor weer nieuwe rarigheden ontstaan: Dip-lom, Fab-rik. Dwars door dit nieuwe systeem loopt een zogenoemde Freizone: leenwoorden mogen naar keuze op de oude of de nieuwe manier worden afgebroken. Dus Si-gnal of Sig-nal, Fab-rik of Fa-brik, het is straks allemaal even ‘goed’. Ook bij de samenstellingen komt er een tolerantiezone. Samenstellingen die voor de leek niet als zodanig herkenbaar zijn, mogen zowel volgens de componenten- als volgens de uitspraakmethode worden afgebroken. Dit geldt zowel voor bastaardwoorden (Hekt-ar/Hek-tar, Päd-agogik/Pä-dagogik) als voor oude inheemse woorden (war-um/wa-rum, ein-ander/ei-nander). In het Nederlands zijn we met dit probleem vertrouwd, ook voor de tweede categorie:

C. Aaneenschrijven

Hier wordt nagegaan wanneer een reeks van twee of meer bijeenbehorende woorden als een woordgroep dan wel als een samenstelling moet worden behandeld: oben

erwähnt of obenerwähnt? In de norm van 1902 is dit onderwerp niet met zoveel

woor-den gereglementeerd. DUDEN heeft in zijn woorwoor-denlijst natuurlijk over talrijke individuele gevallen moeten beslissen en bovendien een achttal regels opgesteld. Het blijft echter een wildernis waarin men Auto fahren naast radfahren en eislaufen tegenkomt. (Het beeld wordt nog bonter als men ook op het hoofdlettergebruik let:

ich fahre Rad, maar ich laufe eis.) Het nieuwe voorstel bevat afzonderlijke regels

voor elk van de voornaamste woordsoorten. Zo zullen woordreeksen die werkwoorden of bijvoeglijke naamwoorden vormen, in beginsel niet meer aaneengeschreven worden: Rad fahren, leicht verdaulich. Er zijn echter tal van uitzonderingen en soms wordt de vrije keus gelaten: leichtverdaulich mag ook.

Vormt de reeks een zelfstandig naamwoord, dan wordt zij, net als in het Nederlands het geval is (was?), altijd aaneengeschreven: Nichtraucher, Goetheallee. (Men kan hiermee, zoals bekend, heel wat verder gaan dan in het Nederlands. Hoeveel woorden hebben wij nodig om termen als Nichtbenzinfahrzeuge of Soll-Bruchstelle te vertalen?) De regel geldt natuurlijk ook voor zelfstandig gebruikte werkwoorden, zoals das

Sichausweinen en, jawel, das Radfahren.

In deze rubriek wordt ook het gebruik van het koppelteken behandeld. De twaalf regels die DUDEN hiervoor heeft opgesteld, worden gecomprimeerd tot twee: een voor de mag- en een voor de moet-gevallen. Het zal straks geoorloofd zijn om

Hawaiiinseln, Teeernte en Zooorchester te schrijven, want in dergelijke gevallen

wordt het gebruik van het (nu nog voorgeschreven) koppelteken facultatief. Maar alle streepjes in zum Aus-der-Haut-Fahren blijven verplicht.

D. Spelling van inheemse woorden

Een berucht onderdeel van DUDEN is de regeling voor gevallen waarin door het vormen van een samenstelling een opeenvolging van drie gelijke medeklinkers ontstaat. Schiff + Fahrt levert Schifffahrt op, maar de voorgeschreven schrijfwijze is Schiffahrt. Evenzo Brennessel, Zollager, Sperriegel, Photogrammetrie, enz. Anderzijds behouden Sauerstoffflasche en Fusssohle hun drie medeklinkers, en dat zijn niet de enige uitzonderingen. Het geheel vormt een keurig gesloten systeem, maar zo vertakt dat een beschrijving hier achterwege moet blijven vanwege de plaatsruimte (tenslotte heet dit blad niet Hun Taal).

Voorgesteld wordt nu, dit hele systeem af te schaffen, zodat opeenvolgingen van drie medeklinkers in alle gevallen intact blijven. (Een hele opluchting voor ontwerpers van tekstverwerkingsprogramma's.) Er komt ook iets analoogs voor opeenvolgingen van twee gelijke medeklinkers: Roheit wordt Rohheit.

De overige wijzigingen hebben betrekking op vrij kleine categorieën of zelfs op individuele woorden (Frevel wordt Frefel en Thron wordt Tron). Verder zal de

fehlerträchtige scheidslijn tussen ß en ss worden rechtgetrokken. Of daß, de nummer

één in de spelfoutenstatistiek, das wordt, is nog niet beslist. Er wordt ook nog gestudeerd op een regeling voor de Wortzeichen:

apostrof, weglatingsstreepje, puntenreeks, schuine streep, punt achter bepaalde afkortingen en getallen.

Alles bijeen lijkt dit misschien een wat mager resultaat voor het centrale onderdeel van een project waar jarenlang aan gewerkt is. Het aanvankelijke IDS- voorstel, zoals dat nog in het rapport is afgedrukt, bevatte inderdaad veel ingrijpender vernieuwingen. Deze zijn echter intussen door de werkgroepen als te radicaal verworpen. Alleen het bovenstaande residu zal de verdere procedure volgen.

In document Onze Taal. Jaargang 59 · dbnl (pagina 167-170)