TERUG NAAR STEM VAN ERGOTHERAPEUTEN

De aangereikte kennis uit het gedachtegoed van Fromm helpt mij om onder ogen te zien dat het doen van het goede, het doen van het waarde(n)volle in professioneel handelen gezien kan worden als een levenslange uitdaging. Het waarde(n)volle in relatie brengen tot de ander vraagt om morele kracht als leidraad. Deze morele kracht ondersteunt in omgaan met de bij het leven horende ambiguïteit. Hierdoor creëert de mens meer vrijheid in zijn handelen. Hij kan daarmee ruimte scheppen voor creativiteit en morele keuzes vanuit het innerlijke, humanistische zelf. Op deze wijze legt Fromm een verbinding tussen handelen van individuen en bijdragen aan een gezondere samenleving.

Ambiguïteit beter kunnen duiden, beter leren begrijpen in relatie tot waarde(n)vol professioneel handelen, tot normatieve aspecten in professioneel handelen, vraagt om een dieper doordringen in verhalen die daarover verteld kunnen worden. Het belang hiervoor vind ik in het gedachtegoed van Fromm. Hij laat mij zien dat ambiguïteit (onzekerheid over betekenisgeving, tweeslachtigheid, meerduidigheid) bij het leven hoort en zich uit in hoe betekenis gegeven kan worden aan hoe de mens zich verhoudt tot de ander in deze samenleving. Door weg te lopen van deze permanente

Hoofdstuk V

onevenwichtigheid, door zich voortdurend aan te passen aan de macht van de ander, raakt de mens juist de eigen identiteit kwijt en versterkt daarmee juist het gevoel van onzekerheid. Leert de beroepsbeoefenaar deze ambiguïteit niet te omarmen, het spanningsveld niet te duiden door het laten klinken van de innerlijke stem, dan zullen vervreemding en onzekerheid een reëel gevaar betekenen voor verder professionele ontplooiing en versterking om te kunnen bijdragen aan een gezonde samenleving. Dit vraagt volgens Fromm om het naar voren halen van de morele kant van het krachtenspel. Het vraagt dus om versterking van innerlijke krachten om te leren omgaan met deze onzekermakende ambiguïteit, in een wereld die vooral aandacht heeft voor krachten als rendementsdenken, beheersing en zekerheid (Schreurs, 2015). Om uit de positie van beknelling te komen, ziet Fromm juist een perspectief richting het creëren van meer vrijheid en het creëren van ruimte om het eigen geweten, de innerlijke stem te laten klinken. Fromm roept op tot het inzetten van het scheppend vermogen van de mens en dat daarin rede, kennis en verbeeldingskracht sleutelbegrippen zijn om zich vanuit een eigen identiteit, een eigen zelf te oriënteren op en zich te verbinden met de samenleving.

Dit roept de vraag op wat ergotherapeuten daarover vertellen. Om meer zicht op het concept van ambiguïteit in professioneel handelen van ergotherapeuten te krijgen en om daarmee meer waarde(n)volle aspecten in dat professioneel handelen te kunnen duiden, ga ik terug naar de negen ergotherapeuten voor een tweede gesprek. In deze gesprekken ga ik op zoek naar de innerlijke stem van ergotherapeuten, om het essentiële thema ambiguïteit, dat uit verkenning van het gedachtegoed van Fromm naar voren is gekomen, verder te verkennen. Deze verkenning is mijn volgende stap in het leren begrijpen van waarde(n)vol professioneel handelen van ergotherapeuten en wordt beschreven in het volgende hoofdstuk.

HOOFDSTUK VI

ketensVanVrijheidin

professioneel

handelen: ambiguïteit

De mens is vrij, maar hij vindt zijn beperking in zijn eigen vrijheid. (Simone de Beauvoir 1908-1986. Bron: The Ethics of Ambiguity, 1947)

6

Ketens van vrijheid in professioneel handelen: ambiguïteit

6.1 INLEIDING

In dit hoofdstuk richt ik mij specifiek op een thema dat zich onthult uit vertelde verhalen van ergotherapeuten over waarde(n)vol professioneel handelen. Dit is het thema ‘ambiguïteit’. Het thema ‘ambiguïteit’ is een thema, dat niet openlijk in het discours over waarde(n)vol professioneel handelen naar de voorgrond komt. Het is een thema dat meer tussen de regels door zichtbaar is geworden. Een thema, dat zich als het ware aandient aan de onderzoeker bij nadere beschouwingen van de verhalen met de gesprekspartners en gezien wordt als een essentieel onderdeel van professional-zijn in een voortdurend veranderende, complexe samenleving (Dall’Alba, 2009). Het wordt geduid in relatie tot onzekerheden in betekenisgeving in professionele praktijken (Jacobs, 2010) en is wellicht het lastigste en een omstreden aspect om te belichten. Het thema ‘ambiguïteit’ vraagt om een ontvouwing in de verwachting dat deze ontvouwing bijdraagt aan het creëren van meer professionele vrijheid, om het waarde(n)volle te kunnen doen als beroepsbeoefenaar.

In dit hoofdstuk zet ik om die reden een volgende stap in het leren begrijpen van waarde(n)vol professioneel handelen van ergotherapeuten. Ik kijk of ik aanvullende inzichten over normatieve, waarde(n)volle aspecten ontdek als ik aan de hand van dit thema nog een stap dieper door probeer te dringen in verhalen van ergotherapeuten over professioneel handelen. Voor het maken van deze stap ben ik teruggegaan naar de negen ergotherapeuten die ik eerder gesproken heb. In het voorgaande hoofdstuk is helder geworden dat het leven van de mens van nature ambigue is. Dit betekent dat er altijd sprake is van een spanningsveld in hoe de mens zich kan verhouden tot de samenleving en hij daarin ook van nature de neiging heeft zekerheid te zoeken bij de ander of in het andere om hem heen. Fromm laat in zijn theorie zien dat het spanningsveld, waarin de mens leeft, kenmerken heeft van verschillende polen en dat er altijd sprake is van een verlangen naar vrijheid en een onderwerping aan macht. Het creëren van professionele vrijheid en van professionele ruimte in dat spanningsveld is daarin een essentieel onderdeel en staat in relatie met hoe de mens zich verhoudt tot de samenleving. Op basis van deze inzichten heb ik dilemma’s, inzichten en stellingen geconstrueerd, die voortkomen uit mijn opgedane inzichten tot nu toe. Ergotherapeuten hebben voor de tweede keer hun meningen en ervaringen gedeeld en hebben mij op die manier vervolgverhalen aangereikt voor een verdere verkenning van mijn onderwerp van onderzoek. Om tot verdiepende, waarde(n)volle inzichten te komen, heb ik mij gefocust op enkele relevante concepten uit het denken van Fromm (die later in dit hoofdstuk worden belicht) en aansluiting gevonden in de Voice-Centered Relational Method (Gilligan, Spencer, Weinberg, & Bertsch, 2006). De representatie van mijn inzichten uit deze vertelde verhalen is voor mij als onderzoeker dan ook de

Hoofdstuk VI

kern van dit hoofdstuk. Ik start met een beschouwing over de logica van ambiguïteit om mijn frame van denken, kijken en doen binnen dit hoofdstuk te verhelderen en te verantwoorden. Voordat ik mijn inzichten uit de vertelde verhalen beschrijf, geef ik een korte toelichting op de methodiek van analyse om door te dringen tot de innerlijke stem van de verteller, of, zoals Fromm dit benoemt, de innerlijke stem van de rede, om normatieve aspecten zoals die zich voordoen in de verhalen te beschouwen.