DIEPER KIJKEN, LEZEN EN ‘LUISTEREN’ NAAR DE VERHALEN

Wat bij het lezen van de transcripten van alle interactiviteiten met ergotherapeuten opvalt, is dat alle gesprekspartners verrast zijn door het idee van ‘waarde(n)volle professionaliteit’ en vertellen dat zij niet veel nadenken over hun eigenwaarden of waarde(n)vol professioneel handelen. Dit geeft al snel de indruk dat er weinig bijzonders gebeurt in relatie tot dit onderwerp. De gesprekken gaan veelal over praktische voorbeelden uit de dagelijkse praktijk, verhalen over ervaringen met cliënten, voorvallen binnen de organisatie waarin zij werken of opvattingen over samenwerken met andere professionals. Het gaat over gewone, dagelijkse, professionele handelingen, die horen bij het uitoefenen van het beroep. Het gaat over ‘gewoon doen’ (Van Hartingsveldt, 2016, p. 7). Het gaat over ‘Being occupied in the Everyday’ (Wright-St. Clair & Smythe, 2013, pp. 25-37), waarmee Wright-St. Clair en Smythe laten zien dat, kijkend door de lens van John Dewey, alledaagse activiteiten iets zeggen over gewoontes en routines. Alledaagse activiteiten zijn een mengeling van verleden, heden en toekomst in een risicovolle wereld, waarin het onverwachte altijd kan gebeuren. Stabiliteit en instabiliteit zijn daarin dan onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vanuit dat perspectief op alledaagse activiteiten is mijn verwachting dat bij een dieper, anders kijken in de vertelde verhalen, wellicht het onverwachte zichtbaar wordt; dat ik zicht krijg op het ongewone in het alledaagse; dat een andere manier van kijken, lezen en ‘luisteren’ naar de verhalen mij aanzet tot reflectie en mij verder brengt in het begrijpen van professioneel handelen van ergotherapeuten.

Wat we willen20_: Momenten Van helderheid

Of beter nog: van grote Klaarheid

Schaars zijn die momenten En ook nog goed verborgen Zoeken heeft dus

Nauwelijks zin, maar Vinden wel

20. Martin Bril 1959 -2009 (Uit het gedicht ‘Kunst’ komt uit de bundel ‘Verzameld werk’, in 2002 verschenen bij Uitgeverij 521, Amsterdam.)

Hoofdstuk IV

De gekozen woorden in dit gedicht van Martin Bril aan het begin van dit hoofdstuk zijn raak en geven de gedachte: ja, dat is het, zo voelt het, dat is het. Ik kwam het ergens tegen, ik was naar iets anders op zoek; ik vond dit gedicht gewoon en dat was voor mij een moment waarin ik voelde: het gaat misschien niet om geraakt worden door, maar dat een moment ergens aan raakt wat niet tastbaar is, wel voelbaar is, misschien wel om aangeraakt worden door iets onzichtbaars, maar o, zo treffend van klaarheid, van inzicht, van een diep verborgen weten. In het geraakt worden zit waarschijnlijk ook mijn erkenning, een herkenning naar aan eigen ervaring die verscholen ligt en waarin ik mijzelf een bereidheid moet gunnen om naar op zoek te gaan, het gevoel door te laten dringen. Misschien wel een onbevangenheid toe te laten die mij onzeker maakt. Wat staat mij dan te wachten als dat moment van grote klaarheid, helder is?

Vanuit dit inzicht wil ik trachten meer sensitiviteit in te zetten om verdiepend inzicht te krijgen in wat de verhalen van ergotherapeuten over professioneel handelen nog meer vertellen. Dit is een andere manier van kijken en ‘luisteren’ naar de verhalen en openstaan voor het onverwachte om te komen tot reflectie, om te begrijpen en leren. Bij het op zoek zijn naar het onverwachte lees en herlees ik de transcripten, luister ik als het ware naar de transcripten en daarbij heb ik nu niet de focus op wat er gezegd over het concept waarde(n)vol professioneel handelen. Ik heb in lezen en herlezen van de transcripten nu specifiek aandacht voor momenten die in het oog springen, taaluitingen die opvallen bij het lezen van de teksten. Door meer openheid te hebben voor deze in het oog springende taalaspecten in de vertelde verhalen, zoek ik naar andere lagen in het vertelde verhaal. Ik gebruik die taalaspecten om op een ander niveau te zoeken naar hoe betekenis wordt gegeven aan professionele handelen in de relatie tussen verteller (ergotherapeut) en context, de werkwereld, de samenleving. Of, zoals Cunliffe (2001, 2002) mij leert, dat taal een belangrijk medium is om betekenis te geven aan en het construeren van onze sociale realiteit. Cunliffe spoort mij aan oog te hebben voor, zoals zij dat noemt, de ‘poetic forms of talk’ (2001, p. 312). Dat betekent oog hebben voor meer poëtische, beeldende aspecten in taal, die we onder andere kunnen herkennen in het gebruik van metaforen, verhalen, instructies of ongebruikelijke juxtaposities van woorden en zinnen. Of zoals Mackey (2013, p. 494) in een onderzoek onder ergotherapeuten heeft laten zien: “. . . metaphorical stories. . . serves a different lens through which the reality of occupational therapy working lives can be viewed”. Werken met metaforen, met poëtische vormen van taal activeert het denken, activeert het leren begrijpen van een dergelijke, veelal onverwachte situatie en kan gezien worden als een middel tot reflectie op die gegeven situatie in de vertelde verhalen van ergotherapeuten (Mackey, 2013). In deze poëtische taaluiting klinkt als het

4

Waarde(n)volle momenten in verhalen

ware een waarde in professionele handelen van de ergotherapeut door, waarin de kern van het werken lijkt te worden geraakt (Van den Ende, 2011). In dit onderzoek neem ik die momenten mee onder het begrip ‘waarde(n)vol moment’.

In het hoofdstuk over de methodologische verantwoording van dit onderzoek beschrijf ik de methodische aanpak van deze analysevorm. In het kort komt het erop neer dat ik mij in mijn benadering van de teksten twee keer laat verrassen: de eerste keer door de in het oog springende, waarde(n)volle momenten in alle negen transcripten van de negen ontmoetingen en de tweede keer door wat die momenten mij vertellen over professioneel handelen van ergotherapeuten in de relatie tot het geschetste spanningsveld en of ik daarin verdiepende inzichten op kan doen. Om recht te doen aan alle interactiviteiten met ergotherapeuten, zodat verhalen uit een variatie aan contexten en doelgroepen een kans hebben mij aan te zetten tot reflectie en begrijpen, komen uit alle negen transcripten één waarde(n)vol moment.

Ik laat in de volgende paragraaf eerst de negen waarde(n)volle momenten spreken. Vervolgens laat ik mij leiden door de zeggingskracht van die waarde(n)volle momenten en laat ik mij verrassen in het zoeken naar een verbinding tussen de verschillende waarde(n)volle momenten.