Uit het voorgaande is naar voren gekomen dat een deductieve verkenning en analyse (Boeije, ’t Hart & Hox, 2009; Bryman, 2008) van het gedachtegoed van normatieve professionalsering nog onvoldoende pragmatische antwoorden geeft op mijn vraag wat het gedachtegoed van normatieve professionalisering kan bijdragen aan het fundament van professioneel handelen van ergotherapeuten. Het roept de vraag op of ergotherapeuten met behulp van dit gedachtegoed uit de positie van beknelling kunnen komen en zo meer ruimte creëren voor de waardekant of normatieve kant van professioneel handelen?
Het verschijnsel van de beknelde professional is aanleiding geweest voor de ontwikkeling van normatieve professionalisering, maar mijn theoretische verkenning geeft mij als onderzoeker nog geen voldoening en onvoldoende pragmatische handvatten om een antwoord te formuleren. Dit kan een te instrumentele benadering van normatieve professionalisering van mijn kant zijn, waardoor ik als onderzoeker te weinig open sta voor mijn eigen normatieve kant van het onderzoek en de waarde ervan nog niet kan zien. Wel is bekend dat een deductieve onderzoekbenadering voor onderzoek naar fenomenen binnen de sociale werkelijkheid leidt tot blikvernauwing en geen vernieuwde inzichten genereert (De Boer, 2016). Ben ik vanuit mijn positie binnen de beroepsgroep of mijn verbondenheid met de beroepsgroep te direct betrokken, waardoor ik te kritisch ben over het professioneel handelen van ergotherapeuten; heb ik zelf in mijn contact met ergotherapeuten wel oog gehad voor de waardekant van het handelen?
Wat immer van belang is in het professioneel handelen is dat de professional niet blind vaart op uitkomsten van onderzoek en de waarden en de ervaringen van cliënten meeneemt in de besluitvorming (Kuiper, Verhoef, & Munten, 2016). Dit principe pas ik toe binnen mijn onderzoekmatig handelen en ik wil ergotherapeuten zelf horen over de waardekant van hun werk en de ervaringen die zich daarin voordoen. Vanuit de deductieve analyse van documenten, maak ik in het volgende hoofdstuk de stap naar de inductieve kant van onderzoek (Boeije, ’t Hart, & Hox, 2009; Bryman, 2008). In deze inductieve stap van onderzoek ging ik op zoek naar wat ergotherapeuten vertellen over waarden en het waardevolle in hun professioneel handelen. Ook beschrijf ik in het volgende hoofdstuk wat deze gesprekken aan inzichten opleveren over de waardekant van hun werk en over mijn onderliggende thematiek van de dualiteit – de beknelling tussen tegenstellingen in de dagelijkse praktijk. Om die informatie binnen handbereik te krijgen, ben ik gestart met het voeren van gesprekken met negen ergotherapeuten
Hoofdstuk I
uit negen verschillende werkvelden en werkend met negen verschillende doelgroepen9. Deze gesprekken startten met een open vraag over hoe betrefffende ergotherpaeut terecht was gekomen binnen de huidige werkomgeving. Hiermee creëer ik een basis om verder te praten over de aspecten van waarde in hun professionele handelen en verder te zoeken naar het antwoord op de vraag of normatieve professionalisering – waarbij ik in de gesprekken met ergotherapeuten praat over ‘waardevol professioneel handelen’ – een bijdrage is voor de doorontwikkeling van het fundament van professioneel handelen van ergotherapeuten. Dit dient om het waardevolle in professioneel handelen niet verloren te laten gaan in het spanningsveld van een weerbarstige samenleving.
9. Ergotherapeuten werkzaam in de context van Langdurige Verpleeghuiszorg, Eerstelijns zorg, Revalidatie, Zorg voor Verstandelijk gehandicapten, Dagbesteding, Ziekenhuis, Verslavingszorg en Onderwijs met cliënten uit alle leeftijdsgroepen en een variatie aan handelingsvraagstukken. Zie ook Bijlage B in dit proefschrift.
HOOFDSTUK II
opzoek
naarwaarde(n)Vol
professioneel
handelenin
VerhalenVan
ergotherapeuten
Telling our story enables us to be heard, recognised and acknowledges by others. Story makes the implicit explicit, the hidden seen, the unformed formed and the confusion clear. (Atkinson, 1988, geciteerd in Wicks & Whiteford, 2003, p. 88)
2
Op zoek naar waarde(n)vol handelen in verhalen van ergotherapeuten
2.1 INLEIDING
In dit hoofdstuk bespreek ik de praktijk van ergotherapeuten, naar aanleiding waarvan mijn nieuwsgierigheid is gewekt voor dit onderzoek naar professioneel handelen van ergotherapeuten. Zoals ik in het eerste hoofdstuk beschreef, hoorde ik ergotherapeuten spreken over een spanningsveld in hun professioneel handelen van alledag. De signalen heb ik kort samengevat als een dualiteit tussen mens en geld. Welke keuze ook gemaakt wordt, een gevoel van onbehagen blijft bestaan. Het effect van de liberalisering van het domein van gezondheid, welzijn en zorg lijkt op een dehumanisering in diezelfde domeinen. Dit leidt tot beknelde professionals. Mijn verkenning van het gedachtegoed van normatieve professionalisering bracht mij op het spoor van het belang van een bewustwording van normativiteit in het professioneel handelen vanuit waardeoriëntaties. Dit dient als mogelijkheid om uit het gevoel van beknelling te komen en daarmee professioneel handelen te versterken om humaniteit terug te brengen in het professioneel handelen zelf. In deze verkenning viel mijn oog op de woorden ‘waardevolle professionaliteit’ (Moor, 2008, p. 236). Het lezen van Moors hoofdstuk in het boek Goed Werk (Jacobs et al, 2008) maakte mij het belang van de waardekant van professioneel handelen duidelijk en het belang ervan, om in het spanningsveld van de huidige praktijk deze waardekant naar voren te brengen, zodat het goede, betekenisvolle gedaan kan worden. Deze woorden raakten mij en riepen vragen in mij op, als: Wat is deze waardekant van professioneel handelen van ergotherapeuten? Wat vertellen zij daarover? Hoe brengen zij de waardekant van hun professioneel handelen naar voren? Wat is voor hen waardevolle professionaliteit? Ga ik daarin ook het aspect van normativiteit, het waarde(n)volle, horen?
Ik ben in deze fase van mijn onderzoek op zoek naar het antwoord op de vraag of normatieve professionalisering een bijdrage is aan de ontwikkeling van het fundament van professioneel handelen van ergotherapeuten. Normativiteit vraagt van professioneel handelen dat dit gebaseerd is op het doen van het goede en dat dit doen van het goede verbonden is met de universele waarden van de samenleving, het publieke belang en maatschappelijke vraagstukken. Professionals dienen daarin afwegingen te maken tegen de achtergrond van hun eigenwaarden en de waarde die zij persoonlijk en beroepsmatig representeren. Het normatieve vraagt van professionals om na te denken over hun handelen in ethische, instrumentele en esthetische zin (Van Ewijk & Kunneman, 2013). Dit brengt mij bij de stap om eerst ergotherapeuten zelf aan het woord te laten. Ik was nieuwsgierig naar verhalen en gebeurtenissen in relatie tot hun professionele handelen als het gaat om waarden, waardevol professioneel handelen en de normatieve aspecten die daarin te ontdekken zijn.
Hoofdstuk II
Voordat ik overga op een beschrijving van wat naar voren is gekomen uit mijn gesprekken met ergotherapeuten en een verkenning van de literatuur, beschrijf ik eerst hoe ik meer grip heb gekregen op het begrip ‘waardevolle professionaliteit’. Door een meer concrete omschrijving te formuleren van het begrip ‘waardevolle professionaliteit’, geef ik mij als gesprekspartner van ergotherapeuten en als onderzoeker een meer richtinggevend raamwerk, een ‘sensitizing concept’10 (Boeije, 2014, p. 43). Met deze concrete uitgangspunten kan ik mijn gesprekken voeren, literatuur zoeken en opbrengsten beschrijven. Dit sensitizing concept is de bril waarmee ik als onderzoeker naar mijn veld van onderzoek kijk en een houvast in de analysefase. Na de omschrijving van dit sensitizing concept ga ik kort in op de methodische aanpak van deze stap in mijn onderzoek. Het hoofdstuk sluit af met een beschouwing over waarde(n)vol professioneel handelen van ergotherapeuten en de normatieve aspecten die daarin voor mij tevoorschijn zijn gekomen.