D. Zetel van het Tribunaal
4.2. Samenstelling van het Tribunaal
De organisatie en de samenstelling van het Tribunaal wordt geregeld in het Statuut van het Rwandatribunaal. Het Statuut werd doorheen de jaren verschillende keren geamendeerd.162 Om een duidelijk overzicht te bewaren, wordt er enkel ingegaan op de meest recente versie van het Statuut. Het ICTR bestaat uit drie organen, nl. de Kamers (het juridische orgaan), de Openbare Aanklager (het opsporings- en vervolgingsorgaan) en de Griffie (het administratieve orgaan). De Openbare Aanklager bevond zich in Kigali, terwijl de Griffie zich in Arusha bevond. De Kamers werden verder opgesplitst in drie Kamers van Terechtzitting die gevestigd waren in Arusha, en een Beroepskamer die gevestigd was in Den Haag.
Het Rwandatribunaal is een subsidiair orgaan van de VN-Veiligheidsraad zoals voorzien in artikel 29 van het VN- Handvest, opgericht bij Resolutie 955. Het Tribunaal werkt onafhankelijk en overeenkomstig het Statuut en de door de rechters opgestelde Procedure- en Bewijsregels. De VN-Veiligheidsraad mag als moederorgaan geen instructies geven omtrent de werking van het Tribunaal. Verder heeft het Tribunaal een internationale status waardoor het Verdrag nopens de Voorrechten en Immuniteiten van de Verenigde Naties van 1946 van toepassing is. De drie organen genieten de voorrechten, privileges en onschendbaarheden zoals ze worden toegekend aan diplomatieke gezanten overeenkomstig het internationaal recht. Ook het personeel van het Tribunaal heeft recht op functionele voorrechten en immuniteiten.163
In tegenstelling tot het ICTY had de Secretaris-Generaal voor de oprichting van het ICTR voorzien in een tweestappenplan. Hij besloot dit plan op te stellen als reactie op wat spaak liep bij de oprichting van het ICTY. Daar werden rechters nl. al meer dan een jaar voor de Openbare Aanklager benoemd. Rechters waren genoodzaakt te wachten op het werk van de aanklagers, die op dat moment nog maar net de mogelijkheid kregen om hun weg te 160 UN Doc. S/PV.3453, 9-11.; artikel VI van Het Verdrag inzake de Voorkoming en de Bestraffing van Genocide
van 9 december 1948 (hierna “Genocideverdrag”).
161 D. SHRAGA, R. ZACKLIN, Symposium Towards an International Criminal Court: The International Criminal Tribunal For Rwanda, 7 Eur. J. Int’l L. 501, 1996, 505.
162 Voor een overzicht van de amendementen zie laatste versie: UN Security Council, Statute of the International Criminal Tribunal for Rwanda (as last amended on 13 October 2006), 8 November 1994. 163 R. S. LEE, The Rwanda Tribunal, 9 LJIL 37, 1996, 45.
vinden in hun nieuwe functie.164 De eerste fase van het plan van de Secretaris-Generaal heeft te maken met de praktische oprichting van de Openbare Aanklager en de Griffie. Ten eerste moest er een opsporings- en vervolgingseenheid opgericht worden in Kigali, ten tweede moest een plaatsvervangend Openbare Aanklager worden aangeduid die de dagdagelijkse activiteiten van deze eenheid zou opvolgen indien de Openbare Aanklager afwezig zou zijn aangezien zijn aanwezigheid noodzakelijk was in Den Haag, Kigali en Arusha. Ten laatste moesten onderzoekers, aanklagers en tolken worden aangeworven zodat men zo snel mogelijk van start kon gaan met het opsporingswerk. In dezelfde fase werd ook de kern van de Griffie samengesteld in de vorm van een beperkte administratieve eenheid. Deze eenheid zou de noodzakelijke administratieve hulp bieden aan de eerste handelingen van de Openbare Aanklager. De tweede fase spitst zich toe op het praktisch operatief maken van de Kamers. Ten eerste moest de verkiezingsprocedure van de rechters opgestart worden. Ten tweede moest de zetel van het Rwandatribunaal in Arusha als centrum van de juridische activiteiten verder geregeld worden. Ten laatste moest personeel worden aangeworven die de rechters zouden bijstaan in het voorbereiden van de nodige juridische instrumenten zoals de procedureregels, maar ook hulp zouden bieden omtrent de aanklachten en andere zaken in het vooronderzoek. Tijdens deze tweede fase zou het personeel voor de Griffie en de Openbare Aanklager vervolledigd moeten zijn en zou het Rwandatribunaal in zijn geheel operationeel moeten worden.165
4.2.1. De Kamers
In de Kamers zetelen zestien permanente, onafhankelijke rechters die elk over een andere nationaliteit bezitten, en negen ad litem rechters, die ook elk over een andere nationaliteit hoeven te bezitten. Wanneer een zetelend rechter meerdere nationaliteiten bezit, zal deze persoon worden geacht de nationaliteit te hebben van de staat waarin deze persoon gewoonlijk diens burgerlijke en politieke rechten uitoefent.166
In elk van de drie Kamers van Terechtzitting zetelen drie permanente rechters. In de Beroepskamer zetelen zeven permanente rechters, hoewel slechts vijf van deze zeven permanente rechters zetelen wanneer een zaak voor de Beroepskamer komt.167
Een ad litem rechter is een rechter die wordt benoemd om enkel deel te nemen in een bepaalde zaak of een beperkt aantal zaken. Het is een soort ad hoc rechter.168 De functie van ad litem rechters werd pas ingevoerd op 14 augustus 2002 bij Resolutie 1431 van de VN-Veiligheidsraad. Ad litem rechters zouden moeten zorgen voor een zo snel mogelijke afronding van het werk van het Rwandatribunaal en zouden de vooruitgang van de zaken moeten opvolgen. Op dit moment werd besloten dat er achttien ad litem rechters zouden moeten zijn, waarvan maximum vier te allen tijde zouden kunnen zetelen.169 Ruim een jaar later wordt in Resolutie 1512 de wens geuit om de bevoegdheden van de ad litem rechters te versterken. Zo zouden zij gedurende de periode van hun benoeming in een proces, indien dat nodig is en indien zij daartoe in staat zijn, ook in een preliminaire procedure van andere zaken kunnen oordelen. Daarenboven besluit men het aantal ad litem rechters dat te allen tijde kan worden
164 M. SCHRAG, The Yugoslav Crimes Tribunal: A Prosecutor’s View, 6 Duke J. Compar. & Int’l L., 1996, 189. 165 V. MORRIS; M.P. SCHARF, The International Criminal Tribunal for Rwanda, 351.
166 Artikelen 10 en 11 Statuut Rwandatribunaal; P.J. MAGNARELLA, Justice in Africa. Rwanda’s Genocide, Its Courts, and the UN Criminal Tribunal, Aldershot, Ashgate, 2000, 44.
167 Artikel 11(2) en (3) Statuut Rwandatribunaal
168 Security Council approves appointment of additional ad litem judges for Former Yugoslavia Tribunal, 5841st
Meeting (PM), SC/9257 (20 februari 2008).
benoemd om zitting te nemen in de Kamers van Terechtzitting van het Rwandatribunaal uit te breiden tot negen ad litem rechters, zodat het Tribunaal wellicht beter in staat is alle procesactiviteiten in eerste aanleg tegen eind 2008 af te ronden, zoals werd voorzien in de voltooiingsstrategie van het Tribunaal.170
Om te kwalificeren als (permanent of ad litem) rechter wordt geëist dat men een hoog moreel karakter heeft, onpartijdig is, en aan alle eisen voldoet die worden gesteld in hun land van afkomst om de hoogste gerechtelijke functies te bekleden. Er wordt rekening gehouden met de ervaring die de rechters hebben in het strafrecht, internationaal recht, inclusief internationaal humanitair recht en mensenrechten.171 De verkiezing van permanente en ad litem rechters gebeurt door een samenwerking tussen de VN-Veiligheidsraad en de Algemene Vergadering. De Veiligheidsraad dient een lijst in bij de Algemene Vergadering, waarop de Algemene Vergadering uit diezelfde lijst elf permanente rechters verkiest.172 Deze rechters worden verkozen voor vier jaar en kunnen herkozen worden.173 Ook ad litem rechters worden door de Algemene Vergadering verkozen uit een lijst ingediend door de Veiligheidsraad, hoewel deze rechters niet herkozen kunnen worden na hun mandaat van vier jaar.174 De rechters van het Rwandatribunaal stellen met het oog op de procedure het reglement voor de procesvoering en voor het bewijs vast voor het verloop van de aan het proces voorafgaande fase van de procedure, de processen en het beroep, de toelating van bewijsmateriaal, de bescherming van slachtoffers en getuigen en andere passende aangelegenheden van het Internationaal Tribunaal voor het voormalige Joegoslavië, met de wijzigingen die zij noodzakelijk achten.175
4.2.2. De Openbare Aanklager
De Openbare Aanklager is verantwoordelijk voor het onderzoek en de vervolging van verantwoordelijken van ernstige schendingen van het internationaal humanitair recht gepleegd op het Rwandese grondgebied en voor Rwandese burgers verantwoordelijk voor deze schendingen gepleegd op het grondgebied van buurlanden tussen 1 januari 1994 en 31 december 1994. De Openbare Aanklager moet volledig onafhankelijk te werk gaan en mag van geen enkele regering of van eender welke bron instructies of verzoeken krijgen. De Openbare Aanklager wordt benoemd door de VN-Veiligheidsraad op voordracht van de Secretaris-Generaal. Eens benoemd is men bevoegd voor een termijn van vier jaar en is men daarna herbenoembaar. Hij of zij dient te beschikken over een hoog moreel gehalte en over het hoogste niveau van bekwaamheid en moet ervaring hebben in het uitvoeren van onderzoeken en het vervolgen van strafzaken.176
De Openbare Aanklager zal ofwel ambtshalve onderzoeken instellen ofwel op grond van informatie verkegen uit eender welke bron, in het bijzonder van overheden, de VN organen, intergouvernementele en niet- intergouvernementele organisaties. De Openbare Aanklager zal deze verkregen informatie beoordelen en vervolgens beslissen of er voldoende grondslag is om tot vervolging over te gaan.177 Aan de ene kant wordt aan dit orgaan de bevoegdheid gegeven om onderzoeken op te starten, maar an de andere kant heeft men ook de
170 Resolutie 1512 van de VN-Veiligheidsraad, UN Doc. S/RES/1512 (27 oktober 2003). 171 Artikel 12 Statuut Rwandatribunaal
172 Artikel 12bis (1) Statuut Rwandatribunaal 173 Artikel 12bis (3) Statuut Rwandatribunaal 174 Artikel 12ter (1)(e) Statuut Rwandatribunaal 175 Artikel 14 Statuut Rwandatribunaal
176 Artikel 15 Statuut Rwandatribunaal 177 Artikel 17(1) Statuut Rwandatribunaal
bevoegdheid om effectief te vervolgen. Indien volgens de Openbare Aanklager prima facie een zaak bestaat, zal hij/zij een aanklacht voorbereiden bestaande uit een beknopte uiteenzetting van de feiten en de misdaad of de misdaden onder het Statuut waarvoor de beklaagde wordt aangeklaagd. De aanklacht wordt dan verstuurd naar een rechter van de Kamer van Terechtzitting.178 Deze rechter zal deze aanklacht vervolgens beoordelen. Indien de rechter van oordeel is dat een prima facie zaak is vastgesteld door de Openbare Aanklager, dan zal de rechter de aanklacht bevestigen. Zo niet, dan zal de rechter de aanklacht verwerpen.179 De beslissing van de Openbare Aanklager om een aanklacht in te dienen of te vervolgen is het enige aspect van de beoordelingsvrijheid van de Openbare Aanklager die onder het Statuut wordt onderworpen aan rechterlijke controle.180
4.2.3. De Griffie
De Griffie draagt de verantwoordelijkheid van de administratie en het onderhoud van het Rwandatribunaal. De Griffie bestaat uit een griffier en ander personeel indien nodig. De grifier wordt aangewezen door de Secretaris- Generaal na raadpleging van de voorzitter van het Rwandatribunaal, waar het ander personeel van de Griffie benoemd wordt door de Secreterais-Generaal op aanbeveling van de griffier. Het ambtstermijn van de griffier bedraagt vier jaar en men kan herkozen worden. De algemene voorwaarden voor de dienst van de griffier zijn die van een Adjunct-Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties.181
178 Artikel 17(2) Statuut Rwandatribunaal 179 Artikel 18(1) Statuut Rwandatribunaal
180 L. REYDAMS, The ICTR Ten Years On: Back to the Nuremberg Paradigm?, 3 J. Int’l Crim. Just. 977, 2005, 983. 181 Artikel 16 Statuut Rwandatribunaal