3 Risico-inventarisatie
Scenario 27: Paniek tijdens Zomerfestival Aanloop naar het incident
Op een warme zomeravond wordt een festival gehouden waarbij ca 20.000 bezoekers aanwezig zijn, die voornamelijk nabij de podia zijn geconcentreerd.
Scenario paniek tijdens zomerfestival
In de loop van de avond vindt een opstootje plaats tussen twee rivaliserende groepen. Door de plotselinge wending en de schijnbaar grote groep betrokkenen vluchten de mensen weg van het incident.
De aanwezige veiligheidsmedewerkers kunnen niet doordringen in de mensenmassa en de situatie
escaleert. Onder de bezoekers breekt paniek uit. Mensen stormen naar de uitgang/ingang en zijn niet op de hoogte van extra aanwezige vluchtwegen. Doordat de toegangspoortjes niet zijn berekend op de massale uitstroom komen mensen in de verdrukking.
De paniek wordt verder aangewakkerd doordat mensen onwel worden en schrikken van
arriverende ME, die de vechtpartij wil inperken. Bezoekers vallen en zijn niet meer in staat op te staan. Hierdoor worden ze onder de voet gelopen.
Gevolg is dat er 2 doden en vele (ernstig) gewonden vallen (ca 30). Door de onrust in de menigte en door de slechte bereikbaarheid (grote aantallen vluchtende mensen) kunnen de gewonden niet adequaat worden geholpen door aanwezige hulpdiensten
Impactcriteria Score en beknopte
motivatie 1.1 Aantasting integriteit grondgebied nvt
2.1 Doden B
2.2 Ernstig gewonden en chronische zieken C hoog 2.3 Lichamelijk lijden (gebrek aan primaire
levensbehoeften
nvt
3.1 Kosten A
4.1 Langdurige aantasting natuur en milieu nvt 5.1 Verstoring van het dagelijkse leven A 5.2 Aantasting lokaal en regionaal
openbaar bestuur
A
5.3 Sociaal psychologisch impact B86
6.1 Aantasting cultureel erfgoed nvt
Waarschijnlijkheid Score
Kans op gebeurtenis per 4 jaar C87
86. In de expertmeeting was de verdeling A 44%, B 44%, C 11% en een referentiebeoordeling van A. Hieruit volgt een score van B
87. In de expertmeeting was de verdeling B 11%, C 56%, D 22%, E 11% en een referentiebeoordeling van D. Hieruit volgt een score van C
blad 88 van 109
3.8.2 Crisistype Verstoring openbare orde (Sociaal-Maatschappelijke Omgeving)
Inleiding
In de landelijke Handreiking worden hier een drietal incidenttypen genoemd:
• Rel rondom demonstraties en andere manifestaties
• Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden
• Maatschappelijke onrust.
De redenen voor het ontstaan van grootschalige ongeregeldheden zijn meer
sociaal-psychologisch dan technisch van aard. Het gaat dan bijvoorbeeld om demonstraties met een politiek karakter of bijvoorbeeld kerntransporten.
De effecten van een dergelijk ongeregeldheden kunnen zijn: agressie jegens gezag in het algemeen en politie in het bijzonder, beperkt mechanisch letsel, grote materiële schade aan straatmeubilair en particuliere eigendommen (winkeliers), zeer veel overige aanwezigen.
3.8.2.1 Rel rondom demonstraties en andere manifestaties
Voor dit incidenttype is sterke overlap met de incidenttypen "Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden" en "Maatschappelijke buurtrellen" (2.9.2.2 en 2.9.2.3). Er is voor gekozen om geen scenario uit te werken voor dit crisistype. Het is met name een politieonderwerp (GBO) en in mindere mate een onderwerp voor de veiligheidsregio. Elementen uit dit incidentscenario worden ondergebracht bij de uitwerking van incidenttype 'maatschappelijke onrust'.
3.8.2.2 Gewelddadigheden rondom voetbalwedstrijden
De drie Rotterdamse Betaald Voetbal Organisaties (BVO's) Excelsior, Sparta en Feyenoord trekken wekelijks veel bezoekers. Om de wedstrijden in goede banen te leiden, werken Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, BVO's, gemeente, politie en justitie nauw samen.
Veel aandacht gaat uit naar alles wat samenhangt met openbare orde en veiligheid. De BVO's hebben met de gemeente, politie en justitie een convenant afgesloten waarin de verschillende maatregelen zijn vastgelegd, zoals de regels voor de toegangscontrole, de fouillering en het beleid rondom het gebruik van alcohol, drugs en het uiten van kwetsende spreekkoren. Wat de ordehandhaving betreft, zijn de taken als volgt: de voetbalclubs zijn verantwoordelijk voor de veiligheid in het stadion, de politie is dat buiten het stadion. Naast de wedstrijd(voorbereiding) hebben de clubs een verantwoordelijkheid voor het gedrag van hun (jeugdige) supporters.
Feyenoord heeft daartoe onder andere het Fancoachproject opgezet, samen met de directie Veiligheid88. Het project heeft als doel voetbalvandalisme en geweld van Rotterdamse Feyenoord supporters in de leeftijd van 12 tot 23 jaar te verminderen, bijvoorbeeld door te zorgen voor minder aanwas bij de harde kern en minder recidive bij first soccer offenders.
Een recente ontwikkeling is de verplaatsing van geweld in en rondom voetbalstadions naar andere plaatsen zoals (grootschalige) evenementen89.
In haar rapportage over de strandrellen in Hoek van Holland neemt onderzoeksinstituut COT een aantal bevindingen over van het RIO (de Regionale Informatie Organisatie). De RIO constateert dat bepaalde groepen hooligans zich steeds meer buiten de aan voetbal
gerelateerde evenementen manifesteren en zich schuldig maken aan ernstige geweldsdelicten.
Vooral tijdens grote evenementen vormt de aanwezigheid van hooligans een bedreiging van de openbare orde en veiligheid. Zonder ogenschijnlijk enige aanleiding plegen zij vaak zware mishandelingen en openlijk geweld tegen andere groepen, burgers en politie90.
88. van de Gemeente Rotterdam.
89. Vijf-jaren-actieprogramma veiligheid Rotterdam 2010-2014, 2009.
90. Strandrellen in Hoek van Holland, COT 2009.
blad 89 van 109
Er is voor gekozen om geen scenario uit te werken voor dit crisistype. Het is met name een politieonderwerp (GBO) en in mindere mate een onderwerp voor de veiligheidsregio. Elementen uit dit incidentscenario worden ondergebracht bij de uitwerking van incidenttype
'maatschappelijke onrust'.
Een voorbeeldcasus in het kader van maatschappelijke onrust zijn de voetbalrellen tussen Feyenoord- en Ajax- supporters in 2005.
3.8.2.3 Maatschappelijke onrust
De Nederlandse samenleving is de laatste jaren regelmatig opgeschrikt door schokkende incidenten, die tot Maatschappelijke Onrust leidden. Recente voorbeelden zijn het verschijnen van de film Fitna, de ontwikkelingen rondom de economische crisis (en schaarste in het algemeen) en de situatie omtrent kinderdagverblijf het Hofnarretje in Amsterdam. Daarnaast kan worden gedacht aan de gebeurtenissen direct na 9/11, de moord op Pim Fortuyn, de moord op Theo van Gogh, rellen in de Utrechtse wijk Ondiep, in de Graafse wijk in Den Bosch,
Groningse buurtrellen, de recente ongeregeldheden in Engeland en diverse voetbalrellen.
Dit was voor de directie Strategie van het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties (BZK) en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) aanleiding een onderzoek te doen naar het verschijnsel Maatschappelijke Onrust en de rol van de lokale overheid daarbij. In het kader van dit onderzoek is de volgende definitie gehanteerd:
Maatschappelijke onrust is het verschijnsel waarbij één of enkele incidenten plaatsvinden, die vervolgens – mede ten gevolge van structurele kenmerken van sociale, fysieke, economische en/of demografische aard – leiden tot een groter aantal en/of ernstiger incidenten, die op hun beurt leiden tot subjectieve en/of objectieve problemen op het gebied van openbare orde en veiligheid91.
Er is dus sprake van Maatschappelijke Onrust als de volgende ingrediënten aanwezig zijn:
• een voedingsbodem, onderliggende maatschappelijke problemen;
• één of meerdere incidenten, die heftige reacties veroorzaken bij burgers, in de media of in de politiek, en die symbool staan voor de onderliggende maatschappelijke problemen. Dit kan een dramatisch incident zijn, maar ook een vrij klein incident dat de druppel vormt die de emmer doet overlopen;
91. Wei Ji en de Menselijke maat: Onderzoek Maatschappelijke Onrust, DSP groep, 2007.
De rellen op 17 april 2005 rondom de historisch beladen wedstrijd Feyenoord‐Ajax, zijn te beschouwen als één
blad 90 van 109
• het (als reactie op dit incident) optreden van massale dan wel ernstige aantastingen van de Openbare Orde en Veiligheid. Kortom, er dient een verband te zijn tussen voedingsbodem, incidenten (die heftige emoties teweeg brengen) en optredende gevolgen die de openbare orde en (subjectieve) veiligheid bedreigen.
De belangrijkste actoren die een rol spelen bij Maatschappelijke Onrust zijn:
• burgers (inclusief instellingen uit het maatschappelijk middenveld),
• de media (traditionele media en nieuwe media),
• overheidsinstellingen, politici en bestuurders (kortweg: de overheid).
Scenario 28: Maatschappelijke Onrust