1
Inleiding
In dit hoofdstuk gaat onze aandacht uit naar de integrale aanpak van Outlaw Motorcycle Gangs (OMGs). Meer concreet staat de volgende onderzoeksvraag centraal: ‘Hoe wordt in de praktijk invulling gegeven aan de integrale aanpak van Outlaw Motorcycle Gangs in Nederland in de fase voorafgaand aan een verbod (fase 1)?’
Het doel van dit hoofdstuk is tweeledig. In de eerste plaats dient dit hoofd- stuk enig inzicht te bieden in de wijze waarop de overheid (vermeend)
onrechtmatige motorclubs in Nederland bestrijdt voordat zij verboden zijn ver- klaard door de rechter (fase 1). De aanpak van dergelijke clubs wordt ook wel de integrale aanpak van Outlaw Motorcycle Gangs genoemd, al ziet de integrale aanpak strikt genomen niet uitsluitend op de fase voorafgaand aan een verbod (fase 1), maar kan hij ook betrekking hebben op de fase na een verbod (fase 2).361Als wij in dit onderzoek spreken over de integrale aanpak, dan doelen wij
echter alleen – een uitzondering daargelaten – op de aanpak die ziet op fase 1. In de tweede plaats dient dit hoofdstuk als contrast voor de beantwoording van de vraag, welke (extra) maatregelen kunnen worden genomen in de situatie waarin de club (onherroepelijk) verboden is verklaard (fase 2) ten opzichte van de situatie waarin dat (nog) niet is gebeurd (fase 1).362
Het hoofdstuk heeft niet de pretentie de tientallen maatregelen waaruit de integrale aanpak bestaat uitputtend te beschrijven.363De bespreking van de inte- ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
361 Zie over de integrale aanpak bijvoorbeeld Van Ruitenburg 2018; Roks & Van Ruitenburg 2018. 362 Zie in dit verband ook hoofdstuk 4 en hoofdstuk 8.
363 Uit een niet gepubliceerd ‘Handboek juridisch instrumentarium. Een uitwerking van de bestuurlijke, fiscale en strafrechtelijke interventies in een integrale aanpak (2012), in opdracht van het LIEC gemaakt door gemeente Amsterdam, het RIEC Zuid- West Nederland, Belastingdienst en Politie’, blijkt de integrale aanpak te bestaan uit een schakering van bevoegdheden ont- leend aan tientallen regelingen. Een greep daaruit: Algemene plaatselijke verordening en gemeentelijk beleid, Algemene wet op het binnentreden, Algemene wet rijksbelastingen en Invorderingswet 1990, Ambtenarenwet en ambtenarenreglement, Burgerlijk Wetboek en het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering, Drank- en Horecawet, Wet geluidshinder, Onteigenings-
grale aanpak gebeurt aan de hand van een aantal maatregelen, waarbij wij ons beperken tot de maatregelen die de grenzen van het recht opzoeken en/of waarover rechtspraak is verschenen. We maken hierbij eveneens gebruik van de gegevens die we hebben verkregen uit de door ons afgenomen semigestruc- tureerde interviews.364
Dit hoofdstuk is als volgt ingedeeld. Allereerst wordt kort ingegaan op de achtergrond van de integrale aanpak (§2). Vervolgens bespreken we in zes achtereenvolgende paragrafen enkele maatregelen die deel uitmaken van de integrale aanpak (§3 tot en met §8).
2
Achtergrond
In deze paragraaf schetsen we de achtergrond van de integrale aanpak van Outlaw Motorcycle Gangs (OMGs).
Aanleiding
In zijn brief van 30 januari 2012 informeert de Minister van Veiligheid & Jus- titie de Tweede Kamer over de toen onlangs gestarte geïntegreerde aanpak van ‘outlawbikers’ – later de integrale aanpak van Outlaw Motorcycle Gangs genoemd:
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– (vervolg 363) wet, Wet ruimtelijke ordening, Woningwet, Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar
bestuur, bestemmingsplan, Gemeentewet, Algemene wet bestuursrecht, Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, Parti- cipatiewet, Opiumwet, Wetboek van Strafrecht, Wetboek van Strafvordering, Wet voorkeursrecht gemeenten, Wet wapens en munitie.
364 In totaal zijn er 41 semigestructureerde interviews afgenomen. Het gaat om burgemeesters en/of ambtenaren met de porte- feuille openbare orde en veiligheid van de gemeenten Alkmaar, Almere, Alphen aan den Rijn, Amstelveen, Amsterdam, Assen, Barneveld, Bergen op Zoom, Beverwijk, Delft, Deventer, Diemen, Doetinchem, Dordrecht, Ede, Emmen, Enschede, Gouda, Groningen, Heerlen, Hoogeveen, Kampen, Leiden, Nijmegen, Oldambt, Ooststellingwerf, Rotterdam, Sittard-Geleen, Tilburg, Utrecht, Zevenaar, Zwolle. Van de Nationale Politie, Landelijke Eenheid, eenheid Noord-Nederland en eenheid Oost- Nederland hebben we eveneens politieambtenaren geïnterviewd. Van het Openbaar Ministerie, Landelijk Parket, arrondisse- mentsparket Rotterdam en het arrondissementsparket Zwolle hebben we enkele officieren van justitie geïnterviewd, alsmede een wetenschappelijk medewerker.
‘De problematiek van outlawbikers vraagt om een breed gezamenlijk offensief vanuit landelijk en lokaal niveau. Zij die zich schuldig maken aan normoverschrijdend gedrag en criminaliteit moeten – linksom of rechtsom – de rekening gepresenteerd krijgen. Het aan de laars lappen van de regels en dat men zich onaantastbaar waant moet stoppen. Ook moet het afgelopen zijn met afpersings- en intimidatiepraktijken, be- dreigingen en geweld vanuit deze hoek. Vrijplaatsen, waarbinnen men zich niets aantrekt van landelijke regels en normen, moeten niet worden getolereerd. Alleen door met alle betrokken partijen de krachten te bun- delen, is het mogelijk om hier vanuit de overheid een effectief antwoord tegenover te stellen.
In deze brief worden de lijnen uiteengezet van een geïntegreerde aanpak van outlawbikers. Gezien de moeilijk doordringbare en hardnekkige aard van deze problematiek zijn niet alleen snelle, zichtbare acties noodzake- lijk, maar nadrukkelijk ook acties, die eerst vragen om een investering alvorens de resultaten ervan zichtbaar worden. De betrokken partijen zijn hiermee voortvarend aan de slag en deze aanpak wordt de komende tijd verder uitgebouwd. Van een meerjarige aanpak zal sprake dienen te zijn om deze problematiek effectief aan te kunnen pakken. Kortom, zowel actiegerichtheid als vasthoudendheid is aangewezen. Ten slotte dient te worden beseft dat deze problematiek zich niet leent om uitgebreid open- heid van zaken te geven over bepaalde aspecten van de problematiek en de aanpak, relevante ontwikkelingen en bereikte (tussen)resultaten.’365
Aanleiding voor de integrale aanpak is de constatering dat een aantal motorclubs zichzelf boven de wet plaatst en in toenemende mate betrokken is bij criminele en ‘ondermijnende’ activiteiten.366Bovendien blijkt uit verscheidene criminolo-
gische studies, dat leden van OMGs betrekkelijk veel betrokken zijn bij criminele activiteiten. Zo toont onderzoek niet alleen aan dat de kans groot is dat een lid van een OMG een strafbaar feit op zijn naam heeft staan. Maar dat leden van OMGs gemiddeld om en nabij negen strafbare feiten op hun conto hebben.367
De ernst van die strafbare feiten loopt uiteen van verkeersdelicten, diefstal en drugshandel tot aan afpersing, (zware) mishandeling, brandstichting en
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
365 Kamerstukken II 2011-12, 29 911, nr. 59. 366 LIEC 2018, p. 24.
moord en doodslag.368Al jarenlang wordt in binnen- en buitenland veronder-
steld dat OMGs de strafbare gedragingen faciliteren, of nog erger, dat strafbare feiten in opdracht van clubleiders worden gepleegd.369
Aanduiding
De integrale aanpak moet aan deze praktijken een einde maken. Niet alleen door maatregelen te treffen, maar ook door op geen enkele wijze facilitair te zijn aan die activiteiten van OMGs, die ‘normoverschrijdend en ondermijnend’ gedrag in de hand werken.370
De overheid lijkt een zerotolerancebeleid uit te voeren, waarvan soms ook bona- fide motorverenigingen de dupe zijn, nu zij onterecht worden geassocieerd met OMGs. In een open brief gericht aan de Minister voor Rechtsbescherming, de leden van de Tweede Kamer en de media, beklaagt de Koninklijke Neder- landse Motorrijders Vereniging (KNMV) zich over het misbruik van het woord ‘motorclub’ in berichtgeving en officieel beleid over Outlaw Motorcycle Gangs. Door het uit gemakzucht weglaten van het woord ‘criminele’ wordt ‘in woord en geschrift de werkelijke betekenis van het woord “motorclub” voortdurend geweld (…) aangedaan’.371De vereniging pleit ervoor om het beestje steeds
bij zijn (werkelijke) naam te noemen, namelijk OMG.
Een wettelijk criterium voor het aanmerken van een organisatie als OMG is er niet. Het LIEC hanteert echter wel een beleidsmatig criterium, op grond waarvan een motorclub kan worden aangemerkt als Outlaw Motorcycle Gang:
‘Een outlaw motorcycle gang (OMG) is een hiërarchisch opgebouwde organisatie waarvan de leden (en andere daarmee verbonden personen)
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
368 Blokland & Davids 2016. Recenter: Rb. Zeeland-West-Brabant 14 juli 2017, ECLI:NL:RBZWB:2017:4168 (moord); Rb. Zeeland- West-Brabant 20 februari 2017, ECLI:NL:RBZWB:2017:1978 en ECLI:NLRBZWB:2017:1979 (drugshandel).
369 Barker 2009; Blokland, Soudijn & Teng 2014; Klement 2016; Blokland, Van der Leest & Soudijn 2017. Zie eveneens de ver- bodsprocedures Rb. Midden-Nederland 20 december 2017, ECLI:NLRBMNE:2017:6241 (Bandidos MC), Rb. Midden-Neder- land 17 januari 2018, ECLI:NL:RBMNE:2018113 (Catervarius) en Rb. Den Haag 18 juni 2018, ECLI:NL:RBDHA:2018:7183 (Satu- darah MC) alsook de strafzaken rondom de Hells Angels MC Haarlem: Rb. Noord-Holland 18 juli 2018,
ECLI:NL:RBNHO:2018:6115/6181/6188/6251/6252/6260/6268/6273/6277/6280. 370 LIEC 2018.
371 Koninklijke Nederlandse Motorrijders Vereniging, brief van 8 maart 2018 aan de minister voor Rechtsbescherming, leden van de Tweede Kamer en de media, raadpleeg via www.knmv.nl (laatst geraadpleegd op 1 november 2018).
hun club gebruiken als een kanaal en afscherming voor criminele en ondermijnende activiteiten met financieel gewin of ander materieel voordeel als oogmerk. De leden accepteren geen van buitenaf opgelegde grenzen (“outlaw”). Motorrijden, broederschap en groepssymbolen zijn kenmerken voor de groepscultuur. Het gewenste imago en (dreiging met) geweld en verstoring van de openbare orde zijn onderdeel van de clubcultuur en worden ingezet om (interne en externe) doelen te be- reiken. De OMG-structuur is een vrijplaats voor criminaliteit en norm- overschrijdend gedrag, zowel door leden afzonderlijk als in groepsver- band. De internationale netwerken en de besloten clubcultuur zijn uiter- mate geschikt om grensoverschrijdende misdaad te organiseren.’372
Op grond van deze definitie zijn in 2014 vijftien in Nederland voorkomende motorclubs door de overheid als Outlaw Motorcycle Gang aangemerkt, waaron- der de Bandidos MC, Hells Angels MC, No Surrender MC, Red Devils MC, Trailer Trash MC en Satudarah MC.373Een uitputtende lijst van OMGs lijkt de overheid
echter niet bij te houden, zodat thans niet altijd duidelijk is welke motorclub nu wel of niet meer is aan te merken als Outlaw Motorcycle Gang.374
Aanpak
Wordt een club eenmaal aangemerkt als Outlaw Motorcycle Gang, dan staat zij tegenover een georganiseerde en gecoördineerde overheid die actief allerlei maatregelen tegen de OMG neemt en die als uitgangspunt hanteert dat de OMG niet wordt en niet mag worden gefaciliteerd: clubhuizen worden gesloten, ambtenaren met een OMG-lidmaatschap worden aan functioneringsonderzoe- ken onderworpen of zelfs ontslagen, vergunningen voor evenementen worden geweigerd enzovoort.375
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
372 LIEC 2018, p. 24.
373 Landelijke Eenheid 2014, p. 19.
374 Nationale Ombudsman 2017, p. 17. De Veterans MC, een motorvereniging met veteranen, klaagde met succes bij de Nationa- le Ombudsman dat de (rijks)overheid de Veterans MC onterecht aanmerkte als Outlaw Motorcycle Gang.
375 Ook met OMGs vergelijkbare organisaties zijn soms voorwerp van de integrale aanpak. Zo is in de gemeente Tilburg de komst van een Turks-Duitse boksschool met kenmerken van een OMG afgewend. Zie het bericht ‘Tilburg weert Turks-Duitse boksclub Osmanen Germania’ van 7 februari 2018 op www.binnenlandsbestuur.nl (laatst geraadpleegd op 1 november 2018).
Deze aanpak moet voorkomen dat normoverschrijdend en ondermijnend gedrag van de leden van de OMGs in de hand wordt gewerkt door de overheid. Kort gezegd betekent de integrale aanpak dat de georganiseerde en gecoördi- neerde overheid alle mogelijke (juridische) middelen die het recht biedt, benut om OMGs dwars te zitten. Daarbij worden zo veel mogelijk overheidslichamen en haar bestuursorganen betrokken: het Openbaar Ministerie, de Nationale Politie, de Belastingdienst, waaronder de Fiscale Inlichtingen- en opsporings- dienst (FIOD), de Koninklijke Marechaussee en de gemeenten.376Van de ge-
meenten wordt met name aan de burgemeester als handhaver van de openbare orde een belangrijke rol toegedicht.377
Het Landelijk Informatie en Expertise Centrum (LIEC) en de Regionale Informatie en Expertise Centra (RIEC’s) vervullen een belangrijke coördineren- de rol in de informatievoorziening tussen de verschillende overheidslichamen en bestuursorganen die zijn betrokken bij de integrale aanpak, terwijl het Lan- delijk Strategisch Overleg (LSO) verantwoordelijk is ‘voor het vormgeven en aansturen van de integrale strategie inzake de aanpak van OMGs’.378
De gezamenlijke inzet van de afgelopen jaren van de betrokken overheidsin- stanties werpt volgens de laatste voortgangsrapportages haar vruchten af. De OMGs zijn minder zichtbaar in de publieke ruimte en een stagnatie in de groei van het aantal leden wordt gerapporteerd. Dit is evenwel geen aanleiding om de integrale aanpak te matigen.379Het LIEC rapporteert onder verwijzing naar een
studie verricht door Blokland, Van der Leest en Soudijn, dat anno 2017 nog veel leden van OMGs strafbare feiten plegen.380
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
376 LIEC 2018, p. 3.
377 Mede door de vervaging van het onderscheid tussen het aanpakken van problemen via het bestuursrecht of het strafrecht zien burgemeesters zichzelf soms als de ‘sherrif’ of ‘crime fighter’ om ondermijning – criminaliteit – aan te pakken, zie J. de Vries, E.R. Muller & G. Standhardt, ‘Ontwikkelingen in het ambt van de burgemeester’, in: E.R. Muller & J. de Vries (red.), Bur- gemeester. Positie, rol en functioneren van de burgemeester, Deventer: Kluwer 2014, p. 416-427. Zie ook de discussie tussen Brouwer en Boelhouwer in ‘Burgemeesters te vaak sherrif?’ in Inzicht 2017, 9.
378 LIEC 2018, p. 24. 379 LIEC 2018, p. 3-4.
380 De meest voorkomende strafbare feiten onder individuele leden in 2017 betreffen verkeersdelicten met 147 gevallen. Geweldsdelicten zijn goed voor 114, terwijl vermogensdelicten en witwassen de derde plek innemen op 60. Opiumwet- en Wet Wapens en Munitiedelicten volgen daarna met 48, op de voet gevolgd door bedreiging en wederspannigheid met 40 delicten. Openlijke geweldpleging, vernielingen en brandstichting komen daarna met 28 delicten. Van de 311 verdachten zijn er 121 van Satudarah MC, 89 van No Surrender MC, 37 van Hells Angels MC, 29 van Trailer Trash MC en 11 van Bandidos MC. De meeste van deze strafbare feiten zijn bewezenverklaard en afgedaan met een sanctie – zie LIEC 2018, p. 11-12. Vgl. Blok- land, Van der Leest & Soudijn 2017.
Voor een aantal Kamerleden is de aanhoudende problematiek inzake OMGs een van de redenen om de Minister voor Rechtsbescherming de bevoegdheid te geven waarmee hij met de openbare orde strijdig opererende rechtspersonen bij besluit kan verbieden en ontbinden. De huidige verbodsregeling schiet volgens de initiatiefnemers tekort.381Wanneer het wetsontwerp daadwerkelijk
wordt ingediend in de Tweede Kamer is op het moment van schrijven onbe- kend.