Lagere regelgeving

De CONC en de MCOB bevatten elk een verplichting tot het uitvoeren van een krediet- waardigheidstoets.429 _{Hoewel de kredietwaardigheid in beide regelingen primair af-}

hankelijk is gesteld van het vrij besteedbaar inkomen, is er een belangrijk verschil wat betreft de vereiste striktheid van toetsing.430 _{Zo moet de kredietgever bij een hypothe-}

cair krediet een vrij gedetailleerd onderzoek uitvoeren naar het inkomen en de vaste uitgaven van de consument, terwijl hij bij een consumptief krediet in beginsel kan vol- staan met een minder gedetailleerd onderzoek.431 _{Dit verschil hangt samen met de pro-}

portionele gedachtegoed die ten grondslag ligt aan de leennormen. Zo is de vereiste omvang en diepgang van de kredietwaardigheidstoets afhankelijk van de eventuele ri- sicosignalen.432 _{Dit zijn signalen die erop wijzen dat het gevraagde krediet een (te)}

grote impact zal hebben op de betaalcapaciteit van de consument. Hoe sterker de risi- cosignalen, hoe gedetailleerder het onderzoek naar de betaalcapaciteit moet zijn. Deze signalen kunnen voortvloeien uit (i) het gevraagde krediet en (ii) de financiële kenmer- ken van de aanvrager.433 _{Omdat een hypothecair krediet op zichzelf wordt gezien als}

een betrekkelijk riskant product, moet de kredietgever bij deze kredietaanvragen een tamelijk gedetailleerd onderzoek uitvoeren naar het inkomen en de vaste uitgaven van de betreffende consument. Bij een consumptief krediet is echter meer aandacht voor de vraag wie de kredietaanvraag heeft ingediend. Een verdergaand onderzoek is dan vereist als bijvoorbeeld (ii) een consument met een betaalachterstand vraagt om (i) een omvangrijk krediet, terwijl een minder vergaand onderzoek in beginsel volstaat als (ii) een consument zonder een betaalachterstand vraagt om (i) een zeer klein krediet. Voor zover er verder geen risicosignalen zichtbaar zijn, kan de kredietgever er in dat laatste geval zelfs van uitgaan dat de consument kredietwaardig is.434 _{Een onderzoek naar het}

inkomen en de vaste uitgaven is dan dus niet vereist.

De FCA heeft met het voorgaande oog gehad voor de balans tussen het bieden van be- scherming tegen overkreditering en het behouden van een goede toegang tot krediet.435

427 _{Zie bijvoorbeeld art. 13.3.2A R MCOB.} 428 _{Zie bijvoorbeeld art. 2.2.2 G CONC.}

429 _{Art. 11.6.2 R MCOB e.v. en art. 5.2A.4 R CONC e.v.} 430 _{Zie hierover paragraaf 5.2.5 en paragraaf 5.2.6.} 431 _{Zie paragraaf 5.2.6.3 en 5.2.5.4.}

432 _{Zie hierover ook paragraaf 5.2.5.3.} 433 _Ibid.

434 _{Het is niet zo dat een consumptieve kredietaanvraag altijd minder streng wordt getoetst dan een}

hypothecaire kredietaanvraag. Immers, hoe sterker de risicosignalen, hoe sterker het onderzoek gaat lijken op het onderzoek dat de kredietgever standaard moet uitvoeren na een hypothecaire kredietaan- vraag.

435 _{De wetgever heeft de FCA overigens ook opgedragen om te zoeken naar een dergelijk evenwicht. Zie}

art. 1C (2)(e) en 3B (1)(b), (c), en (f) FSMA 2000. Zie voor een bevestiging FCA juli 2018, p. 4 t/m 6 en FCA 2017, p. 9 en 10.

98

Tegen die achtergrond is ervoor gekozen om niet (te) snel over te gaan tot het invoeren van gedetailleerde leennormen:

‘At the same time, we want to avoid being too prescriptive, as this could have harmful unintended consequences, including for the cost and availability of credit. We want firms to take a proportionate approach, taking into account the costs and risks of the credit for the individual customer.’436

Hiermee lijkt de FCA aandacht te hebben voor de mogelijkheid dat de leennormen lei- den tot hogere uitvoeringskosten voor kredietgevers en daarom kunnen zorgen voor duurdere kredieten en langere wachttijden voor consumenten. Het is dan ook geen toe- val dat de kredietgever volgens de leennormen ‘pas’ meer onderzoekskosten moet ma- ken naarmate er een grotere aanleiding is om te denken dat de betreffende consument een onverantwoorde kredietaanvraag heeft ingediend. In de gevallen waarin er geen risicosignalen zichtbaar zijn, kan de kredietgever het gevraagde krediet immers vrij ge- makkelijk verstrekken en blijven de uitvoeringskosten van de kredietwaardigheids- toets redelijk beperkt.

5.2.3 Een consumentgerichte benadering

De kredietwaardigheidstoets in het publiekrecht volgt een consumentgerichte benade- ring. Zoals beschreven in paragraaf 2.4, is de consument in deze benadering krediet- waardig als hij wordt geacht op een, voor hem, acceptabele manier te kunnen terugbe- talen. De kredietwaardigheidstoets wil daarmee voorkomen dat er terugbetaaloffers worden gemaakt die leiden tot onacceptabele gevolgen voor de consument. Dienover- eenkomstig hebben de leennormen in het publiekrecht een preventieve aandacht voor de situatie waarin de consument te veel van zijn maandelijkse betaalcapaciteit moet opofferen voor de terugbetaling van het krediet. Zo mag de consument bijvoorbeeld niet bezuinigen op zijn vaste uitgaven, en is het in beginsel niet de bedoeling dat hij meer van zijn betaalcapaciteit moet opgeven dan zijn vrij besteedbaar inkomen.437

In de kern wordt toegewerkt naar een situatie waarin de consument zich, na de beoogde kredietverlening, ten minste een leefstijl kan veroorloven die in juridisch opzicht als nog aanvaardbaar wordt gezien. Het is niet alleen de bedoeling dat de consument kan blijven voorzien in de minimale kosten van levensonderhoud. Ook moet hij een deel van zijn betaalcapaciteit overhouden voor de zogenoemde moeilijk-vermijdbare uitga- ven:

‘Examples of basic quality-of-living costs (which can be reduced, but only with diffi- culty) are: clothing; household goods (such as furniture and appliances) and repairs; personal goods (such as toiletries); basic recreation (television, some allowance for basic recreational activities, some non-essential transport); and childcare.’438

436 _{FCA juli 2018, p. 5.}

437 _{Bij consumptief krediet is overigens bepaald dat de kredietgever geen rekening mag houden met de}

eventuele mogelijkheid van de consument om later een nieuw krediet te nemen. Zie art. 5.2A.12 (3) R CONC.

99

Overigens ligt de consumentgerichte benadering al een langere tijd in het publiekrech- telijke kader besloten. Ter illustratie kan worden gewezen op de oude Irresponsible Lending Guide (ILG) welke in 2010 door de toenmalige toezichthouder is uitgegeven ter uitwerking van de bevoegdheid om marktvergunningen in te trekken.439 _{In dit do-}

cument maakte de toezichthouder duidelijk dat de kredietgevers voortaan een borro- wer-focussed test moeten uitvoeren:

‘'Assessing affordability', in the context of this guidance, is a 'borrower-focussed test' which involves a creditor assessing a borrower's ability to undertake a specific credit commitment, or specific additional credit commitment, in a sustainable manner, with- out the borrower incurring (further) financial difficulties and/or experiencing adverse consequences.’440

Uit de ILG volgt voorts dat de consument in voormelde zin pas kredietwaardig is als hij naar verwachting over voldoende inkomen beschikt om, na de beoogde kredietver- strekking, te kunnen voldoen aan zijn vaste uitgaven.441 _{Deze consumentgerichte kre-}

dietwaardigheidstoets wijkt daarmee af van een creditor-focussed test welke primair gaat over de vraag of de consument kan terugbetalen.442 Volgens de ILG concentreert

de laatstgenoemde toets zich hoofdzakelijk op de verdiencapaciteit en betaalbetrouw- baarheid van de consument:

‘The 'assessment of creditworthiness' is a 'creditor-focussed' test which involves the creditor assessing whether a borrower merits the provision of the credit that he is seek- ing to acquire on the basis of considering sufficient information relating to such matters as the borrower's earning power and previous record of repayment.’443

Hoewel de ILG louter zag op consumptieve kredieten, volgt uit de MCOB dat de kre- dietgever ook bij een hypothecair krediet een borrower-focussed test moet uitvoeren. Zo moeten de huidige leennormen uit de MCOB worden bezien tegen de achtergrond van de recente kredietcrisis die, volgens de toenmalige toezichthouder,444 _{mede is ver-}

oorzaakt door kredietgevers die te veel geïnteresseerd waren in de waarde van de be- oogde woning.445 _{Hierdoor voelden kredietgevers niet altijd de prikkel om te onder-}

zoeken in hoeverre de consument zal kunnen voldoen aan de beoogde periodieke te- rugbetaalplichten.446 _{Zolang de woningwaarde naar verwachting hoog genoeg blijft, is}

er immers een goede kans dat de gehele kredietvordering volledig wordt voldaan. Hoe- wel deze praktijken in de kredietgevergerichte benadering verantwoord kunnen zijn, heeft de toezichthouder deze geassocieerd met a tail of poor lending.447 _{Voor zover de}

439 _{Het betrof de Office of Fair Trading. Zie Fairweather 2012, p. 91 e.v. voor een achtergrondschets}

van deze bevoegdheid.

440 _{OFT 2011, p. 36.}

441 _{Ibid. p. 37. Eventueel kan ook het spaargeld van de consument een rol spelen.} 442 _{Ibid. p. 46.}

443 _Ibid.

444 _{Het betrof de Financial Services Authority.} 445 _{FSA 2011, p. 17 en 54 e.v.}

446 _{Zie hierover ook paragraaf 7.3.3.4.} 447 _{FSA 2011, p. 55 e.v.}

100

kans (te) groot is dat de consument daadwerkelijk zijn woning zal verliezen dan wel onacceptabele terugbetaaloffers moet maken om een gedwongen woninguitzetting te voorkomen, is de kredietverstrekking in de consumentgerichte benadering immers on- verantwoord. Vanaf 2014 leggen de hypothecaire leennormen dan ook de nadruk op de betaalbaarheid van de periodieke terugbetaalplichten en is het niet toegestaan dat de kredietwaardigheid wordt afgestemd op de waarde van de woning.448

5.2.4 Voorkomen van een onaanvaardbare terugbetaalsituatie

De kredietwaardigheidstoets in het publiekrecht beoogt een onaanvaardbare terugbe- taalsituatie voor de consument te voorkomen. In die terugbetaalsituatie kan de consu- ment niet of enkel middels het maken van onacceptabele terugbetaaloffers voldoen aan de terugbetaalplichten. Zoals volgt uit paragraaf 2.4, is inherent aan het streven om een onaanvaardbare terugbetaalsituatie te voorkomen, dat er niet (te) snel wordt ge- sproken van een onacceptabel terugbetaaloffer. In die lijn moet de kredietgever in het publiekrecht wel onderzoeken of de consument zal beschikken over voldoende vrij be- steedbaar inkomen, maar hoeft de kredietgever vervolgens niet te controleren of de consument dat inkomen daadwerkelijk zal willen opofferen voor het beoogde krediet. De consument kan daarom als kredietwaardig worden gezien, ook al zou een individu- ele consument bepaalde terugbetaaloffers liever niet willen maken.

Het voorgaande strookt met het publiekrechtelijke streven naar een optimale bescher- ming van de consument en past bovendien bij de execution-only kredietrelatie die aan de orde is. De consument die op zoek is naar de beste kredietbeslissing, is beter af bij een financieel adviseur die wordt geacht zich in een verdergaande mate te ontfermen over het belang van de consument.449 _{Dit laatste neemt echter niet weg dat kredietge-}

vers via richtsnoeren worden opgeroepen om in bepaalde gevallen verder te gaan dan de leennormen uit het FCA-handboek voorschrijven. Ten eerste bevat de CONC een bepaling die de kredietgever verzoekt om rekening te houden met het bestedingsdoel van het krediet.450 _{Ten tweede is er in de CONC een bepaling te vinden die zich richt}

op de kredietaanvraag van een mentaal kwetsbare consument en die de kredietgever vraagt om in zulke gevallen (ook) te kijken naar de behoeftes van de betreffende con- sument.451 _{In dat laatste verband wordt de kredietgever zelfs opgeroepen om een kre-}

dietaanvraag te weigeren als het gevraagde krediet niet past bij de behoeftes van die consument.452 _{Hoewel beide richtsnoeren verlangen dat een, volgens de bindende leen-}

normen, kredietwaardige consument soms wordt behandeld als een niet-kredietwaar- dige consument, lijkt er niettemin sprake te zijn van een belangrijk verschil. Wat be- treft de bepaling over het bestedingsdoel, lijkt de kredietgever niet kritisch te hoeven kijken naar het bestedingsdoel zelf. Het is daarom nog steeds mogelijk dat een indivi-

448 _{Zie met name art. 11.6.5 R MCOB.}

449 _{Zo is een adviseur verplicht om het advies af te stemmen op de behoeftes en omstandigheden van}

de consument. Zie bijvoorbeeld art. 4.7A.6 R MCOB en het negende beginsel uit art. 2.1.1 R PRIN.

450 _{Art. 5.2A.21 (1) G CONC.} 451 _{Art. 2.10.20 G CONC.} 452 _Ibid.

101

duele consument een kredietbeslissing neemt die niet volledig aansluit bij zijn voor- keuren.453 _{Wat betreft de bepaling die zich richt op de mentaal kwetsbare consument,}

lijkt de kredietgever wel kritisch te moeten kijken naar het beoogde bestedingsdoel. Daarmee lijkt die laatste bepaling te willen toewerken naar een situatie waarin de con- sument (pas) als kredietwaardig wordt gezien als kan worden aangenomen dat de con- sument, met het indienen van de kredietaanvraag, de beste kredietbeslissing heeft ge- nomen.

5.2.5 De drie stappen bij consumptief krediet 5.2.5.1 Inleiding

De CONC bevat een verplichting tot het uitvoeren van een kredietwaardigheidstoets.454

In beginsel hebben kredietgevers de vrijheid om de kredietwaardigheidstoets te voor- zien van een eigen invulling.455 _{De daaraan gestelde eisen worden echter strenger als}

er een grotere aanleiding is om te denken dat het gevraagde krediet een (te) grote im- pact zal hebben op de betaalcapaciteit van de consument. Hoe sterker die aanleiding, hoe gedetailleerder het onderzoek naar de betaalcapaciteit moet zijn.456 _{Hiermee heeft}

de FCA een middenweg proberen te vinden tussen het bieden van bescherming tegen overkreditering en het behouden van een goede toegang tot krediet.457 _{Een te strikt}

regelkader heeft volgens de FCA al snel een te negatieve impact op de prijs en beschik- baarheid van krediet, terwijl een te algemeen regelkader de consument niet altijd vol- doende zal beschermen tegen overkreditering.458 _{Tegen deze achtergrond wordt hierna}

eerst ingegaan op de inhoud en reikwijdte van de relevante bepalingen uit de CONC. Na een korte uitleg over de wijze waarop de vereiste omvang en diepgang van de kre- dietwaardigheidstoets wordt bepaald, komen, tot slot, de drie stappen van de krediet- waardigheidstoets aan bod.

In document De kredietwaardigheidstoets bij kredietverlening aan consumenten (pagina 98-102)