1.4. RELEVANTIE VAN HET ONDERZOEK
1.5.4. KEUZES VERTAALD NAAR ONDERZOEKSVRAGEN
Belangen
Door het studiekeuzetraject op langere termijn te onderzoeken hopen we een antwoord te krijgen op deelvraag één, die ingaat op de belangen van aankomende juridische studenten binnen het keuzeproces. Belangen zijn de drijvende kracht achter de handelingen van mensen, ook achter keuzes (Frijda, 2005). Doordat studenten door de tijd heen gevolgd worden, kunnen de verhalen van studenten inzicht geven in wat deze ‘drijvende kracht’ is achter hun keuzes: waarom kiest iemand voor een juridische hbo-studie, heeft iemand een sterke commitment naar die gekozen studie, in hoeverre heeft hij hiervoor geëxploreerd, en wat is de rol hiervan voor studiesucces?
Orientatie en voorbereidingstrajecten
Op de tweede plaats zijn oriëntatie- en voorbereidingstrajecten een belangrijk onderdeel binnen ons onderzoek. In het keuzeproces zouden
31
1
studenten erachter moeten komen wie ze zijn, en moeten ze (idealiter) zowel in de breedte als in de diepte exploreren. Vanuit deze focus onderzoeken we oriëntatie- en voorbereidingstrajecten, en richten onze vragen zich op verschillen tussen deze trajecten. In hoeverre kunnen ze bijdragen aan exploratie, bij wie is dat effectief, en kunnen ze bijdragen aan studiesucces? Oriëntatie-en voorbereidingstrajecten komen aan de orde in de empirische hoofdstukken drie en vier.
Kenmerken van studenten en van hun omgeving
De derde deelvraag gaat in op kenmerken van studenten en van hun omgeving. De context van de student, en de interactie tussen deze, zijn beide van invloed als het gaat om het geïntegreerd raken in het sociale en academische leven. Daarnaast weten vanuit de identiteitstheoriëen dat de sociale context – de relatie tussen een persoon en belangrijke anderen – van belang is voor de identiteitsontwikkeling van jongeren. We bestuderen de mogelijke invloed van belangrijke anderen op het studiekeuzeproces en het studieresultaat, en de rol van bepaalde achter- grondkenmerken voor studievoortgang. Kenmerken van studenten en van hun omgeving komen aan de orde in het empirische hoofdstuk vijf. Methodologische keuzes
Ten slotte, na het in kaart brengen van onze inhoudelijke keuzes op basis van de literatuur, komen wij aan bij keuzes die vooral methodologisch van aard zijn. De probleemstelling van ons onderzoek concentreert zich op processen op microniveau, waarbij we het verloop van de individuele ontwikkelingstrajecten scherp willen krijgen. Dit heeft gevolgen voor de te maken keuzes ten aanzien van de methodologie. Onderzoek naar het traject voorafgaand aan en tijdens de propedeuse fase vraagt om longitudinaal onderzoek. Het in kaart brengen van individuele keuze- processen vraagt om een exploratieve en open benadering van de studiekeuzeproblematiek.
32
1.6. LEESWIJZER
Deze studie bestaat uit zes hoofdstukken, waarvan dit hoofdstuk Aanlei-
ding, Probleemstelling en Opzet van het onderzoek het eerste hoofdstuk
vormt.
In het tweede hoofdstuk bespreken we de methodologie die bij deze studie is gebruikt. Allereerst lichten we een aantal algemene keuzes voor de opzet en de onderzoeksstrategie nader toe. We gaan ten eerste in op algemene methodologische kenmerken, en ten tweede op specifiek methodologische kenmerken van de deelonderzoeken. Daarna komen in de methode achtereenvolgens de respondenten, procedure en analyse aan bod. Tenslotte schenken we aandacht aan de betrouwbaarheid. De drie deelonderzoeken komen in de resultatenhoofdstukken drie, vier en vijf aan bod. De volgorde van de resultatenhoofdstukken vloeit mede voort uit de deels exploratieve opzet van dit onderzoek, van waaruit dit onderzoek is gestart, en de deels hypothesetoetsende aanpak later in het onderzoek. We zetten nu kort uiteen wat de lezer kan verwachten in de resultatenhoofdstukken. In hoofdstuk drie gaan we in op een aantal in de interviews relevant gebleken thema’s, en onderzoeken de rol daarvan voor studiesucces. Vanuit het exploratief-kwalitatieve onderzoek proberen we zo te achterhalen welke belangen bij juridische hbo-studenten een rol spelen als het gaat om studiekeuze (deelvraag 1), en wat de betekenis is van oriëntatie- en voorbereidingstrajecten voor studievoortgang (deelvraag 2).
In hoofdstuk vier richten we ons op drie kernbegrippen uit de iden- titeitstheorie: statussen, commitment en exploratie. We bestuderen hoe exploratie en commitment eruit zien bij de respondenten in ons onderzoek, en onderzoeken de rol hiervan voor het studiekeuzeproces en studieresultaat. We onderzoeken exploratie en commitment allereerst geïntegreerd in het statussenmodel volgens Marcia (1966; 1980), en vervolgens als afzonderlijke identiteitsdimensies, wat de rol is van deze kernbegrippen voor het studiekeuzeproces en studievoortgang. Dit deelonderzoek naar het studiekeuzeproces gaat in brede zin in op de hoofdvraag van deze studie: hoe komen juridische hbo-studenten – in het licht van identiteitsontwikkeling – tot keuzes, en wat de relatie is met
33
1
studievoortgang? In het licht van exploratie word opnieuw de betekenis van voorberereidingstrajecten aan de orde gesteld (deelvraag 2). Ten slotte onderzoeken we in hoofdstuk vijf achtergrondkenmerken die mogelijk een relatie hebben met studiesucces, en proberen zo een antwoord te geven op de derde deelvraag van ons onderzoek. We gaan daarnaast in op achtergrondverhalen van studenten die wisselden van opleiding, of stopten met de studie. Dit kwalitatieve onderzoek naar redenen en achtergronden van omzwaai en uitval laat zien welke belangen er spelen bij juridische hbo-studenten als het gaat over een negatief verloop van de studievoortgang (deelvraag 1). Aan het einde van dit vijfde hoofdstuk besteden we aandacht aan een kenmerkend fenomeen voor deze doelgroep, het uitstromen naar de universiteit. Naar aanleiding van de empirische bevindingen behandelt hoofdstuk zes de belangrijkste conclusies. We laten zien welke empirische bevin- dingen de theoretische stellingnamen bevestigen dan wel verzwakken, en wat de implicaties hiervan zijn voor de wetenschap. De lezer vindt in dit hoofdstuk antwoorden op de hoofdvraag en de verschillende deelvragen die aan het begin van dit hoofdstuk zijn gepresenteerd. Ten slotte geeft het laatste hoofdstuk aanbevelingen voor de toekomst en is ruimte gemaakt voor een discussiedeel.
2
36
2.1. INLEIDING
Voor de beantwoording van de onderzoeksvragen richtten we ons in dit onderzoek op drie aspecten die een belangrijke rol spelen in het studiekeuzeproces, te weten belangen van jongeren, de rol van oriëntatie- activiteiten en voorbereidingstrajecten en kenmerken van juridische hbo-studenten en hun omgeving. We wilden inzicht krijgen in de achter- liggende processen die leiden tot een studiekeuze. Met behulp van individuele interviews wilden we te weten komen waarom jongeren een overweging maken een zekere richting uit te gaan en bepaalde keuzes maken, wat hen hierin drijft, hoe ze zich op die studiekeuze hebben voor- bereid, en welke rol belangrijke anderen spelen in dat keuzeproces. We zijn gestart vanuit exploratief-kwalitatief onderzoek, waarbij we wilden analyseren welke thema’s belangrijk zijn als het gaat om studiekeuze bij onze doelgroep, en hoe deze zich heeft voorbereid. Hiermee is een eerste aanzet gemaakt tot het beantwoorden van de eerste twee deelvragen, die ingaan op de rol van belangen en oriëntatie-activiteiten voor het studie- keuzeproces. Deze twee deelvragen zijn vervolgens verder onderzocht in het bredere kader van identiteitsontwikkeling. We hebben onderzocht hoe identiteit in termen van exploratie en commitment van juridische hbo-studenten eruit ziet en zich ontwikkelt in relatie tot studiekeuze en studiesucces. De derde deelvraag is behandeld in het laatste hoofdstuk, waarin we onderzoek hebben gedaan naar achtergrondkenmerken in relatie tot studiesucces. Er is een analyse gemaakt van vormen van uitblij- vend studiesucces, zoals omzwaai en uitval. Als specifiek kenmerk voor deze doelgroep is ten slotte het fenomeen uitstroom naar de universiteit onderzocht.