Een niet-islamitische beheerder (optie A) hoeft geen probleem te zijn, maar het vertrouwen van moslims in deze beheerder moet worden opgebouwd door een goede informatievoorziening en duidelijke afspraken.
De Nederlandse wetgeving biedt genoeg ruimte voor het naleven van tische uitvaartregels maar om de mogelijkheden te benutten, moeten islami-tische organisaties zelf oplossingen bedenken. Andere islamiislami-tische organi-saties in Nederland hebben deze taak al opgepakt met stichtingen voor het EHWDOHQYDQDIORSHQGHJUDIUHFKWHQHQLGHHsQYRRUµJUDIUHFKWIRQGVHQ¶
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
84
Van Nederlandse overheden mag wel worden verwacht dat zij hierbij onder-steuning bieden, gezien de groeiende groep moslims in de Nederlandse samenleving. En zoals de respondenten al aangaven, is een geschikte isla-mitische begraaffaciliteit in Nederland voor hen een teken van acceptatie van moslims in de samenleving.
Een voorbeeld hiervan is de onlangs gesloten overeenkomst van Stichting IBW met de gemeente Nuenen. Hoewel het proces in de gemeente Nuenen YRRU GH UHDOLVDWLH YDQ GH µHHXZLJH JUDYHQ¶ RS GH EHJUDDISODDWV LQ 2XGH
Landen lang heeft geduurd, zijn de aanvragers en de gemeente uiteindelijk wel tot een overeenstemming gekomen. Dit soort ontwikkelingen kunnen als voorbeeld dienen voor de werkgroep.
Een islamitische beheerder (optie B) geeft moslims weliswaar meer vertrou-wen dat er rekening wordt gehouden met islamitische voorschriften, maar door het pluralistische karakter van de moslimgemeenschap zal ook hier de vertrouwensband moeten worden opgebouwd en moet er een goed regle-ment worden opgesteld.
Dit reglement dient tevens te worden gecommuniceerd. Zolang moslims in West-Brabant niet op de hoogte zijn van islamitische begraaffaciliteiten in de regio, zullen zij hier ook niet voor kiezen. Uit het empirisch onderzoek is gebleken dat de respondenten vooral de moskee als geschikt informatieka-naal beschouwen en dat een overzichtelijke website en brochure ook handig worden gevonden. Met een goede informatievoorziening kunnen al heel wat onduidelijkheden worden weggenomen.
6.3 Diversiteit
Het onderzoek is dan wel gericht op soennitische moslims, maar ook deze groep wordt gekenmerkt door een verscheidenheid aan opvattingen over met name de grafbedekking. In Utrecht zijn in de jaren tachtig gesprekken voor een islamitische begraafplaats in eigen beheer stukgelopen op uiteen-lopende meningen over de invulling van het grafvak. Zoals zichtbaar is op het eerste grafvak in Breda, varieert zelfs de kibla-richting.
Verder worden uitvaartwensen van moslims gemotiveerd vanuit religieuze voorschriften, maar is de uitvoering van de wensen een veranderlijk proces, zo heeft de afgelopen vijftig jaar aan islamitische uitvaartrituelen in Neder-land laten zien. Om op de toekomst in te spelen, zal bij beide opties rekening moeten worden gehouden met het hybride karakter van uitvaartrituelen en de grafcultuur.
De groepen die zich sowieso in Nederland (moeten) laten begraven, zoals Nederlandse moslims en vluchtelingen, zijn binnen de moslimgemeenschap in de minderheid maar zullen mogelijk wel als eerste gebruik maken van de begraaffaciliteit. Juist bij deze groepen zijn wellicht andere cultureel-religieuze invullingen van het islamitisch grafvak aan de orde.
Als zij zich al niet welkom of prettig voelen bij een te strikt reglement van de begraafplaats, wordt hiermee al een belangrijke doelgroep afgesneden. Dit heeft zowel ethische als financiële consequenties.
AANBEVELINGEN 85
Moslims kunnen en willen zich (in de toekomst) in West-Brabant laten be-graven, maar hiervoor zijn een professionele uitvaartinfrastructuur, kennis van de mogelijkheden en het vertrouwen in de uitvoering van de wensen cruciaal. Alleen zo kan aan het praktische, religieuze én emotionele compo-nent van de behoefte worden voldaan.
Literatuurlijst
Al- *KD]ƗOƯ$+,0 & Winter, T.J. (1989). The Remembrance of Death and the Afterlife: Kitb dhikr al-mawt wa-m ba’dahu: Book XL of the revival of the religious sciences. Cambridge: Islamic Texts Society.
Al--D]ƯUƯ$5 5REHUWV1 UHG (2009). Islamic Jurisprudence According to the Four Sunni Schools: Al-Fiqh ‘Al al-Madhhib al-Arba’ah. Volume I Modes of Islamic Worship. Louisville, KY: Fons Vitae.
Baba, M. & Gustings, F. (2004). Wat is uw laatste wens? Een verkennend onderzoek naar de behoefte, wensen en ideeën m.b.t. islamitische begraaf-gelegenheden onder Amsterdamse moslims. Amsterdam: Mexit.
Bakhtiar, L. (1996). Encyclopedia of Islamic Law: A Compendium of the Views of the Major Schools. Chicago: ABC International Group.
Barnard, M. µ'\QDPLHN YDQ FXOWXV HQ FXOWXXU¶ In: M. Barnard & P.
Post (red.), Ritueel Bestek: Antropologische kernwoorden van de liturgie.
Zoetermeer: Meinema, pp. 47-49.
Beck, H. & Wiegers, G. (2008). Moslims in een westerse samenleving: Islam en ethiek. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema.
Bendriff, A. (2011). Marokkaanse overheid sponsort repatriëring: Begraven in het land van herkomst. Het Uitvaartwezen, 4, 21-23.
Bell, C.M. (1992). Ritual Theory, Ritual Practice. New York: Oxford Universi-ty Press.
Berry, J.W. (2005). Acculturation: Living successfully in two cultures. Interna-tional Journal of Intercultural Relations, 29, 698-699.
Bommel, A. van (1988). Rouwgebruiken bij moslims. In: J. Fortuin & J. van Kilsdonk (red.), Afscheid nemen van onze doden: Rouwen en rouwgebruiken in Nederland. Kampen: Uitgeversmaatschappij J. H. Kok, pp. 96-118.
Bot, M. (1998). Een Laatste Groet: Uitvaart- en rouwrituelen in multicultureel Nederland. Rotterdam: Marrie Bot.
Bowie, F. (2006). The Anthropology of Religion: An Introduction. Malden, MA: Blackwell Publishing.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
88
Darsh, S.M. (1997). Questions & Answers about Islam. Londen: Ta-Ha Pub-lishers.
Dessing, N.M. (2001). Rituals of birth, circumcision, marriage and death among Muslims in the Netherlands. Leuven: Uitgeverij Peeters.
Douwes, D., Koning, M. de & Boender, W. (red.). (2005). Nederlandse mos-lims: van migrant tot burger. Amsterdam: Salomé.
Driessen, H. (red.). (1997). In het huis van de islam. Nijmegen: SUN.
El Jawziyyeh, I.Q., Oueslati, A. & Ploeger, J. (red.). (2005). Het Paradijs: Het bijeenbrengen van de zielen in het land van de vreugde. Leiden: Project Dien.
Grimes, R.L. (2002). Deeply into the Bone: Re-inventing Rites of Passage.
Londen: University of California Press.
Harmsen, P. (2007). Handleiding Islamitisch Begraven. Den Haag: Sdu Uitgevers.
Herten, M. van (2009). Het aantal islamieten in Nederland. In: H. Schmeets
& R. van der Bie (red.), Religie aan het begin van de 21e eeuw. Den Haag:
Centraal Bureau voor de Statistiek, pp. 35-40.
Herten, M. van & Otten, F. (2007). Naar een nieuwe schatting van het aantal islamieten in Nederland (Bevolkingstreds 3e kwartaal, Centraal Bureau voor de Statistiek, 2007). Geraadpleegd op
http://www.cbs.nl/NR/rdonlyres/ACE89EBE-0785-4664-9973-A6A00A457A55/0/2007k3b15p48art.pdf.
Heuvel, J.H.J. van den (2004). Hoe schrijf ik een scriptie of these?. Utrecht:
Uitgeverij Lemma.
Jonker, G. (2004). De groei van moslimpercelen op openbare begraafplaat-sen in Europa (dossier islamitische eredienst, Mana, 2004). Geraadpleegd op
http://www.manavzw.be/dossiers/Islamitische_eredienst/De_groei_van_mosl impercelen_op_openbare_begraafplaatsen_in_Europa.
Krawietz, B. (2003). Brain Death and Islamic Traditions: Shifting Borders of Life?. In: J.E. Brockopp (red.), Islamic Ethics of Life: Abortion, War, and Euthanasia. Columbia: University of South Carolina Press, pp. 164-166.
Kreinath, J., Snoek, J. & Stausberg, M. (red.). (2006). Theorizing rituals:
Issues, topics, approaches, concepts. Leiden: Brill Academic Publishers.
LITERATUURLIJST 89
Lapidus, I.M. (1996). The meaning of Death in Islam. In: H.M. Spiro, M.G.
McCrea Curnen & L.P. Wandel (red.), Facing Death: Where Culture, Reli-gion and Medicine meet. New Haven: Yale University Press, p. 149.
Oever, E. van den (2012, 29 juni). Raad verdeeld over grafrechten. Eindho-vens Dagblad. Geraadpleegd op http://www.ed.nl.
Phalet, K. (red.). (2004). Moslim in Nederland. Den Haag: Sociaal en Cultu-reel Planbureau.
Riele, S. te & Schmeets, H. (2010). Sociale samenhang: participatie en vertrouwen. In: R. van der Vliet, J. Ooijevaar & A. Boerdam (red.), Jaarrap-port Integratie 2010. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek, pp. 169-170.
Shadid, W.A.R. & Koningsveld, P. S. van (1991). µInstitutionalization of Islam LQ WKH 1HWKHUODQGV¶ In: W.A.R Shadid & P.S. van Koningsveld (red.), The Integration of Islam and Hinduism in Western Europe. Kampen: Kok Pharos Publishing House, pp. 90-91.
6KDGLG :$5 .RQLQJVYHOG 36 YDQ µStervensbegeleiding en EHJUDIHQLVULWHQLQGHLVODP¶In: A.G. van Gilse (red.), Keerzijde: Omgaan met ernstig zieken en stervenden. Geloofs- en levensbeschouwingen. Handrei-king voor personeel van zieken- en verpleeghuizen. Amersfoort: De Hor-stink, pp. 123-124.
Smith, J. I. & Haddad, Y.Y. (1981). The Islamic Understanding of Death and Resurrection. Albany, NY: SUNY Press.
Strijen, C.R. van (2009). Lexiplatie: De complete wetgeving toegelicht: Wet op de Lijkbezorging. Deventer: Kluwer.
Tanner, K. (1997). Theories of Culture: A New Agenda for Theology. Minne-apolis, MN: Fortress Press.
Turner, B.S. µThe body in Western society: social theory and its per-VSHFWLYHV¶ In: S. Coakley (red.), Religion and the Body. Cambridge: Cam-bridge University Press, pp. 16-19.
Venhorst, C., Venbrux. E. & Quartier, T. (2011). Re-imagining Islamic Death Rituals in a Small Town Context in the Netherlands: Ritual Transfer and Ritual Fantasy. Jaarboek voor Liturgie Onderzoek, 27.
Vertovec, S. ( µ5HOLJLRQDQG'LDVSRUD¶ In: P. Antes, A.W. Geertz & R.
Warne (red.), New Approaches to the Study of Religion. Berlijn: Verlag de Gruyter, p.277.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
90
Weijzen, M. (2011). Anderhalf keer zo groot: Mortuarium Schiphol. Het Uit-vaartwezen, 4, 9.
Weijzen, M (2011, 12 september). Steeds vaker een kist: Nederlandse mos-lims passen hun begrafenisrituelen aan. NRC Handelsblad. Geraadpleegd op http://www.nrc.nl.
Weijzen, M. (2011). Vaker in Nederlandse bodem: Islamitische uitvaartzorg in Nederland. Het Uitvaartwezen, 4, 13.
Willighagen, G.H. (2010). Islamitisch begraven. Zwolle: Onderzoek & Statis-tiek Afdeling Informatie.
:RMWNRZLDN- :LHJHUV* µ0RVOLPVGRHQKHWKHOHPDDO]HOI¶,Q (
Venbrux, M. Heessels & S. Bolt (red.), Rituele Creativiteit: Actuele verande-ringen in de uitvaart- en rouwcultuur in Nederland. Zoetermeer: Uitgeverij Meinema, pp. 31-44.
Woordenlijst
Waar mogelijk wordt voor Arabische termen de transcriptie en vertaling gebruikt die in de Van Dale Woordenboek van de Nederlandse taal is opge-nomen of de transcriptie en vertaling uit het glossarium van Driessen, H.
(red.). (1997). In het huis van de islam. Nijmegen: SUN.
Ahmadiyya(beweging): stroming binnen de islam, gesticht door Mirza Gulam Ahmad.
ajal: de vaste periode van het individuele aardse leven.
ajr: de beloning die men verwerft met goede daden.
al-akhira: het hiernamaals.
aleviet: aanhanger van een vrijzinnige stroming in de sjiitische islam.
badan: het fysieke/ aardse lichaam.
barzakh: de tijd in het graf.
bismillah: formule van moslims om Allahs zegen af te roepen.
dâr al-‘ahd (of dâr al-sulh): het huis van het verdrag.
dâr al-da’wa: het huis van uitnodiging.
dâr al-harb: het huis van oorlog.
dâr al-islâm: het huis van de islam.
du’â’: vraag- of smeekgebed.
fard al-‘ayn: individuele plicht.
fard al- kifâya: collectieve plicht.
fatwa: door een islamitisch rechtgeleerde geformuleerd decreet of vonnis.
fiqh: rechtsgeleerdheid.
gehenna: (bovenste laag van) het hellevuur.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
92
ghusl al-mayyit: de rituele dodenwassing.
Hadith: overleveringen van het leven van de profeet Mohammed die door moslims als leidraad worden genomen.
hadj: islamitische bedevaart naar Mekka en Medina gedurende de bede-vaartsmaand.
helal etmek: GHµNZLMWVFKHOGLQJ¶YDQGHRYHUOHGHQH
hurma: heiliging en een verbod op disrespect.
‘ibâdât: de regels in het islamitisch recht die betrekking hebben op de relatie tussen de mens en zijn Schepper, waaronder de vijf religieuze plichten of zuilen van de islam.
Iblîs: de gevallen engel, Satan.
µidda: GHµZDFKWSHULRGH¶YDQGHZHGXZHof gescheiden vrouw voor het aan-gaan van een nieuw huwelijk.
ijmâ: µFRQVHQVXV¶YDQGHUHFKWVJHOHHUGHQHHQYDQGHJURQGVODJHQYDQGH
islamitische wet.
istinjâ: de rituele wassing van de genitaliën.
jahannam: µYHUEOLMISODDWVYDQVWUDI¶de hel.
jannah: het Paradijs.
jihad: 1. religieuze inspanning bij de moslim.
2. heilige oorlog tegen degenen die de islam heten te bedreigen.
kafan: de lijkwade.
karâma: waardigheid.
madhhâhib: rechtsscholen.
mahdî: µUHFKWJHOHLGH¶GHYHUZDFKWHVWLFKWHUHQKHHUVHUYDn het rechtvaardi-ge rijk van de eindtijd.
moefti: iVODPLWLVFKJHHVWHOLMNUHFKWVJHOHHUGHGLHIDWZD¶VXLWYDDUGLJW
nafs: ziel.
WOORDENLIJST 93
niyya: µLQWHQWLH¶ RPHHQUHOLJLHX]HSOLFKWWHYHUYXOOHQ oelema: islamitische rechts- en schriftgeleerde.
oemma: 1. wereldwijde islamitische gemeenschap.
2. streven naar een wereldwijde islamitische gemeenschap waarin iedereen zich ondanks bestaande verschillen thuis voelt.
qiyâs: µDQDORJLH¶ HHQ YRUP YDQ redenatie in de islamitische rechtsweten-schap.
salat: elk van de vijf dagelijkse islamitische rituele gebeden (fajr, dhuhr, asr, maghrib, isha).
salat al-janâza: het begrafenisgebed.
sawm: µYDVWHQ¶
sharia: islamitische wetgeving.
shirk: µSRO\WKHwVPH¶
sjahada: dH LVODPLWLVFKH JHORRIVEHOLMGHQLV QO µHU LV JHHQ JRG GDQ Allah en 0RKDPPHGLVGHJH]DQWYDQ$OODK¶
sjiiet: aanhanger van de islamitische stroming die als haar leiders alleen mannen uit de familie van Mohammed erkent.
sjiisme: sjia.
sjiitisch: van, betekking hebbend op, volgens de sjiieten (zie sjiiet, sjiisme).
soefi: aanhanger van het soefisme, oorspronkelijk herkenbaar aan wollen kleding en een ascetische levenswijze.
soefisme: ascetische richting binnen de islam die het hoogste geluk belooft in een vereniging met Allah.
soenna: elk van de levensregels van moslims die niet in de Koran zijn voor-geschreven, maar zijn gebaseerd op het leven van de profeet Mohammed, en dienen als hulpmiddel bij het uitleggen van de Koran en de vorming van het islamitisch recht.
soenniet: lid van een van de geloofsrichtingen binnen de islam die de soen-na en de Hadith erkent als van de profeet Mohammed afkomstige voorschrif-ten.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
94
soennisme: soenna.
soennitisch: van, betrekking hebbend op, volgens de soennieten (zie soen-niet, soennisme).
ahâra: ULWXHOHRIUHOLJLHX]HµUHLQKHLG¶
takbîrs: lofuitingen.
taslîm: het begroeten van al dan niet aanwezige naasten ter afsluiting van het rituele gebed door het hoofd naar rechts en naar links te wenden.
tawhîd KHWSULQFLSHYDQGHDEVROXWHµHHQKHLG¶YDQ$OODK
woedoe: rituele reiniging voorafgaand aan de salat.
zakat: 1. een van de vijf zuilen van de islam, t.w. het geven van aalmoezen.
2. (zakats) aalmoes.