De eeuwige grafrust kan op de West-Brabantse grafakkers niet direct wor-den verzekerd. Er worwor-den geen grafrechten voor onbepaalde tijd uitgege-ven. Wel kunnen de grafrechten, die de eerste keer voor tien of twintig jaar worden verstrekt, steeds worden verlengd.
Bij de aanleg van de bestaande islamitische grafakkers in West-Brabant is overleg gevoerd met de lokale moslimgemeenschap. Maar daarna is de communicatie vrijwel stilgevallen. De begraafplaatsmedewerkers geven in dit onderzoek aan open te staan voor overleg met de moslimgemeenschap.
Het lijkt hen bijvoorbeeld goed om de moskeeën in de regio te informeren over aflopende grafrechten. Voor dergelijk overleg moet het initiatief vanuit islamitische organisaties komen volgens de medewerkers.
Elders in Nederland hebben islamitische organisaties al overeenkomsten met begraafplaatsbeheerders opgesteld waarbij zij worden geïnformeerd over aflopende grafrechten. Daarnaast hebben moskeeën stichtingen opge-richt die de grafrechten blijven betalen en zijn er plannen voor speciale fond-VHQZDDUELMPHQVHQWLMGHQVKXQOHYHQNXQQHQVSDUHQYRRUµHHXZLJHJUDIUXVW¶
(Harmsen, 2001).
In de provincie Noord-Brabant heeft de Stichting Islamitisch Begrafeniswe-zen (IBW QD ODQJ OREE\HQ YHUZH]HQOLMNW GDW HHQ SDDU KRQGHUG µHHXZLJH
JUDYHQ¶ELMGHEHJUDDISODDWV2XGH/DQGHQLQ1XHQHQZRUGHQJHUHDOLVHHUG
Voor een bedrag van 5.200 euro wordt verzekerd dat het graf alleen op het initiatief van de rechthebbende wordt geruimd. De grond waarvoor de graf-rechten worden betaald, is eigendom van de gemeente Nuenen en het be-heer is de verantwoordelijkheid van een niet-islamitische stichting.
Uit onder meer het onderzoek van Dessing (2001) blijkt dat moslims in Ne-derland zo verschillende oplossingen hebben bedacht voor het uitvoeren van de collectieve plichten rond de dood. Met de islamitische uitvaartvoor-schriften en de rituele praktijk uit de landen van herkomst worden de rituele wassing, het wikkelen van de lijkwade, het begrafenisgebed en de begrafe-nis zelf door de heterogene moslimgemeenschap op verschillende manieren uitgevoerd in Nederland.
5.6 Interactie
Culturen staan immers niet los van de context en vanuit de fluïde culturen ontstaat ritualiteit (Barnard, 2001). Voor moslims in Nederland is de context een meer individueel vormgegeven en minder geïnstitutionaliseerde ge-loofsbeleving, waar in de uitvaartcultuur het verlies van nabestaanden cen-traal staat.
Ook onder moslims in Nederland is een trend van een meer individuele religieuze zingeving zichtbaar, zo blijkt uit de studie Moslim in Nederland van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2004. Voor de latere generaties moslims blijkt de islam een grote rol spelen op individueel niveau, maar minder op de participatiedimensie.
CONCLUSIE 81
Daarnaast is in de westerse wereld de kennis van, de voorbereiding op en GH]RUJQDGHGRRGµJHSURIHVVLRQDOLVHHUG¶]RDOV5RQDOG/*ULPHV (2002) in zijn Deeply into the Bone: Re-inventing Rites of Passage stelt. Moslims krijgen in Nederland te maken met een PHHUµPHGLVFKH¶HQµ]DNHOLMNH¶NDQW
van de dood, die ook voor moslims tot meer distantiëring en professionalise-ring van de uitvaartrituelen leidt.
Deze ontwikkelingen resulteren in twee tendensen waarbij enerzijds de islamitische uitvaartrituelen worden vermengd met persoonlijke wensen en uit de religieuze voorschriften de aspecten worden gekozen die de betrokke-ne aanspreken. En anderzijds de tendens waarbij zoveel mogelijk wordt vastgehouden aan de islamitische voorschriften.
Moslims proberen zo op verschillende manieren de heiligheid en waardig-heid van het lichaam te behouden en hun religieuze plichten te vervullen in een niet-islamitische, veranderlijke omgeving.
Islamitische uitvaartvoorschriften staan in een interactief proces van onder-handeling, fragmentatie en conflicten. Alleen door de opname van en aan-passing aan omringende culturele elementen kunnen culturele identiteiten blijven voortbestaan in een veranderende situatie (Tanner, 1997).
5.7 Uitdagingen
Hoewel moslims in West-Brabant op de huidige grafakkers veel ruimte krij-gen hun religieuze voorschriften uit te voeren en er mogelijkheden zijn om µHHXZLJHJUDIUXVW¶WHUHDOLVHUHQOLMNWYRRUDOGH kennis van de huidige opties en het vertrouwen in Nederlandse beheerders het probleem te zijn voor moslims in West-Brabant.
Het merendeel van de respondenten stelt in het onderzoek nauwelijks op de hoogte te zijn van de begraafmogelijkheden en ±wetgeving in Nederland.
Meer dan 80 procent van de respondenten denkt dat de islamitische uit-vaartvoorschriften niet of lastig uit te voeren zijn in Nederland of twijfelt hier-over.
De respondenten geven aan dat door de rechtse wind die door de Neder-landse politiek en samenleving waait, zij zich beperkt en bedreigd voelen in de uiting van hun geloof. Tevens staat de Nederlandse omgang met het lichaam en de dood soms ver af van hun eigen opvattingen.
Respondenten benadrukken het lastig te vinden om de commerciële en bestuurlijke kenmerken van de Nederlandse uitvaartcultuur te doorgronden, waarin het niet vanzelfsprekend is dat een lichaam eeuwige grafrust krijgt en hier een herhaaldelijke financiële bijdrage van de familie voor wordt ge-vraagd. Zij zien de betaling van de grafrechten als eeQµODVW¶YRRUKXQQDEe-staanden.
De mening van de respondenten over islamitisch begraven in West-Brabant ZHUG JHPRWLYHHUG YDQXLW UHOLJLHX]H UHGHQHQPDDULV JHEDVHHUG RSµJHYRe-OHQV¶(HQYHUJHOLMNEDDUUHVXOWDDWNZDPXLWKHWRQGHU]RHNYDQ0H[LWXLW
naar de kennis van en behoefte aan islamitische begraafgelegenheden van moslims in Amsterdam, naar voren.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
82
Voor moslims die zich in de regio moeten laten begraven, voor moslims die dit overwegen en voor latere generaties is het belangrijk deze onzekerheden weg te nemen. Immers is bij de keuze voor een begraafplaats het emotione-le aspect zeer belangrijk.
Daarnaast moet ook zeker de praktische kant niet uit het oog worden verlo-ren. De grootste groepen moslims in Nederland, Turken en Marokkanen, zijn vrijwel allemaal verzekerd voor een begrafenis in het land van herkomst. Zo zijn uitvaartwensen al vastgelegd, wordt hier al voor betaald en is de rege-ling voor repatriëring goed ontwikkeld.
Om ook aan de praktische kant tegemoet te komen, zou moeten worden uitgezocht of begrafenissen in Nederland uit de uitvaartfondsen kunnen worden vergoed. En of er alternatieven in Nederland kunnen worden aange-boden. Pas als de institutionalisering van islamitisch begraven in Nederland is voltooid, kan dit als een echt alternatief fungeren.
6 Aanbevelingen
Op basis van de uitkomsten van de interviews en het onderzoek naar de huidige islamitische begraaffaciliteiten in West-Brabant, kan de Werkgroep Islamitische Begraafplaatsen Brabant ervoor kiezen om (A) de huidige mo-gelijkheden te verkennen en te gebruiken (art. 39 Wlb); of (B) een nieuwe begraafplaats in islamitisch beheer te realiseren (art. 37 en art. 38 Wlb).
Voor welke optie ook wordt gekozen, de islamitische begraaffaciliteit in West-Brabant zal niet succesvol zijn zonder structureel overleg met het huidige uitvaartwezen, regionale moskeeën en de West-Brabantse moslim-gemeenschap. Daarnaast is het belangrijk dat aan de praktische kant van uitvaartwensen tegemoet wordt gekomen met een meer geïnstitutionaliseer-de aanpak.
6.1 Professionalisering
Voor een professionele aanpak (voor zowel optie A als optie B) verdient het aanbeveling om de organisatiestructuur van de aanvrager overeen te laten komen met de juridische eisen. Zoals in hoofdstuk 4, paragraaf 1 is uitge-OHJGNDQHHQUHOLJLHX]HJURHS]LFKDOVµNHUNJHQRRWVFKDS¶LQGHMXULGLVFKH]LQ
profileren door middel van registratie bij de Kamer van Koophandel.
Dit schept niet alleen duidelijkheid voor de overheidsinstanties, het begrafe-niswezen en moslims in de regio, maar het geeft ook richting binnen de ZHUNJURHS'HWDNHQPRHWHQZRUGHQYHUGHHOGHQHUPRHWHQµGRHOVtellinJHQ¶
worden geformuleerd.
De dood in Nederland wordt gekenmerkt door een hoge mate van professio-nalisering en regelgeving. Daarnaast komen er heel wat financiële zaken bij kijken. In Bergen op Zoom is de realisatie van een islamitisch grafvak in eigen beheer niet geslaagd omdat de betrokken partijen de financiering niet rond konden krijgen.
Als voor ervoor wordt gekozen om het beheer van een grafvak zelf uit te voeren (optie B), zullen de bestuurlijke en financiële eisen in acht moeten worden genomen en zal de verantwoordelijkheid hiervoor moeten worden gedragen.