Rituele wassing

Eerder is genoemd dat met rituelen de overgave aan Allah wordt geuit en de oemma wordt afgebakend. Een belangrijke manier om dit te doen zijn ritue-len rond reinheid. Voor moslims is Allah puur en rein. Om de religieuze plich-ten voor Allah te kunnen vervullen, moet een moslim ritueel rein ( ahâra) zijn.

Dit geldt zowel voor een lichamelijke reinheid als geestelijke reinheid; ge-hoorzaamheid aan Allah (Bartels, 1997).

Na het overlijden, moeten de ogen van de overledene worden gesloten, de kaken worden vastgezet en moet het lichaam worden gewassen - immers verkeert het lichaam in grote mate van onreinheid door het overlijden. Vol-gens de richtlijnen vindt de rituele wassing van het lijk (ghusl al-mayyit) zo snel mogelijk plaats, op de dag van de begrafenis.

Het is hierbij belangrijk dat de moslim die de wassing uitvoert precies weet wat er moet gebeuren en de handelingen met respect uitvoert. Alleen vroeg-geboortes (jonger dan vier maanden), martelaren en verminkte lichamen of lichaamsdelen mogen over het algemeen zonder rituele wassing worden begraven (Bakhtiar, 1996).²⁴

Meestal geldt dat de (volwassen) overledene door iemand van hetzelfde JHVODFKWZRUGWJHZDVVHQ%LMPDQQHQLVGHµZDVVHU¶YDDNLQKHWWHVWDPHQW

opgenomen en anders moet de rituele handeling worden uitgevoerd door diens naaste mannelijke bloedverwanten. Voor vrouwen geldt dit voor vrou-welijke bloedverwanten (Shadid & Van Koningsveld, 1987; Bakhtiar, 1996).

Volgens de malikitische wetschool (Marokkanen) mogen huwelijkspartners tevens de rituele wassing uitvoeren. Bij de hanafitische wetschool (Turken) JHOGWGLWDOOHHQYRRUHHQZHGXZH9RRUHHQZHGXZHJHOGWHHQµZDFKWSHULo-GH¶µidda) van vier maanden en tien dagen waarbij het huwelijk nog steeds geldig is. Voor een man daarentegen geldt dat zodra de echtgenote overlijdt, het huwelijk voorbij is (Bakhtiar, 1996; Dessing, 2001).

24 Volgens de hanafitische wetschool moet de dodenwassing voor een vroeggeboorte plaatsvinden wanneer de baby levend is geboren, of volgroeid is. Volgens de malikiti-sche wetschool geldt dat een rituele wassing nodig is wanneer de foetus levensvat-baar had kunnen zijn.

Een verminkt lichaam moet volgens de hanafitische voorschriften alleen worden ge-wassen wanneer het lichaam grotendeels of minstens voor de helft met het hoofd intact is. In malikitische voorschriften wordt genoemd dat het lichaam voor driekwart intact moet zijn voor de dodenwassing.

De Encyclopedia of Islamic Law is door Bakhtiar (1996) samengesteld op basis van de Arabische werken al-Fiqh alal madhdhab al-arbaah (waarvan de Engelse vertaling Islamic Jurisprudence According to the Four Sunni Schools ook in deze scriptie wordt gebruikt) en al-Fiqh alal madhdhab al-khamsa.

ISLAM EN DE DOOD IN NEDERLAND 37

Voordat deze wassing wordt uitgevoerd, is het volgens de hanafitische wet-school belangrijk de juiste intentie (niyya) te uiten (om hier religieus krediet, ajr, mee te verdienen). Voor aanhangers van de malikitische wetschool geldt dit niet. De wassing moet plaatsvinden in een afgeschermde ruimte en het lichaam dient bedekt te zijn van de navel tot de knieën. Om nare geuren te verdoezelen, wordt aangeraden wierook te branden (behalve bij de malikiti-sche wetschool).

Volgens de hanafitische voorschriften wordt bij de ghusl de wassing van de genitaliën (istinjâ) en de woedoe uitgevoerd. Bij de woedoeGHµNOHLQHZDs- VLQJ¶ZRUGHQGHµKDQGHQHQDUPHQWRWDDQGHHOOHERRJJHZDVVHQGHYRe-ten, het gezicht, nek en oren gereinigd en de neus en mond met water ge-VSRHOG¶ =R ZRUGW $OODKDDQVFKRXZG ]RQGHU YHUYXLOLQJ YDQGH DDUGH 'H]H

rituele wassing wordt ook uitgevoerd voor een gebed (Bot, 1998; Dessing, 2001).

Vervolgens wordt het lichaam op de linkerzijde gelegd en waarna de rech-terzijde drie keer van het hoofd tot aan de voeten wordt gewassen. Het is soenna (aanbevolen) om deze procedure ook aan de andere zijde van het lichaam te voltrekken, de vloeistoffen uit het lichaam te laten lopen en nog-maals de wassing aan de rechterzijde uit te voeren.

In malikitische voorschriften wordt de wassing iets anders omschreven. Na het wassen van de handen van de overledene wordt voorzichtig op de buik van het lichaam gedrukt om de ingewanden te legen en hierna de woedoe uit te voeren. Vervolgens worden beide kanten van het lichaam drie keer met water afgespoeld. Aangeraden wordt om het lichaam zo nog twee keer te wassen, waarbij water en zeep en water en kamfer (of een andere geurige substantie) worden gebruikt (Bartels, 1997; Dessing, 2001).

3.4.2 Lijkwade

De volgende collectieve plicht is het wikkelen van het lichaam in een lijkwa-de (kafan). Deze walijkwa-de bestaat uit simpel, wit katoen en moet het hele li-chaam, inclusief het hoofd, bedekken. Soms worden de doeken geparfu-meerd. Dat iedereen dezelfde simpele witte doeken omgewikkeld krijgt, µV\PEROLVHHUWGHJHOLMNKHLGYRRU$OODK¶9DQ%RPPHO'HVVLQJ

Bij mannen worden drie en bij vrouwen vijf doeken gebruikt. Vrouwen krijgen volgens hanafitische richtlijnen een extra doek rond de borst. Volgens maliki-tische richtlijnen krijgen vrouwen nog een hoofddoek (khimâr) en een extra doek (lifâfa) van de schouders tot de knieën.

De grootste doeken moeten als eerste over het lichaam worden gewikkeld, waarbij ook bij deze handeling rechts wordt begonnen. Met stroken van de stof wordt de lijkwade boven het hoofd, rond het lichaam en onder de voeten vastgezet. Als de overledene de hadj heeft volbracht, wordt het lichaam ook wel in de kleding voor de pelgrimage, twee naadloze witte doeken, gestoken (Dessing, 2001).

ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT

38

3.4.3 Begrafenisgebed

Vervolgens moet het begrafenisgebed (salat al-janâza), de volgende collec-tieve plicht, worden uitgevoerd waarin om vergiffenis voor de overledene wordt gevraagd. Soms wordt hierbij een groen (heilige kleur) baarkleed over de kist of de lijkbaar gelegd (Bakhtiar, 1996; Bot, 1998).²⁵

+HWULWXHHOPRHWVWDDQGZRUGHQXLWJHYRHUGHQEHYDWµGHLQWHQWLHRPGHSOLFKW

WH YHUYXOOHQ¶ niyya), vier lofuitingen (takbîrs), een gebed/smeekbede (du’â) en de afsluiting (taslîm). Het begrafenisgebed wordt in stilte voltrokken, behalve wanneer de imam de takbîrs en de taslîm uitspreekt.

Takbîrs ORIWHNVWHQµ$OODKLVGHJURRWVWH¶GLHQHQRPVWHXQELM$OODKWH]Re-ken, om Mohammed te zegenen, voor de overledene en moslims te bidden en als smeekbede. Bij de taslîm wordt de rechter en daarna de linker buur-man gezegend.

Alleen bij de eerste takbîr worden de handen in de lucht gestoken, volgens de hanafitische en malikitische voorschriften. Na deze eerste loftekst moet het openingsgebed (du’ â’ al-istiftâh) worden uitgesproken. Het begrafenis-gebed moet maar één keer worden gehouden als het begrafenis-gebed collectief is voltrokken. Volgens de twee wetscholen mag het begrafenisgebed niet bin-nen in de moskee plaatsvinden.

Tijdens het gebed dient de imam volgens hanafitische richtlijnen naast het lichaam te staan, op borsthoogte. Bij de malikitische voorschriften moet de imam bij overleden mannen op taillehoogte en bij vrouwen op schouder-hoogte staan. Vrouwen worden meestal niet in het ritueel betrokken.

Direct op de salat al-janâza volgt bij Turken een ritueel (tezkiye etmek) met als doel de overledene te vergeven. Hierbij vraagt de imam aan aanwezigen hoe zij de overledene kennen. In het antwoord (helal etmek) wordt vergiffe-nis uitgesproken (Dessing, 2001).

3.5 Begraven

De begrafenis vindt bij voorkeur zo snel mogelijk plaats, het liefste binnen een dag, om de overledene naar de volgende fase van existentie te helpen (Van Bommel, 1988).²⁶ Cremeren is verboden omdat het aan het hellevuur doet denken en geen respect voor het lichaam toont (Dessing, 2001; Beck &

Wiegers, 2008).De religieuze autoriteit Darsh wijst in dit kader op de eerder genoemde profetische traditie waaruit blijkt dat het lichaam van een overle-dene ongeschonden moet blijven (Beck & Wiegers, 2008).

Op de website IslamOnline.net werd vanuit Canada de vraag gesteld wat de islamitische visie op cremeren is. IslamOnline verstrekt fatwa’s in het Engels

25 Voor een vroeggeboorte moet een begrafenisgebed worden uitgevoerd als het tenminste vier maanden oud is, volgens de hanafitische wetschool. In de malikitische voorschriften staat dat het kind bij de geboorte gehuild moet hebben.

26 'H3URIHHW]RXKHEEHQJH]HJGµEHJUDDIXZGRGHQVQHO¶1DDVWGDWGH]LHOYDQGH

overledene zo verder wordt geholpen, komt het voorschrift waarschijnlijk ook voort uit hygiënisch oogpunt: in de woestijn ontbindt een lichaam snel.

ISLAM EN DE DOOD IN NEDERLAND 39

HQ$UDELVFKHQNDQDOVµFRQVHUYDWLHIUHIRUPLVWLVFK¶ZRUGHQEHVFKRXZG%HFN

& Wiegers, 2008).

Naast bovenstaande redenen benadrukt antwoordgever Shaikh Ahmad Kutty, betrokken bij de Fiqh Council of North America, dat cremeren een µPHQVHOLMNLQVWLWXXW¶LVHQ$OODKVYRRUNHXUYRRUEHJUDYHQQLHWPDJYHUYDQJHQ

Opvallend is ook dat Kutty opvoert dat begraven milieuvriendelijker is dan cremeren en dat Allah geeft gedicteerd dat de mensheid het milieu niet mag schaden.²⁷

Volgens sommige moslims moet alles wat bij het lichaam hoort, worden teruggegeven aan de aarde. Zo ligt er op het islamitische grafvak in Nijme-gen een geamputeerd been. Dit been van een Irakese moslim werd volNijme-gens alle voorschriften in een kindergraf geplaatst.²⁸ De rest van het lichaam wordt in dit soort gevallen meestal later bij het lichaamsdeel begraven. Als het lichaam vlak voor de dood verwond is, moet zoveel mogelijk van dat lichaam samen worden begraven (Bot, 1998).