4.7 Begraven - West-Brabant
4.7.1 Bergen op Zoom
In Bergen op Zoom ligt sinds begin jaren tachtig een islamitisch grafvak bij de rooms-katholieke begraafplaats aan de Mastendreef. Dit grafvak valt onder het beheer van de Stichting rooms-katholieke begraafplaats Bergen op Zoom en is van de rest van de begraafplaats afgescheiden door een pad.
Tevens heeft het grafvak een eigen ingang met een informatiebordje. Deze ingang ligt aan de rand van de weg waardoor bezoekers niet op de rest van de begraafplaats hoeven te komen.
56 De informatie over de islamitische grafakkers is verkregen in interviews met de begraafplaatsmedewerkers.
Een schematisch overzicht van de islamitische grafakkers in West-Brabant is te vin-den onder bijlage 4.
MOSLIMS EN DE WEST-BRABANTSE UITVAARTINFRASTRUCTUUR 59
Het grafvak is aangelegd op verzoek van moskeebesturen in Bergen op Zoom.
De beheerder heeft geprobeerd de grond te verkopen aan islamitische orga-nisaties zodat zij zelf het grafvak konden beheren, maar dit is niet gelukt.
Inmiddels liggen er meer dan honderd moslims op vak begraven. Ongeveer een vijfde van de graven is van overleden kinderen. Op het perceel passen circa vijfhonderd graven.
Het grafvak is bij de aanleg in samenspraak met de betrokken moskeeën in GULHµKRHNHQ¶RSJHGHHOG HHQµ(XURSHVH¶HHQµ$UDELVFKH$IULNDDQVH¶HQHHQ
µ6XULQDDPVH¶KRHN+HW6XULQDDPVHGHHOLVYRRUDOVQRJOHHJ9RRUNLQGHUHQ
is een rij vrijgemaakt waarbij nationaliteiten door elkaar liggen.
Qua grafbedekking en grafrechten gelden dezelfde regels als op de rooms-katholieke begraafplaats. Moslims mogen zelf kiezen of zij een kist gebrui-ken (wat overigens vaak gebeurt) en of zij grafbedekking plaatsen (wat vari-eert van stukken hout, tot aan een struik en een groot grafmonument).
Grafrechten worden betaald voor twintig jaar waarna de rechten kunnen worden verlengd. In een graf passen twee personen, maar vooralsnog liggen er alleen graven met één persoon.
Begraven binnen 36 uur is niet mogelijk wegens praktische beperkingen.
Afbeelding 1. Plattegrond rooms-katholieke begraafplaats in Bergen op Zoom. Rechts ligt het islamitisch grafvak.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
60
=R¶QDFKWMDDUJHOHGHQKHEEHQGHEHKHHUGHUVYDQELM]RQGHUHEHJUDDISODDt-sen in Bergen op Zoom en
religieuze organisaties het Platform Begraafplaatsen en Crematorium Ber-gen op Zoom opgericht. Met
dit orgaan zou vaker overleg worden gepleegd over het beheer van de be-graafplaatsen. Maar momenteel vindt er volgens de begraafplaatsmedewer-ker vrijwel geen overleg plaats.57
4.7.2 Breda
In Breda zijn op de begraafplaats Zuylen (ligging tussen de Haagweg, de Tuinzigtlaan en de Ettensebaan) twee islamitische grafakkers te vinden. Het
57 Informatie verkregen uit een interview met een medewerker van de rooms-katholieke en de islamitische begraafplaats in Bergen op Zoom op 23 juli 2012.
Foto 9. Ingang islamitisch grafvak.
Bron: Platform Begraafplaatsen en Crematorium Bergen op Zoom.
)RWR µ(XURSHVH KRHN¶ YDQ KHW
islamitisch grafvak bij de rooms-katholieke begraafplaats in Bergen op Zoom.
)RWR µ$IULNDDQVH KRHN¶ YDQ KHW
islamitisch grafvak.
)RWR¶VJHPDDNWRSMXOL
MOSLIMS EN DE WEST-BRABANTSE UITVAARTINFRASTRUCTUUR 61
eerste grafvak (circa 400 m2) is begin jaren negentig opgezet na een indivi-duele aanvraag. Dit vak is in het midden van de begraafplaats gesitueerd.
De eerste moslim is hier in 1993 begraven en uiteindelijk liggen er circa vijftig moslims uit Ex-Joegoslavië, Turkije, Marokko, Suriname en Somalië.
Hoewel het beheer van het grafvak onder de Stichting Begraafplaatsen en Crematoria Zuylen valt, waren moslims bij dit eerste grafvak vrij zelf de lig-ging van het graf te bepalen ± en dus zelf de kibla aan te geven.
Dit heeft geresulteerd in een grafvak vol graven in afwijkende richtingen.
Daarnaast gaf de begraafplaatsmedewerker aan dat sommige nabestaan-den het graf niet naast een graf van een andere etnische groep wilde del-YHQZDDUGRRUHUYHUVFKLOOHQGHµKRHNMHV¶zijn ontstaan (zie foto 12).
Het tweede grafvak (foto 13) is ongeveer tien jaar later aangelegd omdat het eerste grafvak vol was en de begraafplaats verwachtte meer aanvragen voor islamitische begrafenissen te krijgen. In 2007 is hier de eerste persoon be-graven. Inmiddels liggen er circa dertig islamitische be-graven.
Op dit grafvak is de kibla-ligging van de graven al bepaald (foto 14) en zijn er rijen voor graven aangelegd. Volgens de begraafplaatsmedewerker is ieder-een hier vooralsnog mee akkoord gegaan. Mochten er groepen zijn die toch HHQ DQGHUH ULFKWLQJ SUHIHUHUHQ RI HHQ HLJHQ µULM¶ ZLOOHQ GDQ LV GH EHJUDDf-plaatsmedewerker bereid hierover in gesprek te gaan.58
58 Zie voetnoot 5 hierboven.
Afbeelding 2. Bovenin (tweede hoek rechts) ligt het tweede islami-tische grafvak waar ruimte is voor driehonderd graven.
Foto 12. Eerste islamitische grafvak begraafplaats Zuylen.
Foto genomen op 29 juni 2012.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
62
4.7.3 Oosterhout
In Oosterhout is bij de begraafplaats Leijsenakkers (aan de Veerseweg) in 2009 een islamitisch grafvak opgeleverd. Een jaar daarvoor heeft de be-heerder van Stichting Begraafplaatsen Oosterhout een stuk grond bijge-kocht, grenzend aan de bestaande begraafplaats.
Vier jaar geleden zijn door de stichting gesprekken gevoerd over een islami-tisch grafvak met lokale PvdA-fractieleden, een vertegenwoordiger van de Marokkaanse moskee en een vertegenwoordiger van de Turkse moskee.
In de vergadering werd aangegeven dat er behoefte was onder moslims om in Oosterhout begraven te worden, zo blijkt uit de gespreksnotitie van 9 april 2008. Met name de jongere generaties Turken, Marokkanen en asielzoekers zouden zich in Nederland willen of moeten laten begraven en kinderen of vroeggeboortes komen meestal al op een Nederlandse begraafplaats te liggen.59
Uiteindelijk is gekozen voor een aparte grafakker voor moslims op de uit-breiding van de begraafplaats. Er is momenteel ruimte voor 150 graven. Tot op heden is er één persoon begraven, een vrouw uit Afghanistan (foto 15).
Tevens ligt er op het algemene kindervak een islamitisch kindergraf (foto 17).
Hoewel de kibla-ligging in 2009 met een Turkse en Marokkaanse imam is bepaald, is er volgens de medewerker wel veel mogelijk qua invulling van
59 De gespreksnotitie is verkregen tijdens een interview met een medewerker van begraafplaats Leijsenakkers op 13 juli 2012.
Foto 13. Tweede islamitische graf-vak, waar reeds dertig personen zijn begraven.
Foto 14. Pijl richting kibla in pad voor tweede islamitisch grafvak.
)RWR¶VYDQ MXQL
MOSLIMS EN DE WEST-BRABANTSE UITVAARTINFRASTRUCTUUR 63
KHW JUDIYDN 0RFKW HHQ JURHS GH YRRUNHXU KHEEHQ YRRU HHQ HLJHQ µULM¶ RI
µKRHN¶GDQNDQKLHURYHUOHJRYHUZRUGHQJHYRHUG60
4.7.4 Oudenbosch
De algemene begraafplaats in Oudenbosch (gemeente Halderberge) is in 2011 aan de Strijmondlaan uitgebreid met meer dan 730 graven, waarvan meer dan 230 voor moslims zijn bedoeld. Sinds de jaren negentig werd in Oudenbosch om een islamitisch grafvak gevraagd door de lokale moslim-gemeenschap. Momenteel ligt er nog niemand begraven.
60 Deze informatie is verkregen in een interview met een medewerker van begraaf-plaats Leijsenakkers op 13 juli 2012.
Afbeelding 3. Ontwerp islamitisch grafvak begraafplaats Leijsenak-kers in Oosterhout.
Foto 15. Overzicht islamitisch grafvak begraafplaats Leijsenak-kers. Rechts achterin eerste graf.
Foto van 13 juli 2012.
Foto 16. Ingang en kraantje islami-tisch grafvak begraafplaats Leij-senakkers.
Foto 17. Islamitisch kindergraf op grafvak voor kinderen op de be-graafplaats
Leijsenakkers.
)RWR¶VJHQRPHQRSMXOL
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
64
Het grafvak (foto 18) is in overleg met de lokale moslimgemeenschap ont-worpen.
De uitbreiding ligt aan de rand van de begraafplaats en het islamitische deel is van de rest afgescheiden met een pad.
Volgens de gemeente Halderberge is er geen overlegorgaan opgericht voor het beheer van het grafvak.
De gemeente zou dit wel handig vinden, voor het doorgeven van aflopende grafrechten bijvoorbeeld. Begrafenissen kunnen voor 36 uur plaatsvinden.Er is geen wasruimte bij de begraafplaats.
4.7.5 Roosendaal
Op de begraafplaats Zegestede in Roosendaal is de F-cirkel aangewezen als islamitisch grafvak. Deze cirkel is bij de aanleg van de begraafplaats eind jaren zeventig voor moslims gereserveerd. De eerste moslim is hier in 1986 begraven. ,QPLGGHOV ]LMQ HU ]R¶Q KRQGHUG JUDYHQ XLWJHJHYHQ +LHUPHH LV
slechts een klein gedeelte van het grafvak gevuld want er is plek voor circa 420 graven.
Het grafvak is van de rest van de begraafplaats afgescheiden door een heg en het veld is gemarkeerd met een bordje (foto 19). Op het vak staat een paal in de kibla-richting, zodat de graven in die richting kunnen worden ge-dolven. Deze richting is bij de aanleg van het vak door een imam bepaald.
Bij de begraafplaats is geen mortuarium of wasruimte aanwezig. Wel staat er een kraantje op het vak voor de bezoekers.
Sinds 2007 beheert de Stichting Crematoria en Begraafplaatsen Zoom- en Zegestede de begraafplaats en ook het grafvak. Hiervoor stond de begraaf-plaats onder het beheer van de gemeente Roosendaal.
Volgens de begraafplaatsmedewerker kan een uitvaart voor 36 uur plaats-vinden als de nabestaanden de ontheffing hiervoor hebben aangevraagd.
Meestal komt een verzoek voor een uitvaart via een uitvaartondernemer binnen.
Foto 18. Islamitisch grafvak op de algemene begraafplaats in Ouden-bosch. Foto van 25 juli 2012.
MOSLIMS EN DE WEST-BRABANTSE UITVAARTINFRASTRUCTUUR 65
Voor vroeggeboortes tot 24 weken hoeft er geen ontheffing te worden aan-gevraagd en kan de begraafplaatsbeheerder direct worden benaderd voor een snelle begrafenis.
Voor islamitische graven geldt hetzelfde reglement als voor de andere graf-cirkels, maar moslims zijn vrij om hier hun eigen voorschriften in te passen.
Zo is een grafmonument niet verplicht en kan een lichaam zonder kist wor-den begraven.
Hoewel het niet mogelijk is een graf te kopen, kunnen de grafrechten van een particulier graf steeds met tien jaar worden verlengd. Na het aflopen van de grafrechten waarschuwt de beheerder de familie en wordt dit op de be-graafplaats aangekondigd. Na verloop van tijd wordt het grafmonument (indien aanwezig) verwijderd. Maar de resten worden pas geruimd en in een verzamelgraf gelegd wanneer het vak vol is - en dit zal nog lang duren vol-gens de medewerker.
Er worden geen vaste overlegmomenten gehouden met de lokale moslim-gemeenschap. Omdat na het verlopen van grafrechten de familie soms lastig te bereiken is, en de begraafplaats nauwelijks wordt bezocht, zou de begraafplaatsmedewerker wel graag met moslims uit de regio overleggen.
Zo zou er kunnen worden overlegd over het beheer en de graven waarvoor niet meer wordt betaald.61
61 Een deel van de informatie is telefonisch en per e-mail verkregen van de Stichting Crematoria en Begraafplaatsen Zoom- en Zegestede. En een deel is verkregen in een interview met een begraafplaatsmedewerker op 31 juli 2012 bij de begraafplaats in 5RRVHQGDDO'HIRWR¶V]LMQJHPDDNWWLMGHQVHHQEH]RHNRSMXOL
Afbeelding 4. Ontwerp islamitische grafcirkel begraafplaats Zegestede in Roosendaal.
ISLAMITISCH BEGRAVEN IN WEST-BRABANT
66
4.7.6 Initiatief
De islamitische grafakkers in West-Brabant zijn aangelegd naar aanleiding van individuele verzoeken, gesprekken met moskeebesturen in de regio en de verwachting dat de regionale moslimgemeenschap zich in West-Brabant zou willen laten begraven. Bij de aanleg is er meestal (enkele keren) overleg gevoerd met de lokale moslimgemeenschap. Voor het huidige beheer zijn echter geen overlegmomenten afgesproken. Alleen in Bergen op Zoom was het voor de moslimgemeenschap mogelijk het stuk grond te kopen en zelf het beheer uit te voeren ± maar dit is wegens financiële redenen niet gelukt.
Meestal kan een lichaam voor 36 uur worden begraven ± alleen niet op zondag. De medewerkers geven aan dat er qua vormgeving van de islamiti-VFKHXLWYDDUWYRRUVFKULIWHQµHUJYHHOPRJHOLMNLV¶RSGHEHVWDDQGHJUDIDNNHUV
Hoewel het op de begraafplaatsen mogelijk is om twee personen in een graf te begraven, geldt voor de islamitische grafakkers dat er meestal maar één lichaam in een graf ligt.
Qua grafrechten gelden op de islamitische grafvakken dezelfde regels als op de rest van de begraafplaats, er kunnen geen graven worden gekocht.
µ(HXZLJH¶JUDIUXVWNDQ]RQLHWPHWHHQZRUGHQYHU]HNHUG
Wel geven de begraafplaatsmedewerkers aan actief achter de houder van de grafrechten aan te gaan bij het verlopen van de grafrechten en indien nodig moskeebesturen te waarschuwen. Verlenging van de grafrechten is immers wel mogelijk.
De medewerker JDIDDQGDWELMHQNHOH NLQGHU JUDYHQYRRUHHQµDOJHPHHQJUDI¶LV
gekozen waarbij verlenging niet mogelijk is. Omdat hij weet dat moslims hun doden niet willen verplaatsen, zou hij hier graag over in gesprek gaan. Hij meent dat wanneer er bewust wordt gekozen voor een algemeen (goedkoper) graf dit niet altijd automa-tisch omgezet kan worden, maar wanneer mensen echt niet wisten wat een algemeen graf inhield, de begraafplaats wel over de grafrechten in gesprek zou willen gaan. De medewerker gaf in het interview aan dat hij het jammer vindt dat er weinig overleg plaatsvindt omdat hij graag dit soort zaken zou bespreken.
Foto 19. Bord bij ingang islamiti-sche grafcirkel op begraafplaats Zegestede in Roosendaal.
Foto 20. Overzicht islamitische grafcirkel op begraafplaats Zege-VWHGH)RWR¶VYDQMXOL
MOSLIMS EN DE WEST-BRABANTSE UITVAARTINFRASTRUCTUUR 67
Wanneer de grafrechten zijn verlopen, wordt eerst de grafbedekking verwij-derd. Het ruimen gebeurt in principe pas na jaren wanneer er geen plek meer over is op de grafakker. Tot nu toe zijn nog geen islamitische graven geruimd.
Verder benadrukken de medewerkers dat zij openstaan voor centraal over-leg, maar dat zij met zoveel groepen mensen te maken hebben dat het initia-tief vanuit de moslimgemeenschap moet komen. Tot nu toe zijn dit soort verzoeken nog niet binnengekomen.
Hoe de regionale moslimgemeenschap tegen de huidige begraaffaciliteiten aankijkt, en wat de wensen zijn qua begraven in de regio, wordt in de vol-gende paragraaf behandeld.62
4.8 Verkenning van de (resterende) behoefte onder moslims in