Natuurlijk kapitaal in de visserijketen
6.3 Gebiedsbescherming in de Noordzee
Naast de visquota en technische maatregelen in het kader van het GVB kan ook het instellen van beschermde gebieden in de Noordzee gevolgen hebben voor het natuurlijk kapitaal (visstanden) in de Noordzee.
Een decennium geleden is in de biodiversiteitsconventie in Kuala Lumpur (2004) besloten dat er in 2012 een wereldwijd netwerk van beschermde gebieden in de zee- en kustgebieden moet zijn gevormd. De doelstellingen van dit netwerk van beschermde gebieden zijn gebaseerd op de ecosysteembenadering: het beschermen van de Figuur 6.2 Doggersbank Doggersbank Friese Front Friese Front Klaverbank Klaverbank Voordelta Voordelta Noordzee- kustzone Noordzee- kustzone Vlakte van de Raan Vlakte van de Raan
Natura 2000-gebieden in het Nederlandse deel van de Noordzee, 2014
Aangewezen Aangemeld
Nederlands deel Noordzee
pbl.nl
Bron: PBL
Mariene Natura 2000-gebieden
73
6 Natuurlijk kapitaal in de visserijketen |
ZES ZES
biodiversiteit en andere ecologische waarden en het stimuleren van duurzaam gebruik. Het Natura
2000- netwerk vormt de belangrijkste bijdrage van de EU aan dit wereldwijde netwerk (Van Haastrecht & Toonen 2011). De regionale zeeconventie van OSPAR streeft ook naar een netwerk van beschermde gebieden voor de Noordzee in 2010. Hoewel OSPAR en Natura 2000 verschillende uitgangspunten hanteren, zijn ze gedeeltelijk verenigbaar.
Nederland heeft zes mariene Natura 2000-gebieden aangemeld bij de EU en/of aangewezen. Deze gebieden gaan deel uitmaken van het Europese Natura
2000-netwerk en worden deels ook genomineerd als beschermde gebieden in het kader van OSPAR (zie figuur 6.2).
Het schema voor de invoering van de Natura 2000- gebieden in het Nederlandse deel van de Noordzee wordt bepaald door de Europese Habitat- en Vogelrichtlijn en de nationale Natuurbeschermingswet 1998 en Flora- en faunawet. De Europese Habitatrichtlijn bevat echter geen deadline met betrekking tot de aanmeldingen. De Natuurbeschermingswet 1998 stelt dat na aanmelding van een gebied bij de Europese Commissie dit gebied binnen drie jaar moet zijn aangewezen, en dat daarna binnen drie jaar het beheerplan voor dat gebied moet zijn vastgesteld. Nederland heeft ervoor gekozen om de instandhoudingsdoelstellingen voor de Natura 2000-gebieden uit te werken in het beheerplan. De selectie en begrenzing van de beschermde gebieden moet worden gebaseerd op ecologische voorwaarden vanuit de wetenschap, maar in de praktijk gebeurde dat anders (Van Haastrecht & Toonen 2011). De uiteindelijke keuze van de Natura 2000-gebieden in Nederland was de uitkomst van een afweging tussen verschillende
belangen, waardoor de begrenzing ervan meerdere keren is gewijzigd.
Instellen Natura 2000-gebieden in de kustzone ligt op schema
De invoering van de Natura 2000-gebieden Voordelta en Noordzeekustzone liggen op schema. Het beheerplan voor de Vlakte van de Raan heeft vertraging opgelopen
in het stakeholderproces en zal in december, in plaats van maart, 2014 worden vastgesteld. Voor de kustzone is het akkoord Visserij in Beschermde Gebieden (VIBEG) afgesloten. Het bevat maatregelen om de natuurwaarden te beschermen tegen de effecten van de visserij in de Vlakte van de Raan en de Noordzeekustzone. De overleggen voor de VIBEG waren gericht op het bereiken van overeenstemming over hoe natuurbescherming en economische belangen van de visserij met elkaar konden worden verenigd (zie tabel 6.1). Om te voorkomen dat tijdens de implementatie van het VIBEG-akkoord deelnemende partijen zouden terugkomen op gemaakte afspraken, is een clausule opgenomen waarin de partijen toezeggen geen juridische procedures te zullen voeren tegen de afspraken in het akkoord of tegen de begrenzingen die in de aanwijzingsbesluiten zijn opgenomen.
Het beheerplan Voordelta beperkt de toegang voor de visserij in vijf rustgebieden van vogels en zeehonden en voor vormen van visserij die de zeebodem verstoren. De visserij in de Noordzeekustzone en Vlakte van de Raan is geregeld in het VIBEG-akkoord dat in 2011 is overeen- gekomen tussen visserijsector, ngo’s en overheid. In 2013 heeft ook de sportvisserij zich hierbij aangesloten. De afspraken betreffen een zonering van deze gebieden voor verschillende visserijen en toe te passen visserij- technieken (zie tabel 6.1 voor de zonering van de Kustzone). De visserijregelingen zoals geformuleerd in het VIBEG-akkoord zullen één op één worden overgenomen in het beheerplan Noordzeekustzone (persoonlijke communicatie met beleidsambtenaar, 28 februari 2014). In 2017-2018 zullen de maatregelen moeten worden geëvalueerd (VIBEG-akkoord 2011). Bescherming offshore-gebieden is compromis tussen natuurbehoud en visserijbelangen
Volgens wetenschappelijk onderzoek (Lindeboom et al. 2005) en het advies van ICES (International Council for Exploration of the Seas) hebben de huidige visserijactiviteiten in de Doggersbank, de Klaverbank en het Friese Front een negatieve impact op de beschermde natuurwaarden. Het Fisheries Measures in Protected Areas-project (FIMPAS) is opgezet om Tabel 6.1
Gebiedsindeling en maatregelen voor de Noordzeekustzone (VIBEG-akkoord 2011)
Noordzeekustzone Zone I Zone II Zone III Zone IV Zone V
Regime Gesloten voor alle vormen van visserij
Open voor niet- bodemberoerende visserij (zoals staand want- en lijnvisserij) Innovatiegebieden. De best beschikbare technieken worden toegelaten Overig visgebied waar alle visserijen worden toegelaten. Vanaf 2016 gesloten voor de boomkorvisserij
Onderzoeksgebied
ZES
maatregelenpakketten voor de visserij voor de drie gebieden te ontwikkelen in samenwerking met natuurorganisaties en visserijsectoren. Zo kunnen de instandhoudingsdoelstellingen van de drie gebieden worden gerealiseerd zonder elke vorm van verstoring (door visserij) uit te sluiten. Voor de Doggersbank en de Klaverbank gaat het om een zonering waarbij voor specifieke vormen van bodemberoerende visserij ruimtelijke beperkingen worden ingevoerd. En voor het Friese Front gaat het om beperkingen voor staandwantvisserij in de periode waarin de aanwezige vogels kwetsbaar zijn. Na afstemming met het Verenigd Koninkrijk en Duitsland worden deze maatregelenpakketten aangeboden aan de Europese Commissie (TK 2013) om door haar te worden opgenomen in het GVB.
De politieke besluitvorming vormde een hindernis voor het instellen van de Natura 2000-gebieden in de exclusieve economische zone van de Noordzee. Om de drie gebieden in de exclusieve economische zone van de Noordzee (Doggersbank, Klaverbank en Friese Front) aan te kunnen wijzen als onderdeel van het Natura
2000-netwerk, moest de Natuurbeschermingswet van toepassing worden verklaard op de Noordzee. Hiervoor ontbrak echter politiek draagvlak in de Tweede Kamer. Uiteindelijk is in oktober 2013 de voorgestelde wijziging aangenomen, met een compromis om bij toekomstige aanwijzing van beschermde gebieden beperkingen voor de visserij zo veel mogelijk te voorkomen (TK 2013). De drie offshore-gebieden Doggersbank, Klaverbank en Friese Front worden dit jaar nog officieel aangewezen (IenM 2014). De instelling van de drie Natura
2000-gebieden in de Exclusieve Economische Zone ligt vooralsnog op schema.
Voor het beheer van de Doggersbank gaf de overheid aan dat er een beschermingsregime moest komen van tussen de 25 en 55 procent. Dat was het resultaat van de onderhandelingen met het Verenigd Koninkrijk en Duitsland. De visserijsector wilde 25 procent en de natuurorganisaties 55 procent. Uiteindelijk kwam de overheid met 33,3 procent als voorstel. In oktober 2013 is het pakket met maatregelen voor de bescherming van de Doggersbank aangeboden aan de Europese Commissie. Het plan heeft gevolgen voor visserij in de Doggersbank want een derde van het gebied wordt gesloten voor alle vormen van visserij die de bodem beroeren. Andere vormen van visserij blijven mogelijk wel toegestaan. Natura 2000-gebieden dragen bij aan realiseren doelen Kaderrichtlijn Mariene Strategie
De Europese Kaderrichtlijn Mariene Strategie (KRM) is aanvullend op het Natura 2000-beleid en GVB (IenM 2012: 19) en bedoeld om uiterlijk in 2020 een goede milieutoestand in mariene wateren te bereiken. Een groot deel van de indicatoren van de mariene strategie voor het Nederlandse deel van de Noordzee heeft betrekking op vis en visserij. Voor het vaststellen van de maatregelen wordt uitgegaan van de ecosysteembenadering in combinatie met het voorzorgsprincipe. De KRM is gericht op alle aspecten van biodiversiteit en is daarom breder dan de Vogel- en Habitatrichtlijn, die is gericht op de bescherming van specifieke habitats en soorten. Toch kan de instelling van Natura 2000-gebieden bijdragen aan de doelen van de KRM, met name het bereiken van een goede milieutoestand. In 2014 moeten EU-landen aan de Europese Commissie rapporteren over de voortgang van de instelling van de Natura 2000-gebieden.
Figuur 6.3 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 0 200 400 600 800 miljoen euro Bron: LEI-Informatienet pb l.n l Niet-Nederlandse wateren Nederlands deel Noordzee
Opbrengsten van Nederlandse visserij
75
6 Natuurlijk kapitaal in de visserijketen |