Frames

Framing is, zoals in voorgaande paragraaf is uitgelegd, onlosmakelijk verbonden met de journalistiek. Daarom is er veel onderzoek gedaan naar framing door de media. Hoofdzakelijk is dit onderzoek naar framing gedaan in de verslaglegging van politieke debatten en/of maatschappelijke vraagstukken.¹⁴⁹ Naar framing binnen de sportjournalistiek is zeer beperkt onderzoek gedaan, terwijl ook zeker op dit vlak er zaken zijn waarover een breed publek een bepaalde mening heeft. Zeker als het, zoals in deze thesis, om dopingzaken gaat, is er sprake van een luide publieke opin ie. Zoals uit de eerder aangehaalde literatuur wel is gebleken, gaat dit niet alleen om een publieke opvatting over de dopingproblematiek, maar is er ook een sterke mening over de rol die de sportmedia hierin speelt.

Ondanks dat er dus op het gebied van sportjournalistiek een zeer beperkte leidraad is op het vlak van framinganalyse. Is er wel degelijk een algemeen concept over het onderzoeken van framing dat gebruikt kan worden als handvat. Bijvoorbeeld door goed te kijken naar de werkwijze van de inhoudsanalyse op het gebied van framing in de politieke verslaggeving. Derhalve wordt dat gebruikt als houvast bij het opstellen van de werkwijze van dit onderzoek.

147

Oates & Pauly, Sports Journalism as Moral and Ethical Discourse, 336.

148

Oates & Pauly, Sports Journalism as Moral and Ethical Discourse, 336 – 340.

149

Holli Semetko & Patti Valkenburg, Framing European Politics: A Content Analysis of Press and Television News, Journal of co mmunica tion (50) 2, 93.

Pagina | 46 Bij framinganalyse kunnen de te onderzoeken frames op verschillende manieren worden vastgesteld. Dit kan inductief gebeuren, waarbij pas na de analyse van het materiaal wordt gekeken welke frames naar voren komen, maar ook deductief. Dan worden de frames van tevoren bepaald, waarna de analyse plaatsvindt. Volgens De Vreese wordt bij een inhoudsanalyse , zoals ik ga doen, de voorkeur gegeven aan de deductieve manier.¹⁵⁰ Derhalve is het logisch dat ook de frames voor dit onderzoek zijn vastgesteld voordat de analyse daadwerkelijk plaatsvindt. Frames moeten aan een viertal voorwaarden voldoen om ze goed te kunnen gebruiken tijdens de analyse.¹⁵¹ Dit omdat frames vrij specifiek en complex kunnen zijn en daardoor soms moeilijk van elkaar te onderscheiden.

“First, the frame should have identifiable conceptual and linguistic characteristics. Second, it should be commonly observed in journalistic practice. Third, the fra mes should be able to be reliably distinguished from other frames.”152

In een volgend hoofdstuk in hun boek geven Cappella en Hall Jamieson nog een vierde voorwaarde namelijk representational validity oftewel het opgestelde frame moet ook door anderen op die manier kunnen worden vastgesteld en zo worden bekeken.¹⁵³ In veel onderzoek naar framing wordt gebruik gemaakt van heel specifieke frames die vooral van invloed zijn op het te onderzoeken onderwerp. Nadeel van het gebruik van dit soort frames is dat het slecht te generaliseren valt. De uitkomsten zijn moeilijk te vergelijken en dragen daardoor niet altijd bij aan het totale onderzoek naar framing. Daarom is het mogelijk beter om wat meer algemene frames als leidraad te gebruiken en deze zo aan te passen aan deze casus dat ze daarvoor geschikt zijn.¹⁵⁴

Dat klinkt mogelijk wat tegenstrijdig, maar op deze manier wordt een gulden middenweg gekozen, waardoor het onderzoek aan validiteit wint doordat er beter te generaliseren valt en er meer te zeggen is over framing in het algemeen binnen het onderwerp van dit onderzoek. Tegelijkertijd wordt op deze manier vermeden dat de frames dusdanig specifiek zijn dat ze mogelijk in het onderzoek dermate weinig naar voren komen, waardoor er niets zinnigs over te zeggen zou zijn. Daarnaast wordt de onderzoeker behoedt voor het opstellen van frames op basis van een vooraf ingenomen en mogelijk gekleurd standpunt, waardoor het onderzoek aan objectiviteit zou verliezen.

Toch moet niet uit het oog verloren worden dat er hier onderzoek wordt gedaan naar een specifieke tak van journalistiek, namelijk de wielerjournalistiek. Deze laat zich niet zomaar vangen in algemene frames, of indien dit wel het geval zou zijn, dan zegt het nog niet voldoende om daar direct conclusies uit te kunnen trekken. De sportjournalistiek in het algemeen en de berichtgeving over

150

Claes H. de Vr eese, News framing: Theory and typology, Info rmation Design Journal & Do cument Design 13(1), 2005, 53-54.

151

Joseph N. Cappella & Kathleen Hall Jamieson, Spiral of Cynicism: Th e Press and the Public Good (New York: Oxford University Press, 1997), 47.

152

Cappella & Hall Jamieson, Spiral of Cynicism: The Press and th e Public Good, 47.

153

Cappella & Hall Jamieson, Spiral of Cynicism: The Press and th e Public Good, 89.

154

Pagina | 47 wielrennen in het bijzonder steekt namelijk heel anders in elkaar dan bijvoorbeeld politieke verslaggeving. Daarom is het van be lang dat de frames die verderop in deze paragraaf geformuleerd worden, wel voldoende gespecificeerd zijn naar deze tak van journalistiek. Ook omdat zoals hiervoor al is uitgelegd de frames duidelijk uit elkaar gehouden moeten kunnen worden, iets wat bij he t gebruik van algemene frames mogelijk problematisch zou kunnen worden.

Zoals gezegd, worden de algemene frames wel als leidraad gebruikt voor de frames die voor dit onderzoek worden gebruikt. Semetko en Valkenburg hebben een vijftal van die algemene fra mes omschreven. Deze kunnen toegepast worden op nieuwsmedia en zijn onder meer al gebruikt bij een analyse van het NOS Journaal. Zij onderscheiden de volgende frames: conflict frame, human interest frame, economic consequences frame, morality frame en tot slot het responsibility frame.¹⁵⁵ Hoewel deze frames oorspronkelijk zijn ontworpen om politiek nieuws en met name een verkiezingsstrijd te onderzoeken, kunnen deze zo aangepast worden dat ze ook bruikbaar zijn voor mijn onderzoek.

Ondanks dat deze frames dan het eerste uitgangspunt vormen, moet er wel flink wat aan worden gesleuteld, om ze geschikt te maken voor het onderzoek naar de journalistiek over grote dopingschandalen. Bovendien moeten er in het coderingsschema specifieke vragen worden opgesteld om gericht op zoek te gaan naar frames die van toepassing zijn binnen de wielerjournalistiek. Omdat de aangepaste frames van Semetko en Valkenburg niet helemaal volstaan voor dit onderzoek zijn deze aangevuld met een paar specifieke frames gebaseerd op de probleemstelling van dit onderzoek.

Aan de hand van deze frames zullen de items van de NOS en De Telegraaf geanalyseerd worden. Op die manier is het de bedoeling om een beeld te scheppen van de manier waarop deze twee media-instanties hun berichtgeving omtrent de grote dopingzaken hebben ingevuld. Bovendien is aan de hand van de frames en de toon van de frames het wellicht mogelijk om iets te zeggen over de inkleuring van de boodschappen die zij aan het publiek brengen. Ook is het op deze manier mogelijk om de krant en de omroep met elkaar te vergelijken.

Zoals eerder in dit hoofdstuk is aangehaald, dient framing een bepaald doel. Die doelen vormen samen met de zojuist genoemde algemene frames, de sleutel naar het opstellen van de zeven frames die in de hierop volgende deelparagrafen worden aangestipt. Zoals Dietram Scheufele stelt; vervullen de frames een bepaalde rol in het proces van probleem tot oplossing.¹⁵⁶ Zo kunnen frames het benoemen van problemen als doel hebben, het definiëren van oorzaken of het aandragen van oplossingen. Verder kunnen frames gebruikt worden om een moreel oordeel te vellen en de problematiek te evalueren. Allemaal zaken die zeker bij de te bestuderen casussen van toepassing zijn.

155

Semetko & Valkenburg, Framing European Politics: A Content Analysis of Press and Television News, 95 -96.

156

Scheufele, Agenda-Setting, Priming, and Framing Revisited: Another Look at Cognitive Effec ts of Political Communication, 298.

Pagina | 48 Alles begint uiteraard met het definiëren van het probleem en dat is dan ook het eerste frame dat behandeld zal worden.

4.2.1 Probleemframe

Van nature is sportjournalistiek en met name de rechtstreekse verslaggeving van sportevenementen vergeven van het door Semetko en Valkenburg aangehaalde conflict frame. Zij spreken over de aanwezigheid van dit frame indien er in een item twee partijen tegenover elkaar worden gezet.¹⁵⁷ Omdat in een sportwedstrijd immers altijd diverse partijen tegenover elkaar, zal dit doorgaans in elk wedstrijdverslag naar voren komen. Echter, dat is niet het kernprobleem van dit onderzoek en dus is het van belang om verder te gaan dan dit conflict frame.

In dit geval moet het frame dus verder worden afgebakend. Om het strikter te maken dan het globale conflict frame wordt gekeken naar het specifieke probleem van doping binnen de sport. Door het te benaderen als een probleem en ook omdat dit de eerste functieomschrijving is van Scheufele als het gaat om framing, is het logisch om het eerste frame dan ook te bestempelen als het probleemframe.

Het probleem dat in dit onderzoek wordt bekeken is het feit dat er een bepaalde discrepantie is tussen sporters die doping gebruiken en atleten die ‘clean’ de sport beoefenen. Het conflict waar dit frame dus naar kijkt is dat van dopinggebruik versus een schone sport. Dat probleem kan op allerlei niveaus voorkomen. Heel globaal door te stellen dat er verschillen zijn binnen het wielerpeloton doordat er dopinggebruikers zijn en schone atleten, maar ook op een veel kleiner niveau wanneer bijvoorbeeld wielerploegen of wielrenners onderling met elkaar worden vergeleken op dit vlak.

Zodra in een uitzending of artikel het dopinggebruik wordt afgezet tegen het ‘clean´ beoefenen van de sport is er in dit onderzoek dus sprake van het probleemframe. Dit kan ook zijn w anneer er bijvoorbeeld een verwijt wordt gemaakt in de richting van dopinggebruik of dopinggebruiker(s), mits er een vergelijking wordt gemaakt met het beoefenen van de sport zonder gebruik te maken van verboden middelen.

4.2.2 Oorzaakframe

Het tweede frame hangt nauw samen met een aantal van de andere frames. In het oorzaakframe wordt namelijk gekeken of er in het te analyseren item een oorzaak wordt genoemd voor dopinggebruik dan wel dopingproblematiek. Het is dus nauw verwant aan het probleemframe wat hierboven is benoemd, ook al hoeft dat niet per se voor te komen in hetzelfde item of artikel. Immers zonder het conflict zelf te benoemen kan er wel gekeken worden naar de reden waarom wielrenners verboden prestatiebevorderende middelen gebruiken.

157

Pagina | 49 Binnen dit frame wordt dus vooral aandacht besteed aan de waaromvraag. Bijvoorbeeld; waarom wordt er doping gebruikt in het wielerpeloton? Of specifieker gericht op één zaak of persoon; waarom is deze coureur begonnen met het gebruik van verboden middelen? Op die manier wordt gekeken of de oorzaak van het dopinggebruik en de dopingproblematiek benoemd wordt in de items die onderzocht worden.

Daarmee staat het ook dicht op één van de volgende frames, namelijk het verantwoordelijkheidsframe dat in paragraaf 4.2.4 aan de orde komt. Daarin wordt gekeken of er iets of iemand verantwoordelijk wordt gehouden voor de dopingproblematiek. Iets dat dus flink wat raakvlakken heeft met het aanwijzen van de oorzaak van dopinggebruik. Daarom is het van belang dat de analysevragen die gebruikt worden om deze frames bij de analyse te onderscheiden, duidelijk worden opgesteld.

4.2.3 Gevolgframe

Nadat er onderzocht is of de oorzaak van de dopingproblemen wordt benoemd in de geanalyseerde items is het logisch om ook te kijken naar de mogelijkheid van het benoemen van de gevolgen; dit gebeurt in het gevolgframe.

Semetko en Valkenburg kozen in hun framinganalyse van politieknieuws voor het economic consequences frame.¹⁵⁸ Oftewel het bespreken van de economische gevolgen in de items. In mijn onderzoek is het logischer om dit frame een stuk breder te maken dan alleen te kijken naar de economische aspecten. Immers, doping en vooral het betrapt worden op het gebruik van doping kan voor wielrenners en de wielersport veel meer gevolgen hebben dan alleen maar directe economische consequenties. Uiteraard wordt in het gevolgframe ook gekeken naar het mogelijk aanhalen van economische gevolgen, bijvoorbeeld het opleggen van boetes aan overtreders van het dopingreglement of de commerciële schade voor de wielersport als gevolg van de dopingproblematiek. Denk bijvoorbeeld aan het ontslag van een wielrenner of het uit de sport stappen van een sponsor.

Toch zijn er ook heel veel denkbare gevolgen die niet per se direct als economisch worden gezien, maar mogelijk wel benoemd worden als gevolg van doping in de wielersport. Denk daarbij, als het gaat om wielrenners, bijvoorbeeld aan schorsingen en het afnemen van titels. Dat laatste kan ook gevolgen hebben voor andere partijen, bijvoorbeeld het aanwijzen van nieuwe winnaars. Daarnaast zijn er nog de gevolgen voor ploegen, bijvoorbeeld het uitsluiten van deelname aan wedstrijden, of zelfs consequenties voor het wielrennen in het algemeen. Denk daarbij aan het ontstaan van een slecht imago, het niet meer uitzenden van wielerwedstrijden op televisie en dergelijke. Ook wanneer die zaken zich voordoen in de items die geanalyseerd worden, is er sprake van gebruik van het gevolgframe.

158

Pagina | 50

4.2.4 Verantwoordelijkheidsframe

Naast de oorzaken en de gevolgen is er nog een frame dat onderzocht wordt voordat we komen bij de mogelijke oplossingen. Het verantwoordelijkheidsframe is het vierde frame waarnaar gekeken wordt in de inhoudsanalyse. Dit frame past nog binnen het door Scheufele benoemde proces dat moet leiden van het probleem tot een oplossing.¹⁵⁹ Het frame is afgeleid van het door Semetko en Valkenburg opgestelde responsability frame. Zij leggen dit uit als een frame waarbij een probleem zo wordt weergegeven dat de verantwoordelijke kan worden aangewezen. Dit kan gaan om de overheid, een groep of een individu.¹⁶⁰

Dit frame kan voor een groot deel zo worden overgenomen in dit onderzoek, mits de coderingsvragen worden aangepast op hetgeen ik wil bekijken in deze analyse. Het is voor mijn onderzoek relevant om te kijken of er in de artikelen aandacht wordt besteed aan het beantwoorden van de schuldvraag en of er iets of iemand verantwoordelijk wordt gehouden voor de grote dopingschandalen en/of individuele dopinggevallen.

Deze verantwoordelijkheid voor de dopingproblematiek kan in de items op verschillende partijen worden afgeschoven. Bijvoorbeeld de dopingzondaar zelf, de wielerploeg, de internationale wielerbond, maar bijvoorbeeld ook op een falend dopingbeleid van een land of een organisatie. Bij de analyse van dit frame wordt specifiek gekeken naar de vraag of de verantwoordelijkheid van de dopingzaak of het dopinggeval wordt afgeschoven op een dergelijke instantie als de dopingautoriteit of betrokken perso(o)n(en).

Het frame is dus alleen van toepassing wanneer er expliciet een schuldige wordt aangewezen. Dit om te voorkomen dat het teveel overlap heeft met het probleemframe waarbij partijen ook al tegenover elkaar staan. Zo hoeft een artikel over Operación Puerto niet per definitie een verantwoordelijkheidsframe te bevatten ook al wordt de rol van dokter Fuentes omschreven in het stuk. Pas als Fuentes wordt omschreven als schuldige in deze dopingzaak of als bijvoorbeeld één van zijn klanten die schuld in de schoenen geschoven krijgt, is er sprake van gebruik van het verantwoordelijkheidsframe.

4.2.5 Oplossingsframe

Na het behandelen van de problemen, de oorzaken en de verantwoordelijkheid is het in het vijfde frame tijd om een volgend deel van het proces te onderzoeken namelijk de mogelijke oplossingen. In het oplossingsframe wordt gekeken naar de mogelijkheid dat er in de items een potentiële oplossing wordt aangedragen bij het probleem dat in eerste instantie is vastgesteld. In dit geval gaat het dus om de dopingproblematiek en dopinggevallen, maar zoals al bij de behande ling van het probleemframe is

159

Scheufele, Agenda-Setting, Priming, and Framing Revisited: Another Look at Cognitive Effec ts of Political Communication, 298.

160

Pagina | 51 vastgesteld hoofdzakelijk om de discrepantie tussen schone sport en sporters die acteren met behulp van doping.

Bij het onderzoek naar dit frame wordt dus gekeken of er in de items een oplossing wordt aangedragen om dopingschandalen in de toekomst te voorkomen of te verminderen, maar ook of er voorkomen kan worden dat het dopingreglement wordt overtreden en er dus sprake is van een ongelijke strijd. Dit kan bijvoorbeeld doordat er gesuggereerd wordt om strenger te controleren of strenger te straffen, maar het kan net zo goed dat er aangedragen wordt dat doping gelegaliseerd moet worden, waardoor iedereen het ongestraft kan gebruiken en er dus ook geen sprake meer is van zoals de Fransen het noemen ‘cyclisme à deux vitesses’ oftewel wielrennen met twee snelheden, dus schone versus gedrogeerde coureurs.

4.2.6 Moraliteitsframe

Het moraliteitsframe komt aan de orde nu het hele proces van probleem tot oplossing is afgehandeld. Er is in de items sprake van dit frame wanneer er een bepaalde morele boodschap in zit. In de meeste gevallen zal dit een morele beoordeling of veroordeling zijn. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer het gebruik van doping wordt aangehaald als vals spel binnen de wielersport.

Het is interessant om te zien of dit frame vaak voorkomt, omdat het voor media ongebruikelijk is om een dergelijke waardeoordeel te hebben, waardoor het ervoor zou kunnen zorgen dat de objectiviteit van het medium in twijfel wordt getrokken. Aan de andere kant is het zo dat het gebruik van doping in principe altijd onethisch is, omdat het tegen de regels van de sport indruist.

Om dit frame te kunnen onderscheiden van bijvoorbeeld het probleemframe of het verantwoordelijkheidsframe is het goed om duidelijk te maken dat dit frame alleen als aanwezig geclassificeerd wordt, als er expliciet een oordeel wordt geveld over een wielrenner, wielerploeg, een betrokken organisatie of de sport in het algemeen. Bijvoorbeeld als gesteld wordt dat de wielersport ‘verziekt’ is door de dopinggevallen, kan gesteld worden dat in het artikel naar voren komt dat de morele grenzen door de sport zijn overschreden en dat er derhalve sprake is van de aanwezigheid van het moraliteitsframe.

4.2.7 Human interest-frame

Het laatste van de zeven frames is het human interest-frame. Dit is één van de vijf originele frames die Semetko & Valkenburg hebben onderscheiden. Zij zeggen dat dit frame voorkomt in een item als er een menselijk gezicht of een emotionele invalshoek gebruikt wordt in het item bij het neerzetten van een verhaal of probleem.¹⁶¹ Het gaat dus om de sentimenten die naar voren komen in een item. Om het niet te laten overlappen met het eerder in paragraaf 4.2.4 omschreven verantwoordelijkheidsframe en

161

Pagina | 52 het in paragraaf 4.2.6 toegelichte moraliteitsframe worden sentimenten op deze vlakken toegeschreven aan deze desbetreffende frames en niet aan het human interest-frame.

Er is wel sprake van het human interest-frame wanneer er in het item bijvoorbeeld woede

In document Kritisch journalist of sportambassadeur? (pagina 45-54)